Kamienne krzyże
Na terenie Polski jest ok. 600 kamiennych krzyży wykonanych z jednego bloku kamienia (krzyże monolitowe). Większość z nich odnajdujemy na Śląsku (łącznie z Łużycami). Związane jest to z dostępnością surowca, i co za tym szło, relatywnie powszechną umiejętnością jego obróbki. Takie krzyże sięgają tam prawdopodobnie XIV wieku, ale ze względu na prostotę ich wykonania w większości przypadków nie da się określić czasu powstania. Można je uznać za twórczość ludową, a ta nie charakteryzuje się stylem pozwalającym odróżnić epoki. Bardzo prawdopodobne, że zdarzały się na Śląsku nawet w wieku XIX (Starowice). O "ludowej ponadczasowości" świadczą osiemnasto- i dziwiętnastowieczne krzyże z Brusna, nieróżniące się wyglądem od najstarszych krzyży śląskich. Można je odnaleźć w dużej liczbie na starych, często opuszczonych, cmentarzach unickich i prawosławnych oraz cerkwiskach w północo-wschodniej części woj. podkarpackiego i południowo-wschodniej lubelskiego. Pojedyncze monolitowe krzyże spotyka się na Podlasiu (kilka w okol. Białej Podlaskiej i jeden w pow. sokólskim). Co do tych krążą różne legendy o przedwieczności, nawet pogańskiej, ale często to są krzyże nowożytne z zapomnianych cmentarzy czy mogił. Kamienne krzyże dotknęła "mania pokutności". Można doszukiwać się jakiegoś odsetka krzyży pokutnych wśród kamiennych krzyży na terenach poniemieckich, ale bez sensu jest nazywanie tak wszystkich śląskich kamiennych krzyży. Całkowitą aberracją było, a "pokutuje" nawet do dziś, nazywanie pokutnymi krzyży we wschodniej Polsce[1].
Kamienne krzyże w województwach śląskich
-
Bytom Łagiewniki; kamienny krzyż, będący w ludowej tradycji związany z misją Cyryla i Metodego
-
Strzyżowice, pow. będziński, gm. Psary
-
Czerna, pow. bolesławiecki, gm. Nowogrodziec; według legendy zanotowanej w latach 30. XX w. krzyż został postawiony na pamiątkę wprowadzenia chrześcijaństwa, kiedy to odprawiono w tym miejscu ostatni obrzęd ku czci Czarnoboga, polegający na wzajemnym przepijaniu do siebie alkoholu z jednej czary.
-
Gościszów, pow. bolesławiecki, gm. Nowogrodziec
-
Gościszów, pow. bolesławiecki, gm. Nowogrodziec; kamienny krzyż z rytem korda
-
Wykroty, pow. bolesławiecki, gm. Nowogrodziec
-
Ławszowa, pow. bolesławiecki, gm. Osiecznica; krzyż kamienny w murze byłego cmentarza
-
Raciborowice Górne, pow. bolesławiecki, gm. Warta Bolesławiecka
-
Warta Bolesławiecka, pow. bolesławiecki
-
Wartowice, pow. bolesławiecki, gm. Warta Bolesławiecka
-
Małujowice, pow. brzeski, gm. Brzeg; krzyż przy murze cmentarza kościelnego przy zamurowanej bramce; legenda: Wiejska dziewczyna zdradziła ukochanego i wybrała innego. Na jej ślubie zdradzony kochanek, w szale zazdrości, zabił ją widłami. Po tej krwawej zbrodni zamurowano bramkę, przy której to się stało, i boczne drzwi kościoła. W wapieniu pozostały wyryte widły.
-
Kolnica, pow. brzeski, gm. Grodków; kamienny krzyż na cmentarzu kościelnym
-
Gałążczyce, pow. brzeski gm. Grodków. Legenda zanotowana w latach 30. XX w.: 200 lat temu podobno w tym miejscu pan młody zamordował swoją narzeczoną (opowiedział nauczyciel Zimmermann)
-
Wojsław, pow. brzeski, gm. Grodków. Krzyż nazywany "kamienny nos" (steinerne Nase). Według legendy upamiętnia przypadkowe zastrzelenie panny młodej przez drużbę. Niemieccy mieszkańcy wsi uważali go też za symbol przynależności wsi do dóbr biskupich; odczytywano słabo widoczny ryt jako biskupi pastorał (możliwe, że był to w rzeczywistości miecz).
-
Lewin Brzeski, pow. brzeski; marmurowy krzyż upamiętniający zabójstwo; częściowo odczytana inskrypcja w tłumaczeniu brzmi: 15 kwietnia 1617 (1677?) roku został w tym miejscu zakłuty bez powodu George Friedrich Brandtner, młodzieniec mający lat 20 i pół, przez mordercę Georga ... rodem z Saksonii.
-
Zawadno, pow. brzeski, gm. Lewin Brzeski; kamienny krzyż w lesie
-
Brenna, pow. cieszyński; krzyż kamienny z 1699 r.
-
Pruchna, pow. cieszyński, gm. Strumień; krzyż pamiątkowy dotyczący zabójstwa w 1645 r.
-
Bielawa, pow. dzierżoniowski; kamienny krzyż z pełną aureolą; u dołu trzonu obiektu ryt krzyżyka
-
Kiełczyn, pow. dzierżoniowski, gm. Dzierżoniów
-
Książnica, pow. dzierżoniowski, gm. Dzierżoniów
-
Piława Dolna, pow. dzierżoniowski, gmina Dzierżoniów; granitowy krzyż z rytem topora
-
Uciechów, pow. dzierżoniwski, gm. Dzierżoniów
-
Tuszyn, pow. dzierżoniowski, gm. Dzierżoniów
-
Niemcza, pow. dzierżoniowski
-
Wilków Wielki, pow. dzierżoniowski, gm. Niemcza; dwa krzyże kamienne, obydwa z wypukłą rzeźbą krzyża
-
Kamionki Dolne, pow. dzierżoniowski, gm. Pieszyce; kamienny krzyż z rytem korda (ew. noża)
-
Piskorzów, pow. dzierżoniowski, gm. Pieszyce
-
Piława Górna, pow. dzierżoniowski
-
Głogów Krzepów; kamienny krzyż, o którym przypuszczano, że może jest związany z zapisem w głogowskich kronikach, brzmiącym w tłumaczeniu: "W roku 1547 Balten von Dohm z Kracke zabił nożem chłopa w Schepe." Nie ma jednak na to dowodów, a hipoteza opiera się na ogólnym założeniu, że zabójstwa i w ogóle nagłe śmierci upamiętniane są nieraz krzyżami. Ponadto podobne zabójstwa odnotowano tutaj również w latach 1609 i 1640.
-
Przedmoście, pow. głogowskim, gm. Głogów; dwa kamienne krzyże, o których dawni mieszkańcy mówili, że w czasie wojny trzydziestoletniej miało tam zostać zabitych dwóch oficerów. Inna legenda mówi, że w tym miejscu zostało zamordowanych dwóch czeladników
-
Przedmoście, pow. głogowskim, gm. Głogów; kamienny krzyż z lewej
-
Przedmoście, pow. głogowskim, gm. Głogów: kamienny krzyż z lewej
-
Jaczów, pow. głogowski, gm. Jerzmanowa
-
Kotla, pow. głogowski; krzyż kamienny z rytem topora
-
Wietszyce, pow. głogowski, gm. Pęcław; dwa kamienne krzyże z uszkodzonymi ramionami
-
Baborów, pow. głubczycki; kamienny krzyż na cmentarzu kościelnym
-
Dzielów, powiat głubczycki, gm. Baborów; krzyż kamienny, obok niego dezinformująca tabliczka podająca bez żadnych dowodów na to, że to krzyż pokutny i że pochodzi z XIV-XVI w.
-
Męcinka, pow. jaworski; krzyż kamienny z rytem miecza
-
Piotrowice, pow. jaworski, gm. Męcinka; kamienny krzyż z rytem miecza
-
Przybyłowice, pow. jaworski, gm. Męcinka; 3 kamienne krzyże przy szosie pomiędzy wsiami Przybyłowice i Małuszów
-
Przybyłowice, pow. jaworski, gm. Męcinka; krzyż lewej strony
-
Przybyłowice, pow. jaworski, gm. Męcinka; krzyż w środku z prawie niewidocznym rytem miecza
-
Przybyłowice, pow. jaworski, gm. Męcinka; krzyż z prawej, a właściwie tylko trzon krzyża
-
Słup, pow. jaworski, gm. Męcinka
-
Godziszowa, pow. jaworski, gm. Mściwojów; piaskowcowy krzyż z rytem krzyża i znaku X
-
Godziszowa, pow. jaworski, gm. Mściwojów; piaskowcowy krzyż wmurowany w bramce wejściowej na cmentarz kościelny
-
Mierczyce, pow. jaworski, gm. Wądroże Wielkie; krzyż kamienny na cmentarzu kościelnym
-
Skała, pow. jaworski, gm. Wądroże Wielkie; dwa krzyże wmurowane w ogrodzenie posesji domu nr 25
-
Okrzeszyn, pow. kamiennogórski, gm. Lubawka
-
Jelenia Góra; kamienny krzyż w murze koło kościoła św. Wojciecha
-
Jelenia Góra; dwa kamienne krzyże w murze kościoła św. Apostołów Piotra i Pawła (aktualnie prawosławny); ryty miecza i kuszy na lewym i niezidentyfikowany na prawym.
-
Komarno, pow. karkonoski, gm. Janowice Wielkie; kamienny krzyż ze słabo widocznym rytem miecza
-
Komarno, pow. karkonoski, gm. Janowice Wielkie; kamienny krzyż z rytem
-
Miedzianka, pow. karkonoski, gm. Janowice Wielkie; kamienny krzyż z napisem MEMENTO
-
Chrośnica, pow. karkonoski, gm. Jeżów Sudecki
-
Chrośnica, pow. karkonoski, gm. Jeżów Sudecki; krzyż z rytem korda
-
Chrośnica, pow. karkonoski, gm. Jeżów Sudecki; krzyż z rytem korda
-
Chrośnica, pow. karkonoski, gm. Jeżów Sudecki; kamienny krzyż wmurowany w wieżę kościoła
-
Chrośnica, pow. karkonoski, gm. Jeżów Sudecki; kamienny krzyż jako fragment portalu
-
Czernica, pow. karkonoski, gm. Jeżów Sudecki; krzyż kamienny i kamień z rytem krzyża i szabli
-
Czernica, pow. karkonoski, gm. Jeżów Sudecki; kamienny krzyż z rytem miecza i pełną aureolą, ma też krzyżyk geodezyjny
-
Czernica (nieraz podawany Janówek), pow. karkonoski, gm. Jeżów Sudecki; ryt liter MB oraz daty 1699
-
Czernica, pow. karkonoski, gm. Jeżów Sudecki; monolitowy kamienny krzyż
-
Czernica, pow. karkonoski, gm. Jeżów Sudecki; kamienny krzyż (piaskowiec) z rytem bandoletu i datą 1661, ma też krzyżyk geodezyjny
-
Dziwiszów, pow. karkonoski, gm. Jeżów Sudecki; krzyż z piaskowca ze słabo już czytelnym rytem miecza i małego krzyżyka
-
Dziwiszów, pow. karkonoski, gm. Jeżów Sudecki; krzyż z piaskowca z rytm korda (może noża) i nieczytelną już datą 1625; legenda o kłótni w tym miejscu dwóch czeladników o kromkę chleba
-
Jeżów Sudecki, pow. karkonoski; krzyż upamiętniający śmierć trzech Kozaków podczas działań wojennych w sierpniu 1813 r.
-
Siedlęcin, pow. karkonoski, gm. Jeżów Sudecki; destrukt kamiennego krzyża z rytem topora
-
Siedlęcin, pow. karkonoski, gm. Jeżów Sudecki
-
Kowary, pow. karkonoski; krzyż monolitowy z rytem partyzany
-
Kowary, pow. karkonoski; krzyż monolitowy na Przełęczy Kowarskiej
-
Bukowiec, pow. karkonoski, gm. Mysłakowice; krzyż kamienny z rytem włóczni (ew. partyzany)
-
Poręba, pow. kłodzki, gm. Bystrzyca Kłodzka
-
Duszniki-Zdrój (Graniczna), pow. kłodzki; na głowie ryt krzyżyka, prawdopodobnie służył jakiś czas jako słupek graniczny
-
Kłodzko; kamienny krzyż z rytem włóczni na cmentarzu; krzyż jest wiązany z zabójstwem w 1604 r. przez protestancką ludność polskiego pielgrzyma z Rzymu, Adama Markowskiego, oraz ciężkim zranieniem drugiego, Olbrachta Łaskiego.
-
Kłodzko; pochodzący z Szalejowa krzyż kamienny w lapidarium Muzeum
-
Korytów, pow. kłodzki, gm. Kłodzko
-
Szalejów Dolny, pow. kłodzki, gm. Kłodzko; "szwedzki krzyż", być może związany jest z ofiarami wojny trzydziestoletniej, a konkretniej z 1645 r.
-
Czerwieńczyce, pow. kłodzki, gm. Nowa Ruda; krzyż upamiętniający śmierć 115 mieszkańców wsi w 1646 r. podczas wojny trzydziestoletniej
-
Dzikowiec, pow. kłodzki, gm. Nowa Ruda
-
Wolibórz, pow. kłodzki, gm. Nowa Ruda
-
Wambierzyce, pow. kłodzki, gm. Radków; legenda: dwaj bracia Kaspar i Hans von Pannewitz, synowie Ludwika (zm. 1560), walczyli z powodu szlachcianki Valeski von Ullersdorf (1594), obaj zginęli, a Valeska rzuciła się pod młyńskie koło.
-
Batorów, pow. kłodzki, gm. Szczytna; krzyż Marty; upamiętnia śmierć młodej dziewczyny w 1628 r. zamordowanej prawdopodobnie przez dezertera czy dezerterów ukrywających się w górach podczas wojny trzydziestoletniej
-
Nowy Zagór, pow. krośnieński, gm. Dąbie; kamienny krzyż z dezinformacyjną tabliczką o krzyżu pokutnym
-
Gubin, pow. krośnieński; trzy kamienne krzyże
-
Groble, pow. legnicki, gm. Chojnów; kamienny krzyż z rytem kuszy
-
Jaroszówka, pow. legnicki, gm. Chojnów; kamienny krzyż z rytem miecza
-
Jaroszówka, pow. legnicki, gm. Chojnów; kamienny krzyż z dolną aureolą i rytem kuszy
-
Niedźwiedzice, pow. legnicki, gm. Chojnów; kamienny krzyż wmurowany w ścianę kościoła, ryt miecza (sztyletu)
-
Niedźwiedzice, pow. legnicki, gm. Chojnów; kamienny krzyż wmurowany w ścianę kościoła, ryt miecza
-
Niedźwiedzice, pow. legnicki, gm. Chojnów; kamienny krzyż wmurowany w ścianę kościoła
-
Niedźwiedzice, pow. legnicki, gm. Chojnów; kamienny krzyż wmurowany w ścianę kościoła, ryt miecza (bardzo słabo widoczny)
-
Niedźwiedzice, pow. legnicki, gm. Chojnów; kamienny krzyż wmurowany w ścianę kościoła, ryt miecza
-
Pawlikowice, pow. legnicki, gm. Chojnów; kamienny krzyż z rytem sztyletu
-
Rokitki, pow. legnicki, gm. Chojnów; kamienny krzyż z rytem interpretowanym najczęściej jako łopata
-
Pątnów Legnicki, pow. legnicki, gm. Kunice; grupa czterech kamiennych artefaktów uznawanych za krzyże
-
Pątnów Legnicki, pow. legnicki, gm. Kunice; fragment rytu głowni miecza (korda)
-
Pątnów Legnicki, pow. legnicki, gm. Kunice
-
Pątnów Legnicki, pow. legnicki, gm. Kunice
-
Pątnów Legnicki, pow. legnicki, gm. Kunice
-
Rosochata, pow. legnicki, gm. Kunice; pierwszy z krzyży w murze cmentarza kościelnego
-
Rosochata, pow. legnicki, gm. Kunice; drugi z krzyży w murze cmentarza kościelnego
-
Rosochata, pow. legnicki, gm. Kunice; trzeci z krzyży w murze cmentarza kościelnego, ryt miecza
-
Kościelec, pow. legnicki, gm. Krotoszyce; na cmentarzu kościelnym po południowej stronie
-
Gniewomierz, pow. legnicki, gm. Legnickie Pole; trzony dwóch krzyży wmurowane poziomo, po zewnętrznej stronie muru otaczającego kościół św. Antoniego, od południowo-zachodniej strony
-
Gniewomierz, pow. legnicki, gm. Legnickie Pole; krzyż z lewej; trzon i ramię kamiennego krzyża z rytem korda
-
Gniewomierz, pow. legnicki, gm. Legnickie Pole; krzyż z prawej; trzon i kamiennego krzyża z rytem korda
-
Kłębanowice, pow. legnicki, gm. Legnickie Pole; krzyż ze zlepieńca przed murem cmentarza kościelnego, ryt miecza
-
Nowa Wieś Legnicka, pow. legnicki, gm. Legnickie Pole; kamienny krzyż z rytem miecza na cmentarzu koło kościoła, prawdopodobnie średniowieczny krzyż z grobu rycerza
-
Nowa Wieś Legnicka, pow. legnicki, gm. Legnickie Pole; kamienny krzyż w murze cmentarza kościelnego (od zewnątrz), na prawo od południowej bramy; odsłonięty latem 2023 r. spod tynku.
-
Mikołajowice, pow. legnicki, gm. Legnickie Pole; dwa piaskowcowe krzyże w murze kościoła; obydwa w dwóch częściach
-
Mikołajowice, pow. legnicki, gm. Legnickie Pole; głowa pierwszego krzyża
-
Mikołajowice, pow. legnicki, gm. Legnickie Pole; trzon pierwszego krzyża
-
Mikołajowice, pow. legnicki, gm. Legnickie Pole; drugi krzyż; trzon pod wmurowaną ukośnie głową, widoczny tylko częściowo
-
Golanka Dolna, pow. legnicki, gm. Prochowice; krzyż wmurowany w przyporę kościoła; ryt określany jako pała ale możliwe też, że dmuchawa hutnika szkła
-
Tyniec Legnicki, pow. legnicki, gm. Ruja; krzyż kamienny z dolną aureolą
-
Wągrodno, pow. legnicki, gm. Ruja; piaskowcowy krzyż wmurowany w ogrodzenie cmentarza kościelnego, słabo widoczny ryt włóczni (partyzany)
-
Wągrodno, pow. legnicki, gm. Ruja; piaskowcowy krzyż wmurowany w ogrodzenie cmentarza kościelnego, słabo widoczny ryt kuszy
-
Nawojów Łużycki, pow. lubański, gm. Lubań; kamienny krzyż z rytem miecza i dwóch tarcz
-
Nawojów Łużycki, pow. lubański, gm. Lubań; kamienny krzyż z rytem miecza
-
Lubin; krzyż kamienny przy drodze do Ścinawy; na głowie krzyża wgłębienie o średnicy 8 cm
-
Chobienia, pow. lubiński, gm. Rudna; kamienny krzyż wmurowany w zwieńczeniu dawnej kaplicy cmentarnej
-
Górzyn, pow. lubiński, gm. Rudna
-
Wielowieś, pow. lubiński, gm. Ścinawa; piaskowcowy krzyż na cmentarzu kościelnym (przniesiony z Zaborowa); dolna aureola, ryt krzyżyka
-
Krzewie Wielkie, pow. lwówecki, gm. Gryfów Śląski; dwa kamienne krzyże przy polnej drodze na północ od wsi
-
Oleszna Podgórska, pow. lwówecki, gm. Lubomierz
-
Pławna Dolna, pow. lwówecki, gm. Lubomierz; przedwojenne podania łączą krzyż z zabójstwem księdza wracającego z kolędy albo z morderstwem służącej kantora w 1809 r.
-
Pławna Górna - Wieszkowice, pow. lwówecki, gm. Lubomierz; kamienny krzyż z rytem GFG / 1731; upamiętnia śmierć Gottfriedta Glaubitza w wyniku wypadku przy zwózce drewna.
-
Lwówek Śląski; kamienny krzyż z inskrypcją: BC 1846
-
Dłużec, pow. lwówecki, gm. Lwówek Śląski; kamienny krzyż z rytem miecza i korda
-
Skorzynice, pow. lwówecki, gm. Lwówek Śląski; kamienny krzyż z rytem włóczni, krzyżyka i liter FV
-
Skorzynice, pow. lwówecki, gm. Lwówek Śląski; kamienny krzyż z trudnym do rozpoznania rytem (kord?)
-
Zbylutów, pow. lwówecki, gm. Lwówek Śląski. Kamienny krzyż nieznanego wieku z legendą, którą zamieszono na nim w formie inskrypcji pod koniec XIX w.; 2 VII 1601 narzeczona Marie Rosine Wetzel, udająca się do ślubu z Ignatzem Gabrielem, została zadźgana przez swego byłego narzeczonego, który potem zbiegł. To powtarzająca się legenda związana ze starymi kamiennymi krzyżami (patrz np. Małujowice, pow. brzeski). Słabo widoczny ryt miecza.
-
Żerkowice, pow. lwówecki, gm. Lwówek Śląski; dwa kamienne krzyże przy szosie zniszczone w 1970 i potem zrekonstruowane z betonu z użyciem oryginalnych fragmentów
-
Żerkowice, pow. lwówecki, gm. Lwówek Śląski; jeden ze zrekonstruowanych krzyży ze śladami odcisku siekiery
-
Żerkowice, pow. lwówecki, gm. Lwówek Śląski: jeden ze zrekonstruowanych krzyży ze śladem odcisku wideł
-
Klecza, pow. lwówecki, gm. Wleń; kamienny krzyż z rytem korda; podejrzana niesprawdzona informacja (Scheer), że krzyż pochodzi z 1562 r. i został wystawiony za morderstwo popełnione na bracie.
-
Nielestno, pow. lwówecki, gm. Wleń; piaskowcowy krzyż z rytem korda z jednej stronu i korda ew. noża z drugiej - obydwa słabo widoczne
-
Nielestno, pow. lwówecki, gm. Wleń; piaskowcowy krzyż z rytem kuszy (od strony drzewa), na ramieniu ryt krzyżyka
-
Wleń, pow. lwówecki; kamienny krzyż z rytem miecza, pochodzi z wsi Grzęba (teraz część Wlenia)
-
Wleń, pow. lwówecki; kamienny krzyż z rytem puginału i topora, przy ścieżce do ruin zamku
-
Mikołów Bujaków; prawdopodobnie nagrobny kamienny krzyż, odcyfrowana inskrypcja: 1691 zmarła panna Katarzyna Kisielońska
-
Ligota Książęca, pow. namysłowski, gm. Namysłów
-
Ligotka, pow. namysłowski, gm. Namysłów
-
Przeczów, pow. namysłowski, gm. Namysłów; krzyż z cmentarza morowego w Mikowicach, 1600
-
Bytom Odrzański, pow. nowosolski; trzy kamienne krzyże wmurowane w północno-zachodnie naroże ściany wieży kościoła św. Hieronima
-
Bytom Odrzański, pow. nowosolski; krzyż z rytem włóczni - położony najwyżej z trzech
-
Bytom Odrzański, pow. nowosolski; krzyż z rytem korda - położony w środku z trzech
-
Bytom Odrzański, pow. nowosolski; krzyż z rytem miecza - położny najniżej z trzech
-
Bytom Odrzański, pow. nowosolski; dwa krzyże wmurowane w południowo-zachodnie naroże wieży kościoła św. Hieronima; górny z rytem łopaty
-
Mirocin Dolny, pow. nowosolski, gm. Kożuchów; kamienny krzyż w lesie pomiędzy Mirocinem Dolnym, a Kożuchowem
-
Borów Wielki, pow. nowosolski, gm. Nowe Miasteczko; krzyż z widoczną bruzdą po rycie, prawdopodobnie włóczni, wmurowany w południową ścianę prezbiterium kościoła
-
Borów Wielki, pow. nowosolski, gm. Nowe Miasteczko; krzyż kamienny z rytem włóczni wmurowany w północną ścianę prezbiterium kościoła
-
Borów Wielki, pow. nowosolski, gm. Nowe Miasteczko; według legendy krzyż upamiętnia morderstwo dokonane przez rycerza Wolfa von Braun z Solnik na swoim bracie Ditrichu z Drwalewic, gdyż ten uprowadził mu narzeczoną Teresę von Rachenberg z Borowa; wieś była własnością Braunów w XV w.
-
Gołaszyn, pow. nowosolski, gm. Nowe Miasteczko
-
Miłaków, pow. nowosolski, gm. Nowe Miasteczko
-
Rynarcice, pow. nyski, gm. Korfantów; kamienny krzyż na cmentarzu kościelnym; w ustnym przekazie mieszkańców (legendzie) był wiązany z pojedynkiem w 1646 r., w którym zginął cesarski rotmistrz Heinrich von Strehlen.
-
Ścinawa Nyska, pow. nyski, gm. Korfantów; południowa brama na cmentarz kościelny, w którą wmurowane są 2 kamienne krzyże
-
Ścinawa Nyska, pow. nyski, gm. Korfantów; kamienny krzyż wmurowany w prawy narożnik muru środkowej bramy wejściowej (południowej)
-
Ścinawa Nyska, pow. nyski, gm. Korfantów; krzyż wmurowany w zwieńczeniu bramy wejściowej (południowej), od wewnętrznej strony
-
Biała Nyska, pow. nyski, gm. Nysa; fot. 1929
-
Biała Nyska, pow. nyski, gm. Nysa; poprzedni krzyż na zdjęciu z 2021 r.; niegdyś był widoczny na nim ryt miecza
-
Domaszkowice, pow. nyski, gm. Nysa; kamienny krzyż z prawie niewidocznym rytem korda i kielicha; wiązany z zabójstwem przez husytów w 1428 r. kapłana z Wierzbięcic A. J. Scharfa
-
Kępnica, pow. nyski, gm. Nysa; kamienny krzyż wmurowany w mur oporowy na lewo od wschodnich schodów prowadzących do kościoła; mur powstał lub był gruntownie remontowany w 1886 r. i wtedy prawdopodobnie wmurowano w niego krzyż.
-
Jędrzychów, pow. nyski, Nysa; kamienne krzyże w południowej części wsi; w Jędrzychowie było trzy kamienne krzyże, ten trzeci miał ryt miecza, był zniszczony i został zakopany.
-
Jędrzychów, pow. nyski, Nysa; granitowy krzyż
-
Jędrzychów, pow. nyski, Nysa; kamienny krzyż z rytem korda (noża); w 1909 r. P. Kutzer, powołując się na kronikę z 1688 r., przytoczył legendę o zabójstwie nożem trzech uczniów; krzyż do 1980 r. stał przy drodze do Radzikowic (kilkadziesiąt metrów dalej).
-
Radzikowice, pow. nyski, gm. Nysa
-
Radzikowice, pow. nyski, gm. Nysa
-
Złotogłowice (przysiółek Rochów), gm. Nysa; kamienny krzyż datowany na rok 1700
-
Starowice, pow. nyski, gm. Otmuchów; krzyż na grobie trzech pochowanych tu francuskich żołnierzy (wojny napoleońskie)
-
Unikowice, pow. nyski, gm. Paczków. Kamienny krzyż z odczytywaną niegdyś datą 1254. Łączony też z umową ugodową z 1512 r. oraz wzmianką z 1526 r. o krzyżu i grobie.
-
Nowaki, pow. nyski, gm. Pakosławice; kamienny krzyż
-
Pakosławice, pow. nyski; kamienny krzyż z dezinformująca tabliczką o krzyżu pokutnym
-
Reńska Wieś, pow. nyski, gm. Pakosławice; dwa krzyże kamienne
-
Skoroszyce, pow. nyski
-
Kijowice, pow. oleśnicki, gm. Bierutów. Kamienny krzyż z rytem krucyfiksu, klęczącej postaci i inskrypcji otokowej. Można odczytać datę 1357 oraz imię adoranta CONADUS czyli Konrad. Krzyż wystawiony został najprawdopodobniej w związku z zabójstwem ale nie wiadomo czy w wyniku umowy pojednania (krzyż pokutny, krzyż pojednania) czy oo prostu jako upamiętniający śmierć.
-
Posadowice, pow. oleśnicki gm. Bierutów; destrukt kamiennego krzyża?; klasyczna tabliczka dezinformacyjna
-
Janków, pow. oławski, gm. Domaniów; granitowy krzyż z rytem krzyża joannitów; według legendy ma upamiętniać zabójstwo w tym miejscu młodej pary (wcześniej leżał w wejsciu) ; prawdopodobnie to krzyż związany z posiadłościami joannitów.
-
Piskorzów, pow. oławski, gm. Domaniów
-
Niwnik, pow. oławski, gm. Oława; trzon granitowego krzyża z fragmentem rytu szabli
-
Psary, pow. oławski, gm. Oława
-
Sobocisko, pow. oławski, gm. Oława
-
Sobocisko, pow. oławski, gm. Oława
-
Polkowice; kamienny krzyż przy kościele św. Michała Archanioła
-
Przemków, pow. polkowicki; kamienny krzyż z prawie niewidocznym rytem miecza na cmentarzu kościelnym
-
Łagoszów Wielki, pow. polkowicki, gm. Radwanice; kamienny krzyż, ryt miecza
-
Dytmarów, pow. prudnicki, gm. Lubrza
-
Krzyżowice, pow. pszczyński, gm. Pawłowice; fragment kamiennego krzyża upamiętniającego śmiertelny upadek z konia. Odcyfrowana inskrypcja: A 1748 D 8 JUNI MACIJ PRISZA SPADLSI Z KONIA : NA DRODZE : SWÓJ ŻIWOT DOKONAL : KTORIGO DUSZI BOŻE BONĆ MILOŚCIW
-
Studzionka, pow. pszczyński, gm. Pszczyna; dwa kamienne krzyże na cmentarzu kościelnym
-
Konary Hallerowo, pow. rawicki, gm. Miejska Górka; monolitowy krzyż w woj. wielkopolskim
-
Jaksin, pow. strzeliński, gm. Borów; krzyże graniczne joannitów
-
Jegłowa, pow. strzeliński, gm. Przeworno; prawdopodobnie stary krzyż nagrobny w murze cmentarza kościelnego
-
Chociwel, pow. strzeliński, gm. Strzelin; dwa kamienne krzyż, prawdopodobnie graniczne
-
Chociwel, pow. strzeliński, gm. Strzelin; kamienny krzyż z rytem krzyża, prawdopodobnie graniczny posiadłości komandorii joannitów
-
Chociwel, pow. strzeliński, gm. Strzelin; kamienny krzyż z rytem dwóch mieczy; być może graniczny; uszkodzony w 2013 r. i zabrany do naprawy
-
Dankowice, pow. strzeliński, gm. Strzelin; kamienny krzyż z rytem miecza
-
Gębczyce ew. Gościęcice, pow. strzeliński, gm. Strzelin; tzw. krzyż cygański (Zigeunerkreuz). Według przekazu ludności niemieckiej ustawiony w miejscu zabójstwa grupy Cyganów. Po II wojnie legenda przekształciła się w opowieść o morderstwie dokonanym przez Cyganów. Prawdopodobnie to jeden z wielu w tej okolicy (powiaty oławski i strzeliński) kamiennych krzyży związanych z granicami posiadłości komandorii joannitów w Tyńcu nad Ślęzą i Oleśnicy Małej.
-
Nowolesie, pow. strzeliński, gm. Strzelin
-
Szczawin, pow. strzeliński, gm. Strzelin
-
Piersno, pow. średzki, gm. Kostomłoty; domniemamy krzyż kamienny (fragmenty) w murze cmentarza kościelnego
-
Piotrowice, pow. średzki, gm. Kostomłoty; pięć krzyży wmurowanych w północną ścianę muru otaczającego dawne duże zabudowania folwarczne</ref>
-
Piotrowice, pow. średzki, gm. Kostomłoty
-
Piotrowice, pow. średzki, gm. Kostomłoty
-
Piotrowice, pow. średzki, gm. Kostomłoty
-
Piotrowice, pow. średzki, gm. Kostomłoty
-
Piotrowice, pow. średzki, gm. Kostomłoty
-
Samborz, pow. średzki, gm. Kostomłoty
-
Sobkowice, pow. średzki, gm. Kostomłoty; dwa kamienne krzyże na skrzyżowaniu szosy z drogą do wsi
-
Świdnica Polska, pow. średzki, gm. Kostomłoty
-
Wichrów, pow. średzki, gm. Kostomłoty
-
Wichrów, pow. średzki, gm. Kostomłoty
-
Wichrów, pow. średzki, gm. Kostomłoty; kamienny krzyż. prawdopodobnie krzyż „szczytowy”, zdjęty z kalenicy dachu kościoła.
-
Wichrów, pow. średzki, gm. Kostomłoty; kamienny krzyż z dolną aureolą przeniesiony z pobliskiego Bogdanowa
-
Lutynia, pow. średzki, gm. Miękinia; kamienny krzyż wmurowany w wieżę kościoła; być może pierwotnie krzyż nagrobkowy księdza (ma ryt kielicha)
-
Lutynia, pow. średzki, gm. Miękina
-
Cesarzowice, pow. średzki, gm. Środa Śląska; możliwe, że kolejne zdjęcie to trzon tego krzyża; ta część wmurowana jest na zewnątrz muru
-
Cesarzowice, pow. średzki, gm. Środa Śląska; możliwe, że to trzon krzyża z poprzedniego zdjęcia; ta część wmurowana jest od wewnątrz muru
-
Kulin, pow. średzki, gm. Środa Śląska; kamienny krzyż, niegdyś z rytem miecza
-
Rakoszyce, pow. średzki, gm. Środa Śląska
-
Środa Śląska
-
Środa Śląska; widoczny fragment rytu miecza ew. korda (krzyż z lewej); z prawej fragment trzonu krzyża widocznego na kolejnym zdjęciu
-
Środa Śląska; góra krzyża, którego trzon jest na poprzednim zdjęciu; słabo widoczna wypukła rzeźba głowni miecza lub korda
-
Jarosław, pow. średzki, gm. Udanin
-
Jarosław, pow. średzki, gm. Udanin
-
Jarosław, pow. średzki, gm. Udanin; krzyż kamienny do 2016 r. poziomo przy ziemi w murze cmentarza kościelnego
-
Łagiewniki Średzkie, pow. średzki, gm. Udanin
-
Lusina, pow. średzki, gm. Udanin
-
Pielaszkowice, pow. średzki, gm. Udanin
-
Pichorowice, pow. średzki, gm. Udanin
-
Ujazd Górny, pow. średzki, gm. Udanin; krzyż w murze cmentarza kościelnego Paul Kutzer identyfikuje z umową dotyczącą zabójstwa w 1400 r. Cytat: Mieszkaniec wsi zabił Petera Hoffmana po (ok.) 1400 roku. Zabójca początkowo ukrywał się przed krwawą zemstą, ale w końcu uzgodnił pewną kwotę z krewnymi zabitego. Pieniądze przekazał nad otwartym grobem, krewni na znak pojednania podali mu rękę zmarłego, którą po „uściśnięciu” upuścił do grobu. Zabójca zobowiązał się także do darowania 30 funtów wosku kościołowi oraz odbycia pielgrzymki do Rzymu i odwiedzenia w drodze powrotnej „krwawiących hostii” w Wilsnack. Podróż powinna rozpocząć się najpóźniej w tygodniu wielkanocnym. W miejscu czynu musiał postawić krzyż. Twierdzi więc, że to krzyż pokutny. Może, ale jednak nie musi być to ten konkretny krzyż.
-
Bagieniec, pow. świdnicki, gm. Jaworzyna Śląska; kamienny krzyż z bardzo słabo widocznym rytem, prawdopodobnie miecza, a może korda
-
Bolesławice, pow. świdnicki, gm. Jaworzyna Śląska; 2 kamienne krzyże; w środku kamień, prawdopodobnie słupek drogowy, błędnie uznawany nieraz za uszkodzony krzyż
-
Bolesławice, pow. świdnicki, gm. Jaworzyna Śląska; krzyż kamienny z rytem miecza (po prawej na poprzednim zdjęciu)
-
Jaworzyna Śląska, pow. świdnicki; krzyż kamienny z rytem miecza, ma też wgłębienia w głowie i ramionach
-
Pasieczna, pow. świdnicki, gm. Jaworzyna Śląska
-
Pastuchów, pow. świdnicki, gm. Jaworzyna Śląska; kamienny krzyż z rytem korda, nieraz, zwłaszcza dawniej, odczytywanego jako miecz
-
Pastuchów, pow. świdnicki, gm. Jaworzyna Śląska; dwa kamienne krzyże w murze cmentarza kościelnego; na krzyżu z lewej słabo widoczny ryt miecza
-
Stary Jaworów, pow. świdnicki, gm. Jaworzyna Śląska
-
Gola Świdnicka, pow. świdnicki, gm. Marcinowice; kamienny krzyż, w tle Ślęża
-
Gruszów, pow. świdnicki, gm. Marcinowice; kamienny krzyż nazywany przez mieszkańców Tote Jude (Hellmich 1923)
-
Mysłaków, pow. świdnicki, gm. Marcinowice
-
Mysłaków, pow. świdnicki, gm. Marcinowice
-
Szczepanów, pow. świdnicki gm. Marcinowice; kamienny krzyż wmurowany kiedyś w ścianę stajni
-
Śmiałowice, pow. świdnicki, gm. Marcinowice; kamienny krzyż z rytem kuszy
-
Zebrzydów, pow. świdnicki, gm. Marcinowice
-
Zebrzydów, pow. świdnicki, gm. Marcinowice
-
Goczałków Górny, pow. świdnicki, gm. Strzegom; destrukt kamiennego krzyża na granicy gmin i powiatów; ryty krzyża równoramiennego i położenie pozwalają przypuszczać, że mógł to być krzyż graniczny
-
Jaroszów, pow. świdnicki, gm. Strzegom
-
Jaroszów, pow. świdnicki, gm. Strzegom
-
Jaroszów, pow. świdnicki, gm. Strzegom
-
Skarżyce, pow. świdnicki, gm. Strzegom
-
Strzegom, pow. świdnicki
-
Strzegom, pow. świdnicki; prawdopodobnie destrukt kamiennego krzyża
-
Lutomia Dolna, pow. świdnicki, gm. Świdnica
-
Modliszów, pow. świdnicki, gm. Świdnica; krzyż kapliczka; ryt tasaka?
-
Pszenno, pow. świdnicki, gm. Świdnica. Mur cmentarza kościelnego. W tym miejscu wmurowanych jest 7, a być może nawet 8 kamiennych krzyży. Wszystkie są teraz poniżej poziomu gruntu, który mocno się podniósł. Następne zdjęcie pokazuje tych 7 krzyży w 1910 r.
-
Pszenno, pow. świdnicki, gm. Świdnica. Fot. z 1910 r. Siedem kamiennych krzyży z muru cmentarza kościelnego (patrz poprzednie zdjęcie). W 2008 r. zostały odkopane i zbadane, a następnie znowu zasypane.
-
Świdnica, plac św. Małgorzaty; tzw. krzyż Jakuba Tau gdyż legenda wiąże go z miejscem egzekucji błazna o takim imieniu w 1347 r. (na krzyżu jest raczej wtórny ryt "J.T. 1347"); najprawdopodobniej jest to po prostu krzyż związany z jednym z miejsc straceń w Świdnicy (przed Köppenthor - Brama Kapturowa), w którym wykonywano wyroki kary ścięcia mieczem, chowano też tu samobójców.
-
Świdnica ul. Wałbrzyska; monolitowy krzyż kamienny
-
Świdnica ul. Westerplatte
-
Buków, pow. świdnicki, gm. Żarów
-
Buków, pow. świdnicki, gm. Żarów
-
Buków, pow. świdnicki, gm. Żarów
-
Gołaszyce, pow. świdnicki, gm. Żarów
-
Imbramowice, pow. świdnicki, gm. Żarów
-
Imbramowice, pow. świdnicki, gm. Żarów; uszkodzony kamienny krzyż(?) na cmentarzu kościelnym
-
Kruków, pow. świdnicki, gm. Żarów
-
Kruków, pow. świdnicki, gm. Żarów
-
Pożarzysko, pow. świdnicki, gm. Żarów; kamienny krzyż z rytem miecza
-
Wierzbna, pow. świdnicki, gm. Żarów; kamienny krzyż z rytem kuszy
-
Wierzbna, pow. świdnicki, gm. Żarów; dwa kamienne krzyże; krzyż z prawej przeniesiony z pobliskiej wsi Kalno
-
Wierzbna, pow. świdnicki, gm. Żarów; pięć kamiennych krzyży ustawionych w parku pałacowym pod koniec XIX w.; pierwotnie było ich 6, a możliwe że 7. Poprzenoszone w to miejsce w celu uatrakcyjnienia parku.
-
Wierzbna, pow. świdnicki, gm. Żarów; dwa z pięciu krzyży w parku; krzyż z prawej ma dolne aureole i ryt grotu.</div.
-
Wierzbna, pow. świdnicki, gm. Żarów; trzy z pięciu krzyży w parku; krzyż w środku ma aureolę, a krzyż prawej ryt włóczni (ew. partyzany).
-
Zastruże, pow. świdnicki, gm. Żarów; kamienny krzyż z rytem topora, fot. 1913
-
Zastruże, pow. świdnicki, gm. Żarów; kamienny krzyż z rytem topora, fot. 2024
-
Wielka Lipa, pow. trzebnicki, gm. Oborniki Śląskie
-
Brzeźno, pow. trzebnicki, gm. Prusice
-
Skarszyn, pow. trzebnicki, gm. Trzebnica; kamienny krzyż przy drodze w kierunku Łoziny
-
Bychowo, pow. trzebnicki, gm. Żmigród
-
Korzeńsko, pow. trzebnicki, gm. Żmigród
-
Cieszów Cisów, pow. wałbrzyski, gm. Stare Bogaczowice; kamienny krzyż z rytem krzyżyka na głowie
-
Niedźwiedzica. pow. wałbrzyski, gm. Walim
-
Zagórze Śląskie, pow. wałbrzyski, gm. Walim; kamienne krzyże przniesione ze Stanowic pow. świdnicki i Żerkowa gm. Wołów
-
Zagórze Śląskie, pow. wałbrzyski, gm. Walim; kamienny krzyż ze Stanowic w pow. świdnickim
-
Zagórze Śląskie, pow. wałbrzyski, gm. Walim; kamienny krzyż z Żerkowa w pow. wołowskim
-
Wałbrzych Lubiechów; piaskowcowy krzyż z aureolą
-
Wałbrzych Lubiechów; krzyż ze zlepieńca; według legendy (Kutzer 1910) w miejscu tym został zabity pan młody, ew. panna młoda z służącą, które przybyły ze Świdnicy
-
Łaziska, pow. wodzisławski, gm. Godów
-
Rydułtowy, pow. wodzisławski; kamienny krzyż o dwóch poprzecznych ramionach (krzyż patriarchalny)
-
Wodzisław Śląski; dwa krzyże kamienne koło kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
-
Wodzisław Śląski; kamienny krzyż z wypukłą rzeźbą krzyża, z drugiej strony słabo zarysowany ryt: IHS
-
Wodzisław Śląski; kamienny krzyż z wypukłą rzeźbą krzyża
-
Wodzisław Śląski Jodłownik; kamienny krzyż z rytem krzyżyka i inskrypcją DEN 2 October 1828 INRI
-
Wodzisław Śląski
-
Brzeg Dolny, pow. wołowski
-
Jodłowice, pow. wołowski, gm. Brzeg Dolny
-
Pasikurowice, pow. wrocławski, gm. Długołęka; kamienny krzyż w formie krzyża św. Antoniego; być może Donnerkreuz (krzyż burzowy, krzyż gradowy)[2]
-
Pasikurowice, pow. wrocławski, gm. Długołęka
-
Tokary, pow. wrocławski, gm. Długołęka
-
Wilczkowice, pow. wrocławski, gm. Jordanów Śląski
-
Kąty Wrocławskie, pow. wrocławski
-
Kąty Wrocławskie, pow. wrocławski
-
Ujów, pow. wrocławski, gm. Kąty Wrocławskie; kamienny krzyż z trudnym do identyfikacji rytem - kord, nóż?
-
Ujów, pow. wrocławski, gm. Kąty Wrocławskie
-
Proszkowice, pow. wrocławski, gm. Mietków; trzy kamienne krzyże, przy nich Paul Kutzer
-
Siechnice, pow. wrocławski
-
Sobótka Strzeblów, wrocławski
-
Wojnarowice, pow. wrocławski, gm. Sobótka
-
Żórawina, pow. wrocławski
-
Wrocław Arsenał
-
Wrocław Park Szczytnicki; kamienny krzyż przeniesiony z Muchoboru Wielkiego; być może krzyż upamiętniał spotkanie trzech królów: Kazimierza IV Jagiellończyka, Władysława II Jagiellończyka i Macieja Korwina
-
Wrocław Karncza Góra
-
Dzbanów, pow. ząbkowicki, gm. Bardo
-
Laskówka, pow. ząbkowicki, gm. Bardo
-
Doboszowice, pow. ząbkowicki, gm. Kamieniec Ząbkowicki; krzyż wmurowany w narożnik wieży kościoła na wys. ok 15 m; inskrypcja: BC 1559 oraz kielnia i młotek?; najprawdopodobniej upamiętnia budowę wieży.
-
Doboszowice, pow. ząbkowicki, gm. Kamieniec Ząbkowicki
-
Kamieniec Ząbkowicki, pow. ząbkowicki
-
Mrokocin, pow. ząbkowicki, gm. Kamieniec Ząbkowicki
-
Pomianów Górny, pow. ząbkowicki, gm. Kamieniec Ząbkowicki
-
Sławęcin, pow. ząbkowicki, gm. Kamieniec Ząbkowicki
-
Budzów, pow. ząbkowicki, gm. Stoszowice; trzy z czterech krzyży wmurowanych w ogrodzenie cmentarza kościelnego; pierwszy z lewej miał ryt kielicha, drugi miał ryt noża - obydwa już niewidoczne.
-
Budzów, pow. ząbkowicki, gm. Stoszowice; czwarty krzyż wmurowany w ogrodzenie cmentarza kościelnego - ryt kuszy.
-
Różana, pow. ząbkowicki, gm. Stoszowice; krzyż z gnejsu w murze cmentarza kościelnego
-
Olbrachcice Wielkie, pow. ząbkowicki, gm. Ząbkowice Śląskie; krzyż kamienny z oznaczeniami stanów wód podczas powodzi; patrz następne zdjęcie
-
Rysunek krzyża w Olbrachcicach Wielkich wykonany w 1926 r. z częściowo widocznymi rytami i datami powodzi
-
Sieroszów, pow. ząbkowicki, gm. Ząbkowice Śląskie
-
Zwrócona, pow. ząbkowicki, gm. Ząbkowice Śląskie; krzyż kamienny przy murze cmentarza kościelnego, przeniesiony ok. 1995 r. z polnej drogi do Sulisławic
-
Zwrócona, pow. ząbkowicki, gm. Ząbkowice Śląskie; krzyż kamienny przy zniszczonej kapliczce św. Jana Nepomucena przy polnej drodze
-
Ząbkowice Śląskie; kamienny krzyż w lapidarium miejscowej Izby Regionalnej podpisany bez żadnych podstaw jako krzyż pokutny, co jest bardziej szkodliwe niż w wypadku bezmyślnych "tabliczek w terenie", gdyż to placówka profesjonalna mająca promować historię
-
Jasienica, pow. ząbkowicki, gm. Ziębice; kamienny krzyż w lesie; ryt miecza
-
Działoszyn, pow. zgorzelecki, gm. Bogatynia
-
Sieniawka, pow. zgorzelecki, gm. Bogatynia; dwa kamienne krzyże wmurowane w ogrodzenie cmentarza kościelnego
-
Gronów, pow. zgorzelecki, gm. Zgorzelec
-
Trójca, pow. zgorzelecki, gm. Zgorzelec; kamienny krzyż z rytem włóczni (partyzany)
-
Kotowice, pow. zielonogórski, gm. Nowogród Bobrzański
-
Nowa Wieś Grodziska, pow. złotoryjski, gm. Pielgrzymka; kamienny krzyż z rytem (prawdopodobnie bo jest odwrócony) miecza lub korda
-
Brochocin, pow. złotoryjski, gm. Zagrodno
-
Brochocin, pow. złotoryjski, gm. Zagrodno; część trzonu kamiennego krzyża z fragmentem rytu korda
-
Brochocin, pow. złotoryjski, gm. Zagrodno; fragment kamiennego krzyża z rytem sztychu i głowni miecza lub korda
-
Brochocin, pow. złotoryjski, gm. Zagrodno
-
Modlikowice, pow. złotoryjski, gm. Zagrodno; krzyż z rytem korda (ew. miecza)
-
Modlikowice, pow. złotoryjski, gm. Zagrodno; krzyż kamienny z rytem kuszy
-
Brennik, pow. złotoryjski, gm. Złotoryja
-
Jerzmanice-Zdrój, pow. złotoryjski, gm. Złotoryja; fragment kamiennego krzyża w murze, data 1763
-
Nowoszów, pow. żagański, gm. Iłowa; krzyż w głębokim lesie; według wątpliwego przekazu upamiętnia śmierć niejakiego Samuela Weise lub Wenzela, który miał w tym miejsca zginąć 16 listopada 1768 r. (ryt S V 1768 16 Novemb.); opowiadana była też legenda o czarowniku, który chciał w tym miejscu zwołać wszystkie żmije z całej puszczy i zaczarować je, lecz popełnił jakiś błąd w sztuce i te go zagryzły.
-
Niegosławice, pow. żagański
-
Długie, pow. żagański, gm. Szprotawa; kamienny krzyż wstawiony w wewnętrzną część muru otaczającego teren wokół ruin średniowiecznego kościoła św. Jakuba; dołki pokutne?
-
Szprotawa, pow. żagański; kamienny krzyż odnaleziony w 2021 r. w Henrykowie pod Szprotawą
-
Szprotawa (Małe Puszczykowo), pow. żagański; kamienny krzyż z rytem sztyletu (ew. miecza)
-
Witoszyn Dolny, pow. żagański, gm. Wymiarki; kamienny krzyż, który według tradycji stoi w miejscu gdzie przewrócił się z koniem, w lipcu 1472 r., książę żagański Jan II (Szalony), w czasie konnej jazdy do Przewozu, gdzie umierał śmiercią głodową uwięziony w wieży przez Jana jego brat, książę Baltazar.
-
Dzietrzychowice, pow. żagański, gm. Żagań; kamienny krzyż koło muru cmentarza kościelnego
-
Rudawica, pow. żagański, gm. Żagań; krzyż wmurowany w zewnętrzną ścianę prezbiterium kościoła; według podania krzyż upamiętnia zamordowanie miejscowego proboszcza, w czasach wojen szwedzkich
-
Stary Żagań, pow. Żagański, gm. Żagań; cztery kamienne krzyże w murze cmentarza kościelnego
-
Żagań; kamienny krzyż w murze przy ul. Cmentarnej
-
Koło, pow. żarski, gm. Brody; granitowy krzyż z rytami miecza z obu stron
-
Jasień, pow. żarski; granitowy krzyż z 1813 r. związany prawdopodobnie z pochówkiem żołnierza armii carskiej
-
Żory, krzyż kamienny
-
Żory Rogoźna
Krzyże zaginione
-
Mniszków, pow. karkonoski, gm. Janowice Wielkie (ew. Rędziny); kamienny krzyż z rytem topora; zaginął w 1997
-
Pełcznica, pow. wrocławski, gm. Kąty Wrocławskie
-
Braszowice, pow. ząbkowicki, gm. Ząbkowice śląskie; piaskowcowy krzyż przy drodze do Potworowa, niedaleko młyna Staudenmühle (młyn był położony między Brzeźnicą i Grochową oraz leśniczówką; staw młyński był przy przy zbiegu dróg z Grochowej, Brzeźnicy i Braszowa); inskrypcja na krzyżu odczytywana w 1923 i 1939 r. we fragmencie, ale da się z niej odcyfrować treść: Roku 1675, 15 grudnia... tutaj został zabity Tob... Kopper..., świadczy, że był to krzyż upamiętniający zabójstwo.
Kamienne krzyże w Polsce poza Śląskiem
-
Żurawce, tomaszowski, lubelskie; krzyż kamienny z rytem krzyżyka
-
Poczopek, sokólski, podlaskie; współczesna kopia krzyża z Knyszewicz
-
Żerniki, jędrzejowski, świętokrzyskie; dwa kamienne krzyże prawdopodobnie nagrobne; podczas badań archeologicznych znaleziono pod nimi kości ludzkie
-
Żerniki, jędrzejowski, świętokrzyskie; krzyż pierwszy
-
Żerniki, jędrzejowski, świętokrzyskie: krzyż drugi
Inne
-
"Kamienna baba" na cmentarzu kościelnym w Bukowicach; ryt głowy (czaszki) i trzy prawie już niewidoczne krzyżyki; prawdopodobnie nagrobek
-
Piława Dolna, dzierżoniowski; kamienny krzyż w szczycie kościoła
-
Owiesno, pow. dzierżoniowski
-
Bukowiec, pow. karkonoski; kamień z rytem krzyża
-
Dłużec, pow. lwówecki; słupek graniczny
-
Lwówek Śląski Płakowice; kamienna płyta przy gruntowej drodze z obustronnym rytem krzyża; strona A
-
Lwówek Śląski Płakowice; kamienna płyta przy gruntowej drodze z obustronnym rytem krzyża; strona B
-
Nowy Świętów, pow. nyski, gm. Głuchołazy; kamienny krzyż w murze cmentarza kościelnego
-
Hajduki Nyskie, pow. nyski; kamienny krzyż na zewnętrznej ścianie kościoła św. Jerzego
-
Niwnica pow. nyski; kapliczka (marter) opisywana lokalnie jako pokutna w znaczeniu wypaczającym definicję takich obiektów związanych z umowami ugodowymi
-
Niwnica, pow. nyski; kapliczka opisywana lokalnie jako pokutna w znaczeniu wypaczającym definicję takich obiektów związanych z umowami ugodowymi
-
Janków, pow. oławski; kamienna płyta z rytem krzyża
-
Piskorzów, pow. oławski; kamienna płyta z rytem krzyża
-
Sobocisko, pow. oławski; kamienna płyta z rytami krzyży
-
Ługi, pow. nowosolski; krzyż w szczycie kościoła bezpodstawnie kwalifikowany nieraz jako krzyż pokutny
-
Nowolesie (Zimnodół, Zimne Doły), pow. strzeliński, gm. Strzelin; kamienny krzyż pamiątkowy z datą 4 maja 1868; w jednym z artykułów Andrzeja Scheera bezmyślnie nazwany "najmłodszym krzyżem pokutnym" i pod taką nazwą pojawia nieraz się nadal
-
Udanin, pow. średzki; krzyż w wieży kościoła św. Urszuli
-
Wiry, pow. świdnicki, gm. Marcinowice; kamienny krzyż w szczycie kościoła; takie krzyże też kiedyś wpadły w "obłęd pokutności"
-
Modliszów, pow. świdnicki, gm. Świdnica; 3 kamienne krzyże w szczytach kościoła św. Bartłomieja, nazywane nieraz bez uzasadnienia krzyżami pokutnymi
-
Jordanów Śląski, pow. wrocławski; kamienna płyta nagrobna z rytem krzyża
-
Pełcznica, pow. wrocławski; płyta z rytem miecza
-
Zielona Góra Jeleniów; krzyż upamiętniający zabójstwo rabunkowe kuśnierza Johanna Gotloba Müllera 23 marca 1863 r.
-
Świerzawa, pow. złotoryjski; kamień z rytem krzyża
Przykładowe poza Polską
-
Raspenava, kraj liberecki, Czechy; ryt miecza i dwa krzyżyki; legenda: tutaj podczas pojedynku dwóch oficerów obaj przeciwnicy zginęli.
-
Raspenava, kraj liberecki, Czechy; legenda: ojciec przypadkowo zastrzelił swoje dziecko, biorąc je w ciemności za gęś sąsiada.
-
Norymberga Kettlersiedlung, Frankonia; Schneiderscher (krzyż krawca); na krzyżu widoczny jest ryt nożyc; być może upamiętnia śmierć krawca
-
Norymberga Krottenbach, Frankonia; ryty lemiesza i kołnierza pługa; krzyż związany ze śmiercią rolnika albo może tzw. Wetterkreuz, czyli krzyż chroniący pola przed anomaliami pogodowymi
-
Heckenbach, Nadrenia-Palatynat
-
Heckenbach, Nadrenia-Palatynat
-
Neuenbürg koło Enz, Badenia-Wirtembergia
-
Krzyż prządki; Zavelstein, Badenia-Wirtembergia
-
Płyta nagrobna prządki; Kentheim, Badenia-Wirtembergia
-
Krzyż nagrobny z rytem ryby; Oberbreisig (Bad Breisig), Nadrenia-Palatynat
-
Krzyż nagrobny bednarza, XVI w.; Linz nad Renem, Nadrenia-Palatynat
-
Wachenheim an der Weinstraße, Nadrenia-Palatynat; krzyż burzowy, pogodowy (Wetterkreuz); wzniesiony w 1513 roku przez winiarzy miał chronić przed nadciągającymi burzami i gradem.
-
Jeßnitz pod Budziszynem, Saksonia; kamień upamiętniający dzieciobójstwo w 1699 r.
Kamienne krzyże w Niemczech, Czechach czy Polsce uważane są za tzw. krzyże pokutne, czy też krzyże pojednania. Właściwie określenia krzyż kamienny i krzyż pokutny (krzyż pojednania) stały się w całkowicie nieuprawniony sposób synonimami.
- Zobacz artykuł krzyż pokutny
Przypisy
- ↑ Skrajną niekompetencją i wręcz brakiem sensu grzeszą np. niektóre wpisy w rejestrach zabytków. Przykładowo: "Pratulin: cmentarz unicki, z krzyżem pokutnym, 1 poł. XIX, nr rej.: A/762 z 14.05.1998". Chodzi tu o krzyż kamienny na grobie męczenników unickich zastrzelonych w 1874 r. przez wojsko rosyjskie.
- ↑ Paul Kutzer, Steinkreuze in Schlesien, Schlesien. Illustrierte Zeitschrift für die Pflege heimatlicher Kultur, Bd 7, H1, 1913, s. 9-15.