Kamienne krzyże

Z Silesiacum
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania

Na terenie Polski jest ok. 600 kamiennych krzyży wykonanych z jednego bloku kamienia (krzyże monolitowe). Większość z nich odnajdujemy na Śląsku (łącznie z Łużycami). Związane jest to z dostępnością surowca, i co za tym szło, relatywnie powszechną umiejętnością jego obróbki. Takie krzyże sięgają tam prawdopodobnie XIV wieku, ale ze względu na prostotę ich wykonania w większości przypadków nie da się określić czasu powstania. Można je uznać za twórczość ludową, a ta nie charakteryzuje się stylem pozwalającym odróżnić epoki. Bardzo prawdopodobne, że zdarzały się na Śląsku nawet w wieku XIX (Starowice). O "ludowej ponadczasowości" świadczą osiemnasto- i dziwiętnastowieczne krzyże z Brusna, nieróżniące się wyglądem od najstarszych krzyży śląskich. Można je odnaleźć w dużej liczbie na starych, często opuszczonych, cmentarzach unickich i prawosławnych oraz cerkwiskach w północo-wschodniej części woj. podkarpackiego i południowo-wschodniej lubelskiego. Pojedyncze monolitowe krzyże spotyka się na Podlasiu (kilka w okol. Białej Podlaskiej i jeden w pow. sokólskim). Co do tych krążą różne legendy o przedwieczności, nawet pogańskiej, ale często to są krzyże nowożytne z zapomnianych cmentarzy czy mogił. Kamienne krzyże dotknęła "mania pokutności". Można doszukiwać się jakiegoś odsetka krzyży pokutnych wśród kamiennych krzyży na terenach poniemieckich, ale bez sensu jest nazywanie tak wszystkich śląskich kamiennych krzyży. Całkowitą aberracją było, a "pokutuje" nawet do dziś, nazywanie pokutnymi krzyży we wschodniej Polsce[1].

Kamienne krzyże w województwach śląskich

Krzyże zaginione

Kamienne krzyże w Polsce poza Śląskiem

Inne

Przykładowe poza Polską

Kamienne krzyże w Niemczech, Czechach czy Polsce uważane są za tzw. krzyże pokutne, czy też krzyże pojednania. Właściwie określenia krzyż kamienny i krzyż pokutny (krzyż pojednania) stały się w całkowicie nieuprawniony sposób synonimami.

Przypisy

  1. Skrajną niekompetencją i wręcz brakiem sensu grzeszą np. niektóre wpisy w rejestrach zabytków. Przykładowo: "Pratulin: cmentarz unicki, z krzyżem pokutnym, 1 poł. XIX, nr rej.: A/762 z 14.05.1998". Chodzi tu o krzyż kamienny na grobie męczenników unickich zastrzelonych w 1874 r. przez wojsko rosyjskie.
  2. Paul Kutzer, Steinkreuze in Schlesien, Schlesien. Illustrierte Zeitschrift für die Pflege heimatlicher Kultur, Bd 7, H1, 1913, s. 9-15.