Kamienna kapliczka słupowa w Studnicy w powiecie legnickim

Z Silesiacum
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania
Ten artykuł jest w fazie tworzenia


1. Monolitowa kapliczka kamienna koło Studnicy, fot. lata 50. XX w.
2. Monolitowa kamienna kapliczka koło Studnicy, fot. 2018

Kapliczki monolitowe budzą podziw prostotą formy. Prastara, w kamieniu wykuta kapliczka z XIV w. w Bolesławcu na Dolnym Śląsku jest to niski słup kamienny, rozszerzający się u góry w kapliczkę z jedną wnęką, wywierający wrażenie archaicznego zabytku, nad którym przepłynęły wieki. To opis z książki Andrzeja Seweryna o kapliczkach przydrożnych z 1958 r., dotyczący zdjęcia nr 1[1].

Autor jako miejsce położenia kapliczki wymienia Bolesławiec, ale w rzeczywistości stoi ona pod wsią Studnica (fot. 2, 17, 20), po prawej stronie szosy do Legnicy (51°14'01.6"N 16°02'42.4"E). Często przypisywane jej było pochodzenie pokutne, czyli związane z umową pomiędzy zabójcą a rodziną zabitego. Taka hipoteza jest bardzo luźnym domysłem, niemającym żadnych konkretnych podstaw. W rzeczywistości nie znamy ani czasu, ani przyczyny fundacji i fundatora kapliczki. Okolica, w której stoi, była jednolicie protestancka. Można więc ostrożnie stwierdzić, że kapliczka pochodzi sprzed zwycięstwa w Legnicy i Chojnowie zwolenników Marcina Lutra, czyli sprzed lat 30. XV w. Jest to więc prawdopodobnie kilkusetletnia, być może aż średniowieczna, kapliczka przydrożna. Nie wiemy nic o jej fundatorze ani przyczynie fundacji. Nieznany też jest jej wykonawca.

W murze cmentarza kościelnego kościoła pw. Matki Boskiej Ostrobramskiej i Świętego Kazimierza, będącego aktualnie kościołem filialnym w parafii w Miłkowicach, umieszczona jest jeszcze jedna kamienna kapliczka monolitowa (fot. 5, 6). Mur ten jest swoistym lapidarium. Oprócz kapliczki wmurowane jest w niego co najmniej 7 kamiennych monolitowych krzyży (fot. 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 20). Kościół w Studnicy wzmiankowany był już na początku XIV w. i co najmniej od tego czasu istniał przy nim cmentarz grzebalny. Tu należy szukać źródła tych artefaktów. Podobnie jak w przypadku kapliczki przy szosie, pojawia się często informacja, że są to obiekty związane z prawem i powstałe w wyniku wykonania umów ugodowych pomiędzy zabójcą a rodziną zabitego (krzyże i kapliczki pokutne czy też pojednania). Nie ma to jednak realnych podstaw. Inaczej jednak niż w przypadku pierwszej kapliczki można postawić bardzo prawdopodobną szczegółową tezę o pochodzeniu i funkcji obiektów z muru. Są to po prostu krzyże cmentarne, nagrobne, podobnie jak kapliczka. Przy budowie czy też remoncie muru wykorzystano kamienne elementy z zapomnianych i niemających opiekunów grobów. W kilkusetletniej historii cmentarza takie mogiły zawsze się pojawiały. Kapliczki cmentarne tego typu zachowały się na cmentarzu w Lubnowie koło Obornik Śląskich (fot. 18). Ich przeznaczenie zostało potwierdzone przez badania Dagmary Adamskiej[2]. Istnienie krzyży na cmentarzu nie wymaga dowodu. Natomiast karkołomną koncepcją jest pomysł, że ściągano je z całej okolicy po to, żeby umieścić w cmentarnym murze. Być może w murze cmentarnym jest więcej krzyży. Ostatni został zauważony w 2018 r., po odpadnięciu kolejnej części tynku. Oprócz krzyży w murze, we wsi był jeszcze kamienny krzyż w pobliżu kamiennej kapliczki przy szosie. Przez pewien czas leżał uszkodzony, aż w 2010 r. został naprawiony (połączono dwie części) i ustawiony przy kościele w niedalekim od Studnicy Pątnowie (fot. 13, na rysunku z 1923 r. - fot. 20 - to krzyż pierwszy od lewej strony). Ostatni krzyż kamienny w Studnicy to obiekt położony po prawej stronie drogi do Miłkowic (fot. 12). Ma wyrytą datę 1855. Nie wiadomo, jakie wydarzenie upamiętnia.

Lista kamiennych kapliczek i krzyży w Studnicy

  • 1. Kapliczka przydrożna przy szosie (fot. 1, 2, 17 i pierwsza z lewej na rysunku z 1923 r.- fot. 20), 51°14'01.6"N 16°02'42.4"E.
  • 2. Kapliczka w południowej części muru cmentarza kościelnego, na lewo od trzeciej przypory, obok dwóch wmurowanych krzyży (fot. 5, 6 i trzeci obiekt od lewej na rysunku z 1923 r.- fot. 20). Prawdopodobnie kapliczka cmentarna (upamiętniająca lub nagrobna) jak kapliczki w Lubnowie (fot. 18) lub Szymanowie. Istnieje też możliwość, że to gotyckie sakramentarium, które zostało usunięte z prezbiterium przy modernizacji wnętrza. Takie sakramentaria można zobaczyć w murach cmentarzy w Modliszowie (fot. 19). Sakramentariami są też prawdopodobnie kapliczki w murach cmentarzy we Wleniu i Jaroszowie.

W południowej części muru znajdują się, oprócz kapliczki, 4 krzyże. Patrząc od lewej:

  • 1. To "najmłodszy" krzyż w Studnicy (fot. 3 i 4). Odkryty w 2018 r. Odsłonił się spod opadającego tynku. Umieszczony pomiędzy pierwszą a drugą przyporą. Widoczny jest na nim ryt miecza.
  • 2. Krzyż na prawo od kapliczki. Widoczny na zdjęciach 5 i 6 oraz na rys. Maxa Hellmicha z 1923 r. jako 4. obiekt od lewej - fot. 20). Wysoki na 146 cm, poprzeczne ramię ma 46 cm. Wykonany z piaskowca. Ryt miecza.
  • 3. Kolejny krzyż za kapliczką (przy samej przyporze) jest niewysoki (55x46 cm) i ma ryt kuszy (fot. 5 i 6 oraz na rys. Maxa Hellmicha z 1923 r. jako 5 obiekt od lewej - fot. 20). Wykonany z piaskowca.
  • 4. Na prawo od 3 przypory widać czwarty krzyż (fot. 5, 7 oraz na rys. Maxa Hellmicha z 1923 r. jako 6. obiekt od lewej - fot. 20). Piaskowcowy o wymiarach 117x75 cm. Słabo widoczny zarys miecza. Była też na nim wyryta data 1844 (dziś właściwie niedostrzegalna), prawdopodobnie wtórna.

We wschodnim odcinku muru znajdują się kolejne 3 krzyże (fot. 8).

  • 5. Pierwszy krzyż patrząc od lewej ma wymiary 108x30x7 cm. Piaskowiec, ryt miecza (fot. 9 oraz na rys. z 1923 r. jako 7 obiekt od lewej - fot. 20).
  • 6. Kolejny krzyż ma również ryt miecza (fot. 10 oraz na rys. z 1923 r. jako 8. obiekt od lewej - fot. 20). Piaskowiec, 86x62 cm.
  • 7. Ostatni krzyż w murze jest również z piaskowca i ma ryt korda (fot. 11 oraz na rys. z 1923 r. jako 9. obiekt od lewej - fot. 20). Piaskowiec 123x66 cm.[3]
  • 8. Krzyż po prawej stronie szosy do Miłkowic (fot. 12). Ma wyrytą datę 1855. Nie wiadomo, jakie wydarzenie upamiętnia. Został złamany przez samochód. Po wypadku przestawiony. Widoczny ślad po złamaniu.
  • 9. Krzyż znajdujący się aktualnie koło kościoła w Pątnowie (fot. 13, a na rysunku z 1923 - fot. 20 - to pierwszy krzyż z lewej). Wcześniej stał koło kapliczki monolitowej (poz. 1); długi czas leżał tam uszkodzony; w 2010 r. został naprawiony (połączono dwie części) i przeniesiony do Pątnowa[4]. Słabo widoczny fragment rytu miecza. Wymiary po naprawie 153x96x29 cm. Wykonany ze zlepieńca. Zdjęcie nr 14 pochodzi z wrocławskiego dziennika Słowo Polskie (25-26 VIII 1963) i pokazuje krzyż w 1963 r., przed uszkodzeniem, które nastąpiło jednak w niekreślonym czasie. Ciekawy jest tytuł. Zamiast więzienia krzyż pokutniczy. Krzyż pokutniczy to forma nazwy, która później została wyparta przez krzyż pokutny. Przekaz o krzyżu zamiast więzienia pokazuje, że przekłamania związane z kamiennymi krzyżami już wtedy były ugruntowane. Obiekt oglądają Wojewódzki Konserwator Zabytków M. Przyłęcki i dyrektor wrocławskiego oddziału PKZ Wł. Mrożek. Zdjęcie nr 15 pokazuje krzyż w 2006 (pochodzi z portalu polska-org.pl).
  • 10?
  • Krzyż pokutny w Studnicy

    3. Krzyż 1, od południa między 1. a 2. przyporą (fot. 2021)

  • Krzyż pokutny, Studnica

    4. Krzyż 1, od południa między 1. a 2. przyporą (fot. 2021)

  • Kapliczka pokutna i krzyże pokutne, Studnica

    5. Kapliczka i krzyże w murze cmentarza od południa, fot. 2018

  • Monolitowa kapliczka pojednania w Studnicy

    6. Monolitowa kamienna kapliczka oraz krzyże 2 i 3, fot. 2018

  • Krzyż pojednania, Studnica

    7. Czwarty krzyż w murze cmentarza kościelnego (fot. 2021)

  • 3 krzyże pokutne w murze w Studnicy

    8. Trzy krzyże w murze cmentarza kościelnego od wschodu (fot. 2021)

  • Krzyż pojednania, Studnica

    9. Krzyż 5, pierwszy z lewej we wsch. murze (fot. 2021)

  • Krzyż pokutny, mur cmentarza w Studnicy

    10. Krzyż 6, drugi od lewej we wsch. murze (fot. 2018)

  • Krzyż pokutny w murze ogrodzenia kościoła, Studnica

    11. Krzyż 7, trzeci od lewej we wsch. murze (fot. 2018)

  • Krzyż kamienny w Studnicy

    12. Krzyż pamiątkowy przy drodze do Miłkowic (fot. 2018)

  • Krzyż pokutny, Pątnów

    13. Krzyż w Pątnowie, przeniesiony ze Studnicy (for. 2018)

  • Krzyż pokutniczy koło Studnicy

    14. Krzyż przy drodze do Legnicy w 1963 r.

  • Krzyż pojednania koło Studnicy

    15. Krzyż przy drodze do Legnicy w 2006 r.

  • Stopka krzyża pokutnego koło Studnicy

    16. Stopka kamiennego krzyża przy drodze do Legnicy w 2008 r.

  • Kapliczka pokutna, Studnica

    17. Kapliczka kamienna przy drodze do Legnicy (fot. 2021)

  • 18. Kapliczka cmentarna z I poł. XVI w. w Lubnowie, pow. trzebnicki (fot. 2016)

    18. Kapliczka cmentarna z I poł. XVI w. w Lubnowie, pow. trzebnicki (fot. 2016)

  • 19. Sakramentarium w Modliszowie

    19. Sakramentarium w Modliszowie

  • 20. Rysunek z 1923 r. z kapliczkami i krzyżami w Studnicy

    20. Rysunek z 1923 r. z kapliczkami i krzyżami w Studnicy

  • Kaplica grobowa z sarkofagiem Studnicy

    21. Sarkofag z końca XVIII w. w kaplicy grobowej północnej

  • Płyty nagrobne i sarkofagi , Studnica

    22. Płyty nagrobne i sarkofagi, w południowej kaplicy grobowej

Przypisy

  1. ↑ Seweryn Tadeusz. Kapliczki i krzyże przydrożne w Polsce. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1958, s. 135.
  2. ↑ Adamska Dagmara. O wołowskim staroście Janie von Debitsch w świetle źródeł archeologicznych, ikonograficznych i pisanych. W: Mundis hominis - cywilizacja, kultura, natura. Wokół interdyscyplinarności badań historycznych. Wrocław: 2006, s. 515-526.
  3. ↑ Wymiary według pomiaru własnego skorygowanego podanymi w książce Wojtucki Daniel. Zobniów Stanisław. Kamienne krzyże na Śląsku, Górnych Łużycach i ziemi kłodzkiej. Wrocław: Atut, 2017.
  4. ↑ Wojtucki Daniel. Zobniów Stanisław. Kamienne krzyże na Śląsku, Górnych Łużycach i ziemi kłodzkiej. Wrocław: Atut, 2017, s. 291-292.
Źródło: „http://silesiacum.pl/w/index.php?title=Kamienna_kapliczka_słupowa_w_Studnicy_w_powiecie_legnickim&oldid=21599”