Herby we Wrocławiu

Z Silesiacum
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania

Herby te to uzupełnienie strony Herby mieszczan wrocławskich o godła, które pojawiają się we Wrocławiu w czasach przedpruskich, a nie należą do wrocławskich mieszczan. To na przykład herby z wywodu genealogicznego obywateli miasta znajdujące się na epitafiach (matki, dziadkowie) albo herby rodów, które są związane z miastem incydentalnie.

Betsch

Koło młyńskie o 4 szprychach.

Herb Apolonii Jenkwitz z domu Betsch na jej wspólnym z mężem epitafium na północnej elewacji fary elżbietańskiej we Wrocławiu. Pierwszym mężem zmarłej w 1483 r. Apolonii był Jakub Kopadlo (Jakob Kopâdlo). Rodzice to Heinz von Betsch pan na Leutmannsdorf (Lutomia Dolna) i Ursula von Tarnau. Rodzina Betsch pochodziła prawdopodobnie z Czech, być może tam pierwotnie z Niemiec, a na Śląsk dotarła przez ziemię kłodzką. Betschowie identyfikowani sa pod nazwiskami Beczaw, Betschow, Bethschow, Betsow, Pezow. Pod koniec XIII w. Henryk Spiegel de Pezowe znajdował się w otoczeniu księcia wrocławskiego Heryka IV. W 1303 nadał henrykowskim cystersom jatkę w Rychbachu (Dzierżoniowie). Jego potomkowie byli związani z tą okolicą, również wtedy gdy znalazła się w księstwie świdnickim. Siedzibą rodu stała się Lutomia Dolna (Leutmannsdorf), w której ufundowali kościół będący potem rodową nekropolią.

Czechau

(von) Czechau, Czechaw, Czeczow, Czeschau, Czeschaw, Tscheschaw, Tzechau, Zeschow

Herb Katarzyny Rybisch z domu von Czechau (zm. 1572), pierwszej żony Zygfryda Rybischa (1530-1584), na jej epitafium w farze elżbietańskiej. Córka Kaspara, właściciela Borzygniewa (gm. Mietków, pow. wrocławski) i Katarzyny von Logau.

Dudycz

Dudycz, Dudith, Dudić

Andrzej Dudycz (András Dudith de Horahovicza lub Hardelatti von Horebowitz, Andrija Dudić Orehovički). Jego epitafium jest na trzecim filarze w farze elżbietańskiej.

Dyhrn

Dyhrn, Dihr, Dihren

Herby na epitafium zmarłej w 1622 r. Anny von Näfen und Obischew z domu Dihren von Schenaw. Kaplica Dumlosych w farze elżbietańskiej.

Filipiec

Jan Filipiec ur. około 1431 w Prościejowie (Prostějov) - zm. 28 czerwca 1509 w Uherské Hradiště, był biskupem wielkowaradyńskim jako Jan IX, administratorem diecezji ołomunieckiej, wrocławskim biskupem pomocniczym i jednym z najważniejszych dyplomatów w służbie Macieja Korwina. Pod koniec życia franciszkanin we wrocławskim klasztorze. Zobacz artykuł o biskupie Janie Filipcu.

Goldbeck

Götz

Nieidentyfikowane herby na epitafium Johanna Götz und Schwanenfliess (1600-1677) powstałym w 1670 r. w w farze elżbietańskiej. Herby związane są w jakiś sposób z nobilitacją rodziny w 1662 r., w większości nawiązują do nadanego wówczas rodzinie Götz herbu.

Grudschreiber

Herb matki Hansa Prockendorffa Jadwigi Grudschreiber (zm. 1513) we fragmencie kamiennego reliefu, będącego podstawą ołtarza w kaplicy Prockendorffów (1517) we wrocławskiej farze elżbietańskiej. Grudschreiberowie to związana głównie z Legnicą rodzina pisana tam Kochenschreiber, Kochinschriber, Kochinschreiber, Kochenschreiber, Kochinschreiber, Croczenschreiber i Cochenschreiber. W publikacjach dotyczących Wrocławia nazwisko zapisywane jest też Grudschreiber, Gruttschreiber. Ojciec Jadwigi Matthias był dwukrotnie burmistrzem Legnicy (1448/1449 i 1451/1452).

Paschkowitz

Paszkowicz

Johanness Paschkowitz von Schwanfeld (zm. 1484), też Joannis Schwanfeld alias Paschkowitz bakałarz sztuk i dekretów, a we wrocławskiej kapitule katedralnej pełnił wiele lat funkcje prokuratora oraz magistra fabricae ecclesiae. Kanonik będący prokuratorem zarządzał majątkiem kapituły. Prowadził bilanse, wypłacał kanonikom pensje i dystrybucje chórowe. Magister fabricae ecclesiae opiekował się budynkiem katedry i wszystkimi budowlami na Ostrowie Tumskim. W związku z tym dysponował funduszami kościelnymi. Kanonicy wybierali spośród siebie dwóch magistrów fabricea ecclesie na roczną kadencję. Fundusze kościelne trzymali oni w skarbonie zamykanej na trzy klucze. Dwa posiadali oni, a trzeci - jeden z prałatów. Paschkowitz był typowym kościelnym dygnitarzem okresu. Zgromadził wiele dochodowych beneficjów. Oprócz tego, że był kanonikiem katedralnym we Wrocławiu był nim też w kapitułach świętokrzyskiej (Wrocław) i otmuchowskiej. W Nysie miał probostwo, a w Głogowie i Legnicy prebendy altaryjne. Miał też prebendę w Popowicach koło Strzegomia[1]. Prawdopodobnie jego bratem był proboszcz w Smolcu Mikołaj Paszkowicz. Jako magister fabricae ecclesiae zamówił w 1455 r. szafę na archiwum diecezjalne (almaria, armaria) za 35 florenów. Nie omieszkał kazać na niej umieść inskrypcji go upamiętniającej[2] oraz swojego herbu. Mebel okazał się tą zasługą kanonika Paszkowicza, która przeniosła go do historii. "Szafa Paszkowicza" jest wykonana z dębowego drewna i ma wymiary 3,20 m długość, 1,86 m wysokość oraz 0,9 m głębokość. Zaopatrzona w dwa dwa duże skrzydła drzwiowe, osadzone na trzech zawiasach pasowych. Wspomniana inskrypcja została wycięta gotycką minuskułą na fryzie z przodu i prawym boku. Herb (łabędź na zielonym polu) znajduje się z przodu po środku pod napisem. Zabezpieczenia są solidne. Aż trzy żelazne zamknięcia (gotycki zamek, zakrętka i wrzeciądze). Jako, że to miejsce przechowywania dokumentów dano osiem otworów do wietrzenia, zabezpieczonych dziurkowaną blachą. Wnętrze to 48 szuflad na sześciu poziomach. 24 górne zostały oznaczone kolejnymi literami alfabetu, grawerowanymi w gotyckiej majuskule. Dolne 24 szuflady to również litery alfabetu ale z dodanie litery "A". Szafa służyła do przechowywania dokumentów do 1846 r., a potem została ustawiona w sali gotyckiej dzisiejszego Muzeum Archidiecezjalnego we Wrocławiu. Uważana jest za bardzo cenny zabytek gotyckiego meblarstwa. Paschkowitz jest też, wspólnie z Thomasem Prockendorffem, fundatorem figury św. Wincentego na południowej ścianie katedry. Na konsoli widnieje data 1470 oraz herby jego i Procekndorffa[3]. Jako nyski proboszcz zainicjował budowę budowę dzwonnicy przy farze (kamień węgielny położył w 1472 r. biskup Rudolf von Rüdesheim). Miała to być najwyższa dzwonnica na Śląsku, ale nigdy nie została ukończona.

Pretwicz

Pretwitcz, Pretwicz

W środku trójlistna tarcza, a w niej odwrócona ku dołowi podkowa, litery I T P oraz data 1504. To fragment obrazu na epitafium wikariusza wrocławskiej katedry Johannesa Pretwitcza zmarłego w 1522 r. Znajduje się pomiędzy męskimi i żeńskimi członkami rodziny więc jest ich znakiem. Nie jest to jednak znana rodzina Prittwitz, której jeden z zapisów nazwy też brzmi Pretficz, a pochodził z niej np. słynny obrońca Polski przed najazdami tatarskimi Bernard Pretficz. Młodszy od Johannesa ale żyjący też w tym samym czasie. Ten śląski ród rycerski przyjął polski herb Wczele.

Reinhold

Herb Reinhold na epitafium Mikołaja Jenkwitza Posadowskiego (Nocolaus Jenkwitz genannt Posadowsky). 1537. Pierwotnie w kościele św. Elżbiety we Wrocławiu, teraz Muzeum Narodowe we Wrocławiu (Nr inw. VIII-2648). Należy do III żony Mikołaja Magdaleny Reinhold von Beutenbach. Reinhold von Beutenbach (Reinold, Reynold) to rodzina z której znani są we Wrocławiu tylko. 1. Żona od 1537 Mikołaja Jenkwitza Posadowskiego, Magdalena. 2. Andreas Reinhold małżonek Margarete Ungerathen i być może 3. Bonaventura Reinold mąż Gertrudy, w której testamencie z 29 sierpnia 1553 r. wymieniono 4 małoletnich dzieci bez imienia (Schellenberg 1938, 112), (Pusch 1987, 319 - O Magdalenie). 4. Wzmianka Jakob Reinhold II mąż Hedwig Schmidt - znana 1495-1500 (Pusch 1990, 139).

Schönpühl

Schweinitz

Ehrengd. d. Hochedelgeb. Herren George Hermann von Schweinitz kurfürstlichsächs. Kriegsraths Kamerherren obristen und commendanten zu Breßlau 1667 den 30. Ap.
głosi inskrypcja na otoku.

Georg Hermann von Schweinitz und Crain (* 14 II 1602 w Krajowie (Crain); † 30 IV 1667 we Wrocławiu). Sędziwy już pułkownik został w 1663 r. komendantem Wrocławia mianowanym w związku z wojną turecko-austriacką 1663-1664. Schweinitzowie to stara śląska rodzina szlchecka. Według legendy rodowej mieli przybyć na Śląsk pod koniec XII w. w orszaku Jadwigi z Andechs (św. Jadwigi), żony Henryka II. Jerzy urodził się w podlegnickiej posiadłości Schweinitzów Krajowie. Edukował się w domu oraz w ewangelickiej szkole w Jaworze. Ogłady nabywał na różnych dworach hrabiowskich i książęcych, aż w końcu wszedł w służbę u księcia Franciszka Karola zu Sachsen-Lauenburg. Odbył też kawalerską "wielką podróż" (grand tour). Jego aktywne dorosłe życie przypadło na wojnę trzydziestoletnią. Praktyczne doświadczanie wojskowe zaczął zdobywać od bitwy pod Fleurus (1622), oczywiście w armii protestanckiej. Rok później dostał się do cesarskiej niewoli. Uwolniony podczas wzajemnej wymiany jeńców powrócił na Śląsk i na prośbę matki kilka lat przebywał w rodzinnym majątku. Poślubił wtedy swoją pierwszą żonę. W 1634 r von Schweinitz zdecydował się podjąć karierę wojskową, tym razem w saskiej armii elektorskiej. Od 1635 (pokój praski) protestancka Saksonia stała się członkiem koalicji Świętego Cesarstwa Rzymskiego czyli strony katolickiej. Georg w randze kapitana został dowódcą plutonu w pułku piechoty. W 1638 awansował na podpułkownika. Walczył z sukcesami i w 1643 r. elektor Jan Jerzy I mianował go pułkownikiem. Przez krótki okres był nawet dowódcą całej armii elektorskiej. Po wojnie został komendantem jednej z najważniejszych saksońskich twierdz - Stolpen. Otrzymał tytuły szambelana i radcy wojennego. Zmarł we Wrocławiu około godziny 13:30 30 kwietnia 1667 r. Został pochowany w kościele św. Elżbiety. Nabożeństwo żałobne odbyło się 26 czerwca 1667 r. w obecności posłów cesarskich, elektorsko-saskich i wysłanników innych książąt. Von Schweinitz miał też zainteresowania humanistyczne. Był członkiem liczącego ok. 900 osób "Towarzystwa Owocodajnego" (Fruchtbringende Gesellschaft). Było to działające w latach 1617–1680 niemieckie barokowe towarzystwo literackie i językowe.

Stensch

Herb przeoryszy wrocławskiego klasztoru klarysek Hedwig von Stensch. Tablica inskrypcyjna, którą wieńczył dotyczy młynów św. Klary na wyspach Słodowej (z lewej) i Bielarskiej we Wrocławiu. Została umieszczona w 1799 r. na ścianie młyna z prawej, analogicznie do rzeźby św. Klary widocznej we wnęce na młynie z lewej. Tekst jest chronostychem dającym datę 1799 i brzmiącym w tłumaczeniu: Henryk III budynki te ufundował, a Jadwiga ksieni św. Klary je przywróciła. Wzmianka o Henryku III wskazuje na powstanie tych młynów w poł. XIII w. chociaż w ręce klarysek przeszły trochę później. 12 V 1268 książę Władysław nadał im ten na wyspie Słodowej, a ok. 1330 stały się też właścicielkami tego na wyspie Bielarskiej. Odbudowa czy też przebudowa, o której mówi inskrypcja dokonana została po pożarze w 1789. Powstały dwupiętrowe barokowo-klasycystyczne budynki według projektu Brunnerta. Młyny św. Klary miały wówczas 4 koła. W tym czasie na Odrze w obrębie wrocławskich wysp pracowało 58 kół w 17 zakładach. Zniszczone w 1945 r. budynki młynów św. Klary miały zostać odbudowane z przeznaczeniem na Muzeum Etnograficzne. Ostatecznie zostały jednak w 1975 r. wysadzone (w czynie społecznym przez saperów z wrocławskiej Oficerskiej Szkoły Inżynieryjnej). Rzeźba św. Klary znajduje się na dziedzińcu domu przy ul. Katedralnej 10 (Dom Księży Emerytów).

Jadwiga von Stensch urodziła się 27 września 1736 r.[4] Pochodziła ze starego szlacheckiego rodu śląskiego z księstwa głogowskiego biorącego nazwisko od miejscowości Stentsch (Szczaniec) koło Świebodzina. Prawdopodobnie należała do ostatnio pokolenia rodziny. Do zakonu Ubogich Sióstr Świętej Klary wstąpiła 26 lipca 1752 r., a 15 grudnia 1780 r. została ksienią we Wrocławskim klasztorze. Była nią do sekularyzacji zakonu 1810 r. W królestwie Prus zostały zlikwidowane zakony kontemplacyjne. W chwili likwidacji wrocławskie klaryski miały dosyć znaczny majątek: znaczne majątki: własny browar, młyny św. klary, różne terytoria na przedmieściach Wrocławia oraz 14 wsi: Griptau, Neukirch, Klarenkranst, Oswitz, Gr. Öhlern, Prisselwitz, Polnisch Kniegnitz, Polnisch Peterwitz, Nippern, Guckerwitz, Stöschwitz, Naselwitz, Wilschwitz i część Bankau. Budynki klasztoru objęły prowadzące szkoły dla dziewcząt urszulanki (oddały miastu swoją dotychczasową siedzibę), które zapewniły schronienie członkiniom rozwiązanych zgromadzeń, w tym byłej przeoryszy klarysek. Jadwiga von Stensch zmarła w swoim dawnym klasztorze 22 lutego 1815 r. Pamięć o rodzie Piastów jako wielkich dobroczyńcach domu była przez wieki pielęgnowana w konwencie klarysek z wdzięczną pobożnością, co potwierdzają. Modlitewnik i oficjum , spuścizna ostatnie klaryski przekazały urszulankom. Zawierały one m.in. instrukcje dotyczące modlitw: zobowiązania do czuwań i mszy za zmarłych Henryka II i Annę, fundatorów, za księcia Henryka, który ofiarował las' (Henryk III. 1268), za króla Polski i jego rodzinę z powodu wielkiej fundacji solnej w 1365 (w tym roku król Kazimierz III Wielki wzbogacił klasztor dużą fundacją solną dla zbawienia dusz swoich, rodziców i przodków), za trzy panie "pod białym kamieniem": Annę, Jadwigę i Juttę.

Straubinger

Oswald Straubinger występujący też pod pseudonimem Winkler (zm. w 1517) pochodził z Bawarii. Ostatni katolicki proboszcz wrocławskiej parafii św. Marii Magdaleny i rektor jej szkoły parafialnej, kanonik (od ok. 1485) i kantor (od 1489) wrocławskiej kapituły katedralnej, kanonik głogowskiej kapituły kolegiackiej, notariusz księcia żagańskiego Jana II Dzikiego, doktor praw, humanista. Herb znajdował się na wykuszu zbudowanego przez niego domu parafialnego przy ul. Łaciarskiej (Altbussergasse).

Herby osób incydentalnie związanych z Wrocławiem

Tu np. herby osób nie będących mieszkańcami Wrocławia ale umieszczone na epitafiach z powodów genealogicznych.

Przypisy

  1. Konwent cystersów w Krzeszowie zeznał (13 grudnia 1473 r.), że Jan Swanfeld Paschkowicz, bakałarz sztuk i dekretów, dziekan w Otmuchowie i kanonik kapituł wrocławskich, korzystał jako posiadacz prebendy w Popowicach koło Strzegomia, na mocy fundacji księżnej Beatrycze ze Świdnicy, z inkorporowanych dziesięcin polnych z przynależnej do klasztoru wsi Zastruże. W ostatnich latach powstały na tle uiszczania dziesięciny spory między poddanymi klasztoru i poddanymi kanonika; zawarto więc porozumienie w tej sprawie, że konwent zamiast dziesięcin Zastruża odstąpił czynsz 5 grzywien na granicznym lesie z Popowic koło Rusкa; i w pieniądzach 60 grzywien groszy (Urban 1996, 136).
  2. Anno Domini MCCCCLV Dominus Johannes Paschkowicz canonicus procurator ac magister fabrice ecclesie wratislaviensis hanc almariam comparavit et constant 35 florensis de pecunis ec ecclesie. Zastosowane w oryginale abrewiacje zostały uzupełnione.
  3. Czechowicz 2008, 160 sugeruje, że nicią łączącą dwóch fundatorów może być sąsiedztwo brata Johannesa Paschkowitza, Mikołaja jako proboszcza w Smolcu z Sośnicą, która miała być własnością Thomasa Prockendorrffa. W posiadanie Sośnicy wszedł jednak dopiero syn Thomasa Hans Prockendorff już po powstaniu rzeźby św. Wincentego.
  4. Pietsch Theophila. Zur Geschichte des Breslauer Klarenstiftes, des jetzigen Ursulinenklosters. Breslau: 1937.