Maniów Wielki - św. Jan Nepomucen w parku przypałacowym
Maniów Wielki (niem. Groß Mohnau) gmina Mietków, powiat wrocławski.
W Maniowie Wielkim znajdują się dwie figury św. Jana Nepomucena z XVIII w. Jedna, na wysokim dwustrefowym cokole, stoi na placu w północno-wschodniej części wsi przy ul. Okulickiej, w pobliżu kościoła.
Druga, w parku podworskim, ustawiona jest na spłaszczonym kopcu ziemnym, na głównej osi parku, na zachód od ruin pałacu. Postać świętego wysokości 1,5 m, wykonana w piaskowcu, stoi na wąskiej plincie wieńczącej niski, piaskowcowy, kwadratowy w przekroju cokół wysokości 55 cm, zwężający się schodkowo ku górze i zakończony wklęsłym odcinkiem zwieńczonym gzymsem (w podstawie 76 cm, w gzymsie 46 cm, plinta 31 cm), posadowiony na prostym ceglanym postumencie o wymiarach 60x69x69 cm (trudna do określenia część postumentu znajduje się w ziemi). Nepomucen przedstawiony jest w klasycznym dla niego kontrapoście, jednak ogólnie poza postaci jest dość statyczna. Odziany w tradycyjne szaty kapłańskie prałata według mody z okresu kontrreformacji: sutanna, rokieta (ozdobna komża), mantolet (peleryna). Odstępstwem od najbardziej klasycznego wizerunku w ikonografii jest brak na głowie biretu. Zdarza się to, gdy św. Jan stoi przy kościele, ale najczęściej trzyma wtedy nakrycie głowy w ręku lub powierza je towarzyszącemu mu aniołkowi, a w Maniowie Wielkim w ogóle zapomniał biretu (bez biretu święty prezentuje się też w niedalekich Nasławicach, również w powiecie wrocławskim). Z lewej strony głowy można dostrzec ślad po zaginionej metalowej aureoli. Święty patrzy na trzymany na lewym ramieniu krzyż, nie ma jednak charakterystycznej palmy męczeńskiej, która często ułożona jest równolegle z krucyfiksem.
Przedstawiony jest natomiast inny atrybut Nepomucena. U jego stóp widnieje na cokole kartusz z apoteozą języka w glorii (aureoli w postaci rozproszonych promieni światła, w chmurach). Tak pokazany w wizerunkach świętego atrybut jest nawiązaniem do legendy, promowanej przez rozwijających kult Jana z Pomuka jezuitów, o męczeńskiej śmierci kanonika praskiego z powodu dotrzymania tajemnicy spowiedzi królewskiej małżonki Zofii przed chcącym odkryć jej tajemnice porywczym królem Czech i Niemiec Wacławem IV (święty poniósł rzeczywiście męczeńską śmierć, ale jej przyczyną była niełaska władcy w trakcie jego zatargów z arcybiskupem praskim). Podczas ekshumacji dokonanej w 1719 r. przed beatyfikacją, ponad 300 lat po śmierci Jana, okazało się, że jego język oparł się upływowi czasu i pozostał nienaruszony. Język znajduje się w relikwiarzu w katedrze św. Wita na Hradczanach w Pradze. Corocznie 16 maja odbywa się uroczystość pokazania wiernym tej relikwii. Odpust z tej okazji nazywany jest popularnie "Świętem Pokazania Języka" i odbywają się podczas niego konkursy związane z pokazywaniem tej części ciała. Badania przeprowadzone w latach 70. XX w. potwierdziły, że relikwia to fragment zachowanej tkanki ludzkiej, lecz nie języka, tylko mózgu.
Pomnik jest w całości polichromowany. Liczne warstwy farby olejnej zniekształcają dziś pierwotny jego wygląd, należy jednak pamiętać, że większość wolno stojących XVIII-wiecznych pomników była pomalowana. Część, jak w Maniowie, w żywe barwy oddające kolory stroju, a część na jeden kolor, np. biały, mający uszlachetnić wygląd uważanego za pośledniejszy piaskowca na podobieństwo marmuru, lub złoty, na podobieństwo tak malowanych figur z brązu.
Dookoła można dostrzec pozostałości ogrodzenia w postaci śladów po metalowych słupkach. Był między nimi prawdopodobnie rozwinięty łańcuch. Ogrodzenie to było z pewnością dużo późniejsze niż pomnik. Są zresztą wątpliwości, czy jest to pierwotne miejsce ustawienia figury. W katalogu zabytków powiatu wrocławskiego wydanym we Frankfurcie nad Menem w 1965 r. ale opartym na wizjach lokalnych z lat 1936/1937 pomnik nie jest wymieniony, pomimo że pozycja wzmiankuje wszystkie takie obiekty, nawet te współcześnie przemieszczone czy zaginione (Kurt Degen, Die Bau- und Kunstdenkmäler des Landkreises Breslau, Frankfurt am Main 1965). Opisując podwrocławskie figury, Ewa Grochowska-Sachs podaje, że "figura wraz z górnym fragmentem dawnego cokołu znalazła się w tym miejscu wtórnie"[1], nie wspominając jednak, skąd i kiedy wzięła się w dzisiejszym miejscu. Przerwanie ciągłości osadniczej na Dolnym Śląsku uniemożliwia często odtworzenie zmian przy pomocy wywiadów terenowych.
Nie ma również jasności co do daty powstania figury. Katalog zabytków sztuki w Polsce stwierdza, że jest to dzieło nieznanego autora, ale tego samego, który stworzył drugi pomnik św. Jana Nepomucena w Maniowie Wielkim i pochodzi z tego samego, co tamten roku (1752) oraz przypisuje mu cechy rokokowe[2]. Autorzy najprawdopodobniej zauważali podobieństwa warsztatowe. Z kolei autor opracowania o historii archiprezbiteratu Kąty Wrocławskie stwierdza, że rzeźba pochodzi z końca XVIII w.[3] Natomiast przywołana wyżej Ewa Grochowska-Sachs przypuszcza, że powstała w drugiej ćwierci XVIII w.[1] Należałoby się chyba skłaniać ku późniejszej dacie powstania, gdyż rzeźba, pomimo pewnej statyczności i frontalności, charakteryzuje się swoistą rokokową elegancją, a styl ten na Śląsk dotarł dosyć późno, tym bardziej że dzieło jest wytworem rzemieślniczo biegłego, ale nie wybitnego artysty. Maniowskie figury św. Jana Nepomucena są najmłodszymi pomnikami tego świętego w powiecie wrocławskim (prawdopodobnie z ok. 1750 r. pochodzi też pomnik w Węgrach. Trochę młodsza jest najpewniej figurka na bramie cmentarza kościelnego w Sośnicy, ale nie jest to wolno stojący pomnik, tak samo jak i XIX-wieczna figurka we wnęce byłej plebanii w Pełcznicy.) Należy też zwrócić uwagę na mocno nieudolną płaskorzeźbę apoteozy języka w kartuszu, która z pewnością nie wyszła spod tych samych rąk, co rzeźba. Możliwe, że kończył ten detal jakiś miejscowy kamieniarz albo jest to słabo udane odtworzenie, przez takiegoż kamieniarza, zniszczonego oryginalnego fragmentu.
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 Ewa Grochowska-Sachs, Honori Sancti Ioannis Nepomuceni. Pomniki św. Jana Nepomucena w powiecie wrocławskim, Sobótka 2006, s. 18
- ↑ Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice, Warszawa 1991, s. 59 (inwentaryzacja przeprowadzana w latach 1977-1980)
- ↑ Mieczysław Kogut, Duszpasterstwo parafialne w archiprezbiteracie Kąty Wrocławskie w latach 1738-1945, Wrocław 2006, ss. 117-118, 336
Bibliografia
- Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice, Warszawa 1991, s. 59 (inwentaryzacja przeprowadzana w latach 1977-1980)
- Mieczysław Kogut, Duszpasterstwo parafialne w archiprezbiteracie Kąty Wrocławskie w latach 1738-1945, Wrocław 2006, ss. 117-118, 336
- Ewa Grochowska-Sachs, Honori Sancti Ioannis Nepomuceni. Pomniki św. Jana Nepomucena w powiecie wrocławskim, Sobótka 2006, s. 18
