Wrocławski almanach

Almanach wrocławski

Wrocław, kamienna głowa z II poł. XII w. (kopia w Muzeum Architektury); prawdopodobnie fragment całopostacioweego posągu. Łączona z opactwem ołbińskim, klasztorem Kanoników Regularnych na Ślęży, lub opactwem Najświętszej Marii Panny na Piasku. Roman Reinfuss przypuszcza, że może to być twórczość miejscowych kamieniarzy, zatrudnionych pomocniczo przy budowie obiektów sakralnych przez rzemieślników z zachodu. Prezentuje nurt tradycyjny (ludowy), różny od stylowej rzeźby romańskiej.
Kafel ceramiczny z XV w., Stare Miasto we Wrocławiu; herb pasyjny czyli fikcyjny herb Chrystusa; domniemywano, że takim znakiem (z arma Christi) mógłby posługiwać się sam Chrystus; pojawiał się często w grafikach i herbarzach.
Obseceniczna scena na wrocławskim Ratuszu, przełom XV/XVI w.
Herb farbiarzy i apretowników królestwa Czech; nadanie przez cesarza Ferdynanda I w 1562 r.; znaku takiego używali również farbiarze śląscy, w tym wrocławscy.

Sceny na stropach w kamienicy Rynek 6 we Wrocławiu (kamienica Pod Złotym Słońcem)
Kobieta w średnim wieku (żona) w asyście paradnie ubranego młodego mężczyzny wymierza klapsa klęczącemu z opuszczonymi spodniami starszemu mężczyźnie (mężowi). Satyryczna scena o podtekście erotycznym. Mąż rogacz jest ośmieszany przez żonę.
Dziewczyna trzyma wianek, do którego młodzieniec próbuje wbić za pomocą rakietki piłkę. Gest dziewczyny wyraża zachętę i gotowość do oddania się, a gesty młodzieńca wyrażają chęć pozbawienia towarzyszkę zabawy dziewictwa.
Mniszki w dominikańskich habitach ciągną na sznurze korpulentnego mnicha trzymającego w jednej ręce różaniec, a w drugiej butelkę z alkoholem. Satyra na gnuśność i złe prowadzenie się katolickiego kleru.

Liber de moribus hominum et officiis nobilium sive super ludum scaccorum

13 miniatur w Liber de moribus hominum et officiis nobilium sive super ludum scaccorum (Księga o obyczajach ludzi i obowiązkach szlachciców, czyli o grze w szachy, tzw. Księga figur szachowych) wykonanych w drugiej ćwierci XV wieku we Wrocławiu przez anonimowego miejscowego miniaturzystę, nazwanego Mistrzem Księgi Szachowej. Ozdobił on nimi łacińską wersję dzieła Jakuba de Cessolis, umieszczoną w kodeksie zawierającym rozmaite teksty teologiczne — materiały do kazań (homiliarz). Świat porównywany jest do szachownicy, a każda figura przypisana jest do określonej klasy społecznej (pionki to lud, dworzanin i urzędnik to wieża, skoczek to rycerz, a goniec to sędzia; są także król i królowa), dzięki czemu szachy stają się modelem uporządkowanego świata. Refleksje na temat szachów są także okazją do formułowania uwag na temat obyczajów i moralności społeczeństwa, religii oraz polityki. Tekst łączy komentarze dotyczące reguł gry z cytatami z Pisma Świętego, dzieł pisarzy kościelnych i świeckich oraz klasyków starożytnych.

Wolumin był własnością biblioteki klasztoru dominikanów we Wrocławiu. Niewielkie, matowe miniatury przedstawiają tytułowe figury i pionki szachowe, które służyły jako swoiste zakładki — znak dla braci kaznodziejów, wskazujące, gdzie należy szukać materiałów do kazań adresowanych do wybranych grup społecznych. Zasadniczo miały to być ilustracje pojęć, oddające ogólny obraz społeczeństwa, jednak wrocławski miniaturzysta nadał im również lokalny charakter. Na przykład w wizerunkach kowala, rolnika i waganta starał się wprowadzić ożywienie. Tak jak w innych rękopisach tego średniowiecznego bestsellera włoskiego dominikanina, również w iluminacjach wrocławskich można dopatrzyć się miejscowych odniesień w przedstawieniach postaci.