Kapliczka Foyta
Kapliczka Foyta, błędnie określana jako kapliczka Dompniga (Dompnig Säule) - gotycka, kamienna kapliczka słupowa we Wrocławiu, odkuta z piaskowca prawdopodobnie w 1491 r. Przypisuje się jej powstanie upamiętnieniu Heinza (Heinricha) Dompniga, starszego (seniora) rady miejskiej, a tym samym starosty księstwa wrocławskiego, ściętego 5 lipca 1490 r. w rynku przed ratuszem. W świetle najnowszych ustaleń można obalić dotychczasowy pewnik - gmerk na kapliczce nie należy do Hansa Dompniga, lecz do jego zaciekłego wroga i konkurenta Matthiasa Foyta. Świadczy to, że nie upamiętnia ona tego, kto dał jej tradycyjną nazwę.
Od XIX w. stała przed nowo zbudowaną plebanią (domem senioralnym) kościoła pw. św. Marii Magdaleny u zbiegu ulic św. Marii Magdaleny i Łaciarskiej (fot. 1, 10 i nast.) W związku z wyburzeniem plebanii (fot. 26) została w 1970 r. czasowo przeniesiona do kościoła pw. św. Marii Magdaleny i została w nim. Po renowacji dokonanej w 2. poł. lat 90. XX w. ustawiona w jednej z bocznych kaplic kościoła (od 1972 r. katedry Kościoła polskokatolickiego). Trudno stwierdzić dokładne położenie kapliczki przed XIX w. (fot. 9). Być może stała koło starej plebanii przy ul. Łaciarskiej.
Dolną część liczącej ok. 2,20 m kolumny stanowi sfazowany smukły trzon, opatrzony na górze datą 1491, pod którą umieszczony jest gmerk mieszczański. Wieńcząca słup prostopadłościenna głowica zamknięta jest dwuspadowym daszkiem. Jej ścianki zdobią cztery płaskorzeźby: Ukrzyżowanie (z przodu), Zmartwychwstawanie (z tyłu), św. Barbara (z lewej) i św. Katarzyna (z prawej).
Dzieło nieznanego twórcy reprezentuje liczną w późnym średniowieczu na terenie Dolnego Śląska grupę kamiennych kapliczek słupowych powstałych dla upamiętnienia zdarzeń lub osób, w intencji dziękczynnej lub pokutnej. Ta ostatnia intencja, zwłaszcza związana z prawnym charakterem niektórych obiektów powstałych w wyniku ugód pomiędzy sprawcą zabójstwa a rodziną zabitego, zdominowała masową wyobraźnię i praktycznie większość tego typu obiektów podobnie jak kamiennych średniowiecznych krzyży "pokutuje" jako tzw. kapliczki i krzyże pokutne. Reprezentują ją jednak głównie monolitowe kapliczki z wnęką, takie jak w Tyńcu Małym czy w Tyńcu nad Ślężą. Kapliczki tego typu stawiane były najczęściej przy drogach, poza ścisłym obszarem miejskim. Znaczna ich część zmieniła w ciągu wieków miejsce. Najczęściej po zapomnieniu intencji, w których były fundowane, przenoszono je w pobliże kościołów. Część z nich, bardzo często uszkodzonych, była wmurowywana w mury cmentarzy przykościelnych. Z kapliczek z płaskorzeźbami na głowicy z terenu Wrocławia zachowała się jeszcze tylko głowica kapliczki z ok. 1500 r., prawdopodobnie z okolic dawnego opactwa Benedyktynów (później Norbertanów) na Ołbinie, a w okolicach kapliczka w Świętej Katarzynie i kapliczka z Krzyżowic, znajdująca się w Muzeum Ślężańskim w Sobótce. Nie zachowała się kapliczka z XVI w. nazywana Wrocławskim Kurkiem.
Tradycja, że kapliczka poświęcona jest ściętemu patrycjuszowi jest dominująca. Pojawia się też jednak przekaz, że jest to kapliczka dziękczynna postawiona przez jednego z rajców, mieszkającego przy dzisiejszej ulicy Biskupiej, którego mały synek podczas zabawy zaprószył ogień. Na szczęście pożar zniszczył tylko mieszkanie radnego, gdyż akcja gaśnicza spowodowała, że nie doszło do tragedii w postaci rozprzestrzenienia się go na ciasno zabudowane, w niemałej części drewniane, miasto. Oprócz kary za sprowadzenie niebezpieczeństwa radny miał ufundować również kapliczkę. Nie wiadomo, czy to rzeczywiste zdarzenie, a jeżeli tak, to czy była to kapliczka nazywana kapliczką Dompniga, czy jakaś inna, która nie przetrwała?
W niegdysiejszym zapale slawizacyjnym niemieckich nazw i nazwisk kapliczkę określano nieraz jako kapliczkę Dąbnika, z czym się można czasem jeszcze spotkać.
-
6. Kapliczka Dompniga, Zmartwychwstanie
-
7. Kapliczka Dompniga, św. Barbara
-
8. Kapliczka Dompniga, św. Katarzyna
-
9. Kościół pw. św. Marii Magdaleny od południa w XVIII w.
-
10. Kapliczka Dompniga, I poł. XIX w.
-
11. Kapliczka Dompniga, I poł. XIX w.
-
12. Kapliczka Dompniga, 1823
-
13. Kapliczka Dompniga, 1826
-
14. Kapliczka Foyta, 1829
-
15. Kapliczka Dompniga
-
16. Kapliczka Dompniga 1906
-
17. Kapliczka Dompniga, ulotka
-
18. Kapliczka Dompniga, lata 30. XX w.
-
19. Kapliczka Dompniga, widok z ulicy Kaznodziejskiej, 1947
-
20. Kapliczka Dompniga ok. 1955 r.
-
21. Kapliczka Dompniga ok. 1960 r.
-
22. Kapliczka Dompniga ok. 1961 r.
-
24. Kapliczka Dompniga przy domu senioralnym kościoła pw. św. Marii Magdaleny, 1964 r.
-
25. Miejsce po wyburzonym budynku i kapliczce Dompniga, 1984 r.
-
26. Dom senioralny z kapliczką Dompniga tuż przed wyburzeniem, 1969 r.
-
27. Gmerk Heinza Dompniga na suficie Izby Seniora we wrocławskim Ratuszu
-
28. Gmerk Matthiasa Foyta na suficie Izby Seniora we wrocławskim Ratuszu. Taki sam widnieje na kapliczce "Dompniga".
-
Wrocław w końcu XV w.; plan z Schultz Alwin, Topographie Breslaus im 14. und 15. Jahrhundert
Tekst powstał na podstawie
- Antkowiak Zygmunt. Pomniki Wrocławia. Wrocław: 1985, s. 7-8.
- Chądzyński Wojciech. Wrocław jakiego nie znacie Wrocław: 2005, s. 88-91.
- Conrads Norbert. Książęta i stany. Historia Śląska 1469-1740. Wrocław: 2006.
- Dobrzyniecki Arkadiusz. Dawna przydrożna kapliczka Dompniga W: Atlas architektury Wrocławia, tom II. Wrocław: 1998, poz. 611.
- Dompnigowie W: Encyklopedia Wrocławia. Wrocław: 2006.
- Gilewska-Dubis Janina. Życie codzienne mieszczan wrocławskich w dobie średniowiecza. Wrocław: 2000.
- Kelbel Günter. Namslau: eine deutsche Stadt im deutschen Osten. 1, Beiträge zur Geschichte der schlesischen Stadt Namslau. Berlin: 1966, s. 102.
- Nickel Walter. Die öffentlichen Denkmäler und Brunnen Breslaus. Breslau: 1938, s. 9-10.
- Stenzel Gustav Adolf. Scriptores rerum silesiacarum oder Sammlung schlesischer Geschichtschreiber. Bd. 3, Samuel Benjamin Klose's Darstellung der inneren Verhältnisse der Stadt Breslau vom Jahre 1458 bis zum Jahre 1526. Breslau: Josef Max & Comp., 1847.
| Publikacja - 2008 r. |
| Aktualizacja - 2012 r. |
