Ugoda we Wrocławiu w 1423 r. w sprawie zabójstwa

Z Silesiacum
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania

Krwawa zwada sąsiedzka pod Kątami Wrocławskimi w początkach XV wieku, zakończona ugodą

Umowa ugodowa (compositio, niem. Sühnevertrag, czes. smírčí smlouva) zawarta we Wrocławiu w 1423 roku.

Wpis w Breslauer Signaturbuch 18 lipca 1423 roku[1]

CXIII. a. 1423. p. 58.
18. Juni.

Tegoż dnia (piątek przed świętem Jana Chrzciciela) stawili się Niclas Sachewicz, Alexius Banke, Paschke Reynbabe i Stanke von Cadelaw i oświadczyli, że między Bożem Mertinem ze Smolewicz (Boze Mertin von Smolewicz) z jednej strony, a dziećmi Lorenza Kopeszke z Poduszewicz (Lorencz Copeschke von Poduschewicz) i jego bratem Greogrem Kopeszke (Gregor Copeschke) z drugiej strony, poczyniono pełne i ostateczne porozumienie oraz rozstrzygnięcie w sprawie zabójstwa, którego dopuścił się wspomniany Boże Mertin na wymienionym Lonenzu Kopeszke. W związku z tym Boże Mertin ma zapłacić dzieciom zabitego Lorenza sześć marek groszy[2] ... i ma zamówić trzydzieści mszy za spokój jego duszy oraz kazać wpisać go do księgi zmarłych i ma do tego postawić kamienny krzyż ku pamięci. Ponadto zobowiązał się przekazać dziedzicom dwa firtle[3] świdnickiego piwa do najbliższego dnia św. Michała i tym samym wszystkie sprawy i spory z powodu wyżej wspomnianego zabójstwa mają być całkowicie zakończone i załatwione, o czym nigdy więcej nie będzie mowy w żaden sposób.[4]

Zabity

  • Lorencz Copeschke von Poduschewicz. Poduschewicz to dzisiejsze Bogdaszowice (w 1271 r. zapisana Bogdaschowicz potem Budeszewicz, Budaschwicz, Pudschwicz, Pudschwitz, w końcu Puschwitz, czyli oficjalna nazwa przed 1945 r.)[5][6]. Copeschke to Kopacz, Kopatz, Kopisch, Kopitsch, Kopscheutz, Kopschutz. Śląski ród znany od końca XIII w., a pochodzący prawdopodobnie z Miśni[7].

Jednacze, świadkowie

  • Alexius Banke (zm. 1454), patrycjusz wrocławski, kupiec, inwestor kredytowy i inwestor w nieruchomości[8]. W tym roku był, piątym rajcą, czyli pełnił jedną z najważniejszych funkcji w radzie, bo skarbnika miasta[9].
  • Niclas Sachewicz, wrocławski patrycjusz, kupiec. Od 1414 r. z przerwami rajca wrocławski. W roku 1423 rajca nr 4. Zmarł po roku 1439[10][9].
  • Stanke von Cadelaw. Cadelaw to Kadłub (pow. średzki, gm. Miękinia).
  • Paschke Reynbabe, szlachcic śląski z księstwa wrocławskiego. Brał udział w bitwie pod Grunwaldem po stronie krzyżackiej (prawdopodobnie ze swoim bratem lub kuzynem Hannusem Reynbabe). W 1414 r. wzmiankowany na jakimś urzędzie królewskim w Środzie Śląskiej. Znany też jako świadek na dokumentach wrocławskich klarysek (1423) i wrocławskiej katedry. Był właścicielem Wilkostowa (Wolfsdorf) koło Środy Śląskiej (wzmianka z 1434 r., ale nie wiadomo, od kiedy)[11].

Strony
Zabójca

  • Boze Mertin von Smolewicz - zabójca. Smolewicze to Schmellwitz, dziś Chmielów w pow. średzkim, gm. Kostomłoty. W Średniowieczu występuje też w dokumentach pod pod nazwami Kmelow, Smelowicz, Smelwicz, Chmelow[12]. Wszystkie zidentyfikowane osoby wymienione w dokumencie pochodzą z księstwa wrocławskiego. W nim też leżał Chmielów, w wiechbildzie średzkim. Za dodatkową wskazówki można uznać to, że z weichbildem średzkim związany był jako królewski urzędnik Paschke Reynbabe, co predestynuje go do roli jednacza w sprawie zabójcy z tego okręgu oraz sąsiedztwo Chmielowa i Bogdaszowic (miejscowosć zabitego) dzieli je 4 km. Miejscowością o podobnej nazwie niemieckiej Schmellwitz jest wieś Śmiałowice w pow. świdnickim. Wskazanie to jest jednak mało prawdopodobne i nie wspierają go żadne argumenty. Przy murze cmentarza stoi tam kamienny krzyż, będący przedmiotem swoistego qui pro quo (patrz Śmałowice)
  • Dzieci zabitego (prawdopodobnie w wieku poniżej 15 lat) oraz jego brat Gregor Copeschke.

Chmielów i Bogdaszowice leżą od siebie niecałe 4 kilometry, była to więc tragicznie zakończona sąsiedzka kłótnia. Umowa pozwala wniknąć w średniowieczne rozumienie zabójstwa. Było to przestępstwo prywatne. Całe postępowanie ma głównie na celu zaspokojenie pokrzywdzonych, czyli rodziny zabitego, aby poczuli się usatysfakcjonowani, rezygnując czy też musząc zrezygnować z zemsty. Sprawa toczy się bez sądu, prowadzona przez zaufane i obdarzone autorytetem osoby. Tu warto zwrócić uwagę na pozycję wrocławskiego patrycjatu. Alexius Banke używał wtedy jeszcze prawdopodobnie gmerku. Rodzina została nobilitowana niedługo później. I Banke, i Sachewicze mieli posiadłości ziemskie w księstwie wrocławskim, również lenne. Byli traktowani na równi z rycerstwem. W sądzie ziemskim i lennym księstwa występowali obok szlachty jako asesorzy. Nie dziwi zatem ich rola jako jednaczy w sprawie zabójstwie rycerza przez rycerza. Wszystkie osoby pochodzą z księstwa wrocławskiego i mają posiadłości w weichbildzie średzkim, czyli się znają. Po ustaleniu warunków ugody udają się do wrocławskiego ratusza nie w celu sądu, lecz urzędowego jej poświadczenia dla celów dowodowych.

  • Herb rodu Kopscheutz (Copeschke)

    Herb rodu Kopscheutz (Copeschke)

  • Gmerk (Hausmarke) rodziny Banke

    Gmerk (Hausmarke) rodziny Banke

  • Herb rodziny Banke

    Herb rodziny Banke

  • Gmerk rodziny Sachwitz, Zachewicz

    Gmerk rodziny Sachwitz, Zachewicz

  • Herb rodziny Reynbabe

    Herb rodziny Reynbabe

Autor: Michał Zalewski


Patrz też Kutzer Paul. Alte Steinkreuze in Schlesien. Schlesische Heimat-Blätter: Zeitschrift für schlesische Kultur. 3. Jg., 1909/10. s. 409-413 i 446-450. (c. 21 kk)

Przypisy

  1. ↑ z Mittheilungen aus Breslauer Signaturbüchern.
    Von Professor Dr. Stobbe.
    (Fortsetzung.)
    w Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens 1866, Bd. 7, H. 2, s. 349, 350.
  2. ↑ Prawdopodobnie chodzi o markę (grzywnę) obrachunkową liczącą 48 groszy, czyli byłoby to 288 groszy. To mało, bo w tym czasie koń kosztował ok. 300 groszy. Być może ta kwota nie konsumuje wergeldu lecz jest do niego dodatkiem.
  3. ↑ Fiertel, ćwierć. Miara objętości. Istniała polska ćwiertnia. Najpospolitsza ćwiertnia krakowska po 1565 wynosiła ok. 139,9 litra. Niemiecki Viertel przeliczono na system metryczny w 1865 r. na 7,2455 litrów. Trudno ustalić, o jaką miarę chodzi. 15 litrów wydaje się mało w takiej umowie. Beczka miała w tamtych czasach najczęściej pojemność 128 do 144 litrów. Może więc chodzić o ćwiertnię w pierwszym (polskim rozumieniu), czyli dwie beczki.
  4. ↑ Tekst wpisu w Breslauer Siganturbuch: Eodem die (Freitag vor Joh. Bapt.) sent vor komen Niclas Sachewicz, Alexius Banke, Paschke Reynbabe und Stanke von Cadelaw und haben becant, das sie czwiischen Boze Mertin von Smolewicz an eyme und etwen Lorencz Copeschke von Poduschewicz kinder und Gregor Copeschken sein bruder am andern teile eyn ganze stete vorrichtunge und entscheid gemacht haben von des totslages wegen, den vorzeiten der ygen. Boze Mertin an dem egen. Lorencz Copeschken begangen hat jn sulcher masse, das deselbe Boze Mertin des vorgen. Lorenczin kinder geben sal VI mr. gr.... und sal lassen lesen durch selen selikeit willen dreisig selemessen, und in das totenbuch schreiben lassen und dorczu eyn steynen Crucze zu eyme gedechtnisse und sal dorzu geben czwe virtel SweidniczbBir den erbherren geben czwisschen den nehstkommenden sand Michels tag, und das domite alle sachen und schelunge von des vorgeschr. totslages wegen ganz und gar sullen hengelegt und vorrichtet sein der nymmer zu gedenken in keyner weise.
  5. ↑ Identyfikacja dzięki pomocy Tomasz Wilf.
  6. ↑ Bogdaszowice, Budoszkowice, dziś Puschwitz, wś, pow. nowotarski na Szląsku pruskim, z par. katolicką już od r. 1353. W lesie pod B. odkryto 1841 cmentarzysko pogańskie (Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Tom I, Warszawa 1880, s. 278).
  7. ↑ Jurek Tomasz, Obce rycerstwo na Śląsku do połowy XIV wieku, Poznań 1998, s. 244.
  8. ↑ Pusch Oskar, Die Breslauer Rats- und Stadtgeschlechter in der Zeit von 1241 bis 1741. Bd 1 (A-F), Dortmund 1986, s. 80.
  9. ↑ Skocz do: 9,0 9,1 Breslauer Stadtbuch enthaltend die Rathslinie von 1287 ab und Urkunden zur Verfassungsgeschichte der Stadt Breslau 1882, s. 26
  10. ↑ Pusch Oskar, Die Breslauer Rats- und Stadtgeschlechter in der Zeit von 1241 bis 1741, Bd 4 (S-U), Dortmund 1990, s. 27.
  11. ↑ Sękowski Roman, Herbarz szlachty śląskiej, Tom VIII, Reich–Rz, Opole 2020.
  12. ↑ Moepert Adolf, Die Ortsnamen des Kreises Neumarkt, Breslau 1935, s. 69.
Źródło: „http://silesiacum.pl/w/index.php?title=Ugoda_we_Wrocławiu_w_1423_r._w_sprawie_zabójstwa&oldid=24925”