Hans Prockendorff
Wrocławski patrycjusz Hans Prockendorff (zm. 15 lipca 1517 r.) - kupiec i przedsiębiorca górniczy, członek władz miasta jako ławnik (1510, 1514 i 1517) oraz (1515, 1516). Był też członkiem (Königlicher Mann), królewskiego sądu ziemskiego księstwa wrocławskiego (Manngericht). Właściciel wielu podwrocławskich majątków.
Podstawą jego bogactwa było posiadanie w spółce z Melchiorem Frankensteinem stoiska w Sukiennicach. Pomimo że w stosunku do zespołu czterech budynków w centralnej części wrocławskiego Rynku używano też nazwy Dom Kupców, Dom Handlowy (Kaufhaus), lepiej jego funkcję oddaje przyswojone dobrze w języku polskim na takie budowle słowo Sukiennice (Tuchhalle), a najlepiej Gewandhaus. Gewandschneider był to kupiec handlujący zagranicznymi suknami. Pochodziły one z Toskanii, Holandii, Szwabii, Akwizgranu i Anglii, najszlachetniejsze z Flandrii. Tacy grosiści kupowali sukno w belach i sprzedawali je w mniejszych kawałkach. We wrocławskich sukiennicach były 42 stoiska (komory). 40 zajmowali właśnie hurtowi kupcy sukna. Dwa pozostałe to, położone na skrajach, postrzygalnia i krajalnia. Sukces sukienników zasadzał się na posiadaniu monopolu cięcia sukna co powodowało pozostawienie w ich rękach zarówno importu jak i sprzedaży. Taki przywilej znany jest z 1305 r. Wystawił go książę Bolesław III Hojny ale jest to potwierdzenie wcześniejszych. Znaczenie handlu suknem dla powstawania mieszczańskich fortun pokazuje skład rodzin patrycjuszowskich, z których poważna jeżeli nie przeważająca część wywodzi się właśnie z Gewandschneiderów. Na takiej pewnej bazie dochodów sukiennicy poszerzali swoją działalność stając się często międzynarodowymi hurtownikami wielu towarów. Hans Prockendorff inwestował m.in. w górnictwo - miał udziały w kopalni w Jáchymovie (Joachimsthal) i w majątki ziemskie - był właścicielem wsi : Sadków (Groß Schottgau), Sadkówek (Klein Schottgau) i połowy Sośnicy (Schosnitz) w gminie Kąty Wrocławskie, Żórawina (Rothsürben) oraz połowy Kobierzyc (Koberwitz)[1].
Karierę w Ratuszu rozpoczął późno jako osoba dojrzała, ustosunkowana i o ustabilizowanej mocnej pozycji w mieście, dlatego szybko przesuwał się w hierarchii członków władz do góry. Musiał oczywiście zacząć od jednego z ostatnich miejsc w ławie dla zapoznania się w praktyce z funkcjonowaniem samorządu. W 1510 r. został 9 ławnikiem (Hansz Brockendorff). Było to ostatnie miejsce patrycjuszowskie. Za nim zasiadało tylko dwóch przedstawicieli cechów: 10. kramarz Jeronimus Ditterich i 11. rzemieślnik Thomas Sponsberg. Potem nastąpiła trzyletnia przerwa. Być może jednak uznał, że trzeba jeszcze się skoncentrować na dopilnowaniu interesów. Gdy wrócił do ławy w 1514 r. to już na 6 miejsce (Hannsz Brockendorff), a w następnym roku (1515) był już rajcą (Hannsz Prockendorff) i to od razu 3. W 1516 r. pozostał w radzie (Hansz Brockendorff). Formalnie objął dalsze miejsce bo 5 ale w praktyce było to jedno z ważniejszych stanowisk bo do piątego radnego była przepisana funkcja Kämmerera. Był więc w tym roku miejskim skarbnikiem. Niemiecka nazwa Kämmerer (z łac. camerarius, questor) tłumaczona jest często jako komornik, ale bardziej pasuje skarbnik. W dawnej Polsce używano też w miastach (gł. Wielkopolska od XV w.) spolszczonego Kämmerer w formie kamlarz, kamelarz. Wrocławski Kämmerer zarządzał miejskimi podatkami, ich poborem. Obciążenia podatkowe i budżet miasta ciągle rosły, więc w XV w. do pomocy skarbnik otrzymał zastępców rekrutujących się z grona ławników[2]. W następnym roku odpoczywał na eksponowanym 2 miejscu w ławie (1517 - Hannsz Brockendorff). Możliwe, że był już chory i dlatego przeszedł do ławy po dwuletniej intensywnej pracy w radzie, bo niedługo po rozpoczęciu kadencji zmarł[3].
Ważną funkcją Hansa było zasiadanie jako asesor (sędzia) w sądzie ziemskim księstwa wrocławskiego (Manngericht). Był to sąd dla posiadaczy ziemskich na prawie rycerskim, czyli sąd lenników (sąd manów[4]). Wywodził się z sądu nadwornego książąt wrocławskich i był najwyższym sądem księstwa. W czasach książęcych zasiadali w nim rycerze pod przewodnictwem księcia lub jego pełnomocnika. Po 1335 r., gdy księstwo stało się własnością królów czeskich, przewodniczącym był starosta. Asesorami nazywanymi Königlicher Mann byli w odróżnieniu od innych księstw nie tylko rycerze (szlachta) księstwa, ale również obywatele Wrocławia posiadający nieruchomości ziemskie w weichbildach wrocławskim i średzkim. Czterech Königliche Manne mieszczan wybierali rycerze, a czterech Königliche Manne rycerzy wybierali mieszczanie. Sąd ten rozstrzygał w sprawach lenn i dóbr rycerskich. Do jego właściwości należały sprawy rycerzy (szlachty) księstwa, sprawy osób różnych stanów, sprawy pomiędzy mieszkańcami księstwa i osobami z zewnątrz, a także sprawy między komunami (np. miastami). Przed sądem manów stawał też król, zarówno jako powód jak i pozwany, gdy miał sprawę w księstwie.
Przypisy
- ↑ Stan własności na rok 1488.
- ↑ W późniejszych czasach - od 1549 r. tworzyli oni wspólnie urząd kameralny (Kammeramt), a jeszcze później Miejski Urząd Rentowy (Rentamt).
- ↑ Rada i ława rozpoczynały roczną kadencję po Środzie Popielcowej, a śmierć nastąpiła 15 lipca.
- ↑ Man to staropolska nazwa lennika. Maństwo to ziemia posiadana na prawie lennym lub też posiadanie tej ziemi. Słowem maństwo określano też powinności lennicze i samą zależność lenną. Własność lenna w Polsce poza Śląskiem i księstwem siewierskim była praktycznie nieznana, stąd nazwy te dotyczyły tej dzielnicy. Polska szlachta dzierżąca ziemię na prawie pełnej własności (alodium) nie uważała manów za równych sobie. "Siewierzanie bojarowie są i manowie biskupi, nie szlachta polska" pisał w Liber generationis plebeanorum (Liber Chamorum) Walerian Nekanda Trepka.
Literatura
- Codex Diplomaticus Silesiae T.11 Breslauer Stadtbuch enthaltend die Rathslinie von 1287 ab und Urkunden zur Verfassungsgeschichte der Stadt. Breslau: 1882.
- Długoborski Wacław, Gierowski Józef, Maleczyński Karol. Dzieje Wrocławia do roku 1807. Warszawa: 1958.
- Heck Roman. Struktura społeczna średniowiecznego Wrocławia na przełomie XIV/XV wieku. Sobótka vol. 7 (1952) s. 57-94.
- Kuczer Jarosław. Szlachta w życiu społeczno-gospodarczym księstwa głogowskiego w epoce habsburskiej 1526-1740. Zielona Góra: 2007.
- Polaczkówna Helena. Szlachta na Siewierzu Biskupim w latach 1442-1790 : z mapą rozsiedlenia Siewierza i z trzema tablicami w tekście. Lwów: 1913.
- Ptak Marian. Zgromadzenia i urzędy stanowe księstwa głogowskiego od początku XIV w. do 1742 r. Wrocław: 1991.
- Pusch Oskar. Die Breslauer Rats- und Stadtgeschlechter in der Zeit von 1241 bis 1741. Bd 3 (L-R). Dortmund: 1988.
- Słownik staropolski. Tom IV, L-M. Wrocław–Warszawa–Kraków: 1963–1965.
