Figura św. Jana Nepomucena na Ołtaszynie we Wrocławiu
Przy kościele Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny na Ołtaszynie przy ul. Parafialnej stoi figura św. Jana Nepomucena.
Barokowa rzeźba datowana jest na drugą ćwierć XVIII w.[1] Pierwotnie stała na cokole przy drodze, na zewnątrz północno-zachodniego narożnika muru cmentarza kościelnego, na skrzyżowaniu dzisiejszych ulic Parafialnej i Pszczelarskiej, czyli miała lokalizację podobną do figur na ul. Traugutta we Wrocławiu czy w Kątach Wrocławskich. Pomnika nie ma na rysunku kościoła zamieszczonym przez Friedricha Bernharda Wernera w jego Topographia oder Prodromus Delineati Silesiae Ducatus (fot. 3). Trudno ustalić dokładną datę konkretnych rysunków z Topografii, potężnego rękopisu liczącego w pięciu tomach ponad 3000 stron, z mnóstwem wedut miejscowości i ich fragmentów, nad którym pracę autor rozpoczął ok. 1750 r. Z życiorysu, jak nazwał się w autobiografii, śląskiego Robinsona [2] wynika, że dokładnym "fotografowaniem" śląskich miejscowości mógł zająć się od początku lat 40. XVIII w., gdy otrzymał w 1741 r. posadę scenografa (rysownika) i reduktora (kopisty) map w Bau- und Land-Bau Departament für königlichen Ämterbau we Wrocławiu. Konkretyzowałoby to datowanie figury na lata 40. XVIII w. Wedutysta zasadniczo nie przegapiał figur otaczających rysowane przez niego kościoły (Wrocław - statua Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej z Dzieciątkiem przed katedrą, Wrocław - statua Matki Boskiej z Dzieciątkiem przed kościołem św. Maurycego).
Na cmentarz figura została przeniesiona w kwietniu 1867 r. i ustawiona tam na północny zachód od wieży kościoła. Stało się to przy porządkowaniu otoczenia. Posadzono wtedy m.in. 20 lip wzdłuż muru naokoło cmentarza, a uzasadnieniem przeniesienia pomnika było jego narażenie na zniewagi ze strony przechodniów, co opisał ówczesny ołtaszyński proboszcz, doktor Johannes Soffner, w swojej historii parafii[3]. Możliwe, że kontrreformacyjny święty szczególnie raził protestancką część mieszkańców i spotykał się z "szykanami". Pomnik stanął w miejscu, które współcześnie zajmuje Matka Boska (fot. 4). W 1945 r. żołnierze niemieccy uczynili kościół punktem oporu. Na wieży zostało umieszczone działo przeciwlotnicze i karabiny maszynowe. Stanowisko to było przez kilka dni ostrzeliwane przez wojska sowieckie, czego efektem były znaczne zniszczenia kościoła i cmentarza. Ucierpiała również rzeźba św. Jana Nepomucena, co widoczne jest w śladach naprawy.
Figura stoi teraz na cmentarzu kościelnym na prawo od zachodniej (głównej) bramy wejściowej. Półtorametrowa piaskowcowa rzeźba jest ustawiona na wtórnym, prostopadłościennym, prostym, dwuczłonowym cokole. Artysta przedstawił świętego zgodnie z barokowym kanonem jego wyobrażeń. Brodaty mężczyzna, ubrany jak zawsze w strój wyższego duchownego (sutanna, rokieta, mantolet, biret) kroju z końca XVII i XVIII w., stoi w charakterystycznym dla jego rzeźb kontrapoście, wysuwając do przodu lewą nogę. W rękach trzyma duży krucyfiks, opierając go na prawym ramieniu. Spod krzyża wystaje palma męczeńska. Rzeźba nosi ślady napraw. Widoczne jest zwłaszcza dosztukowanie dolnej części krzyża i lewej ręki. Oglądając figurę, należy mieć na uwadze, że była ona pierwotnie kolorowo pomalowana, jak praktycznie wszystkie barokowe rzeźby. Wspomina o tym jeszcze w 1875 r. proboszcz Soffner[3]. Współczesne trendy estetyczne eksponują urok surowego kamienia i w tym też duchu przeprowadzane są najczęściej renowacje, bez odtwarzania polichromii.
Ciekawostką jest, że w środku świątyni też znajdowała się figura św. Jana Nepomucena, najstarszy jego wizerunek na dzisiejszym terenie Wrocławia. W 1703 r. proboszcz Johannes Vesper, kanonik raciborski, ufundował drewnianą figurę wysokości 160 cm na 60 cm podstawie, do której przybita była blaszana tablica z chronogramem brzmiącym: D. O. M. G. Honori S. Joannis Nepomuceni, Silentio in Terris clari, Voce in Coelis prodigiosi, Honoris alieni Tutoris, HanC EsfIgIeM DICat Joannes IT Vesper Coll. Eccl. Rattib. Canonicus, Oltaschini Parochus[4]. Dopiero rok później dziekan kapituły wrocławskiej Kornelius von Strattmann fundował dla katedry marmurową rzeźbę świętego[5]. Stojąca u wejścia do kaplicy Mariackiej figura błędnie przypisywana była Johannowi Georgowi Urbanskyemu[6], trochę na zasadzie, że wszystko, co dobre nieznanego autorstwa we Wrocławiu, to jego. Tak robili już Niemcy, a po 1945 r. ochoczo Polacy, zaintrygowani dodatkowo słowiańskim nazwiskiem wrocławskiego rzeźbiarza z Czech.
Przypisy
- ↑ Degen Kurt. Die Bau- und Kunstdenkmäler des Landkreises Breslau. Frankfurt: 1965 s. 204.
- ↑ Marsch Angelika. Friedrich Bernhard Werner (1690-1776). Śląski rysownik europejskich widoków. Głogów: 1998.
- ↑ 3,0 3,1 Soffner Johannes. Geschichte der katholischen Pfarrei Oltaschin : nebst deren Adjuncta Bettlern : ein Beitrag zur Breslauer Diöcesan-Geschichte. Breslau: 1875, s. 18 i 55.
- ↑ Soffner Johannes. Geschichte der katholischen Pfarrei Oltaschin : nebst deren Adjuncta Bettlern : ein Beitrag zur Breslauer Diöcesan-Geschichte. Breslau: 1875, s. 38.
- ↑ Pater Józef, Patron sławy ludzkiej. Nowe Życie. Wrocław. 1985, 1 (39).
- ↑ Więcek Adam. Jan Jerzy Urbański. Studium o rzeźbie wrocławskiej pierwszej połowy XVIII stulecia. Wrocław: 1963, s. 152.