Dupsing
Dupsing, zapisywany także jako dubsing, dusing, duchsing, dupfing, duyvink, teusinke, tsusinke, z łaciny balteus, po francusku boudrier de hanche, ceinture basse, po włosku cintura portata in basso, jest elementem późnośredniowiecznego ubioru rycerskiego. Funkcjonuje jako rodzaj pasa, który charakteryzuje się szerokością i masywnymi okuciami wykonanymi z metali szlachetnych, a charakterystyczne dla niego jest niskie położenie w okolicach bioder. Służył jako element ochrony, pełniąc zarówno funkcję praktyczną, jak i reprezentacyjną, i był traktowany jako oznaka rangi rycerskiej. Ma swoje korzenie w czasach rzymskich, kiedy to analogiczny szeroki, segmentowany pas metalowy (cingulum militare) stanowił część wyposażenia legionisty.
Dupsing pojawił się około 1320-1340, gdy zaczęła się moda na opuszczanie pasa mieczowego nisko na biodrach, stając się sztywnym, pierścieniowym, szerokim pasem. Wydłużył się i swobodnie opadał aż do ud. Przyczynę tego upatruje się w rozwoju systemu opancerzenia: wymianie kolczugi na zbroję płytową, którą noszono jak kurtkę sięgającą za biodra (lentner, lendner). Dupsing przymocowany do dolnego brzegu obciążał zbroję i zapobiegał jej podnoszeniu. Charakterystyczne dla dupsingu było zdobienie go dzwonkami i grzechotkami. Służyły one nie tylko do ozdoby, ale mogły też pełnić funkcję praktyczną – na przykład sygnalizując obecność rycerza. Zastosowanie takich elementów w zbrojach paradnych było częścią pokazu statusu i bogactwa, a ich brzmienie podczas ruchu dodawało efektu teatralnego podczas uroczystości lub turniejów rycerskich.
Miecz był najpierw zawieszany na pierścieniach i z powodu niskiego umiejscowienia pasa na biodrach jego koniec podczas chodzenia ciągnął się po ziemi z tyłu. Praktyczne mocowanie pasa przy biodrach za pomocą klamer lub haczyków, a pochwy miecza przez pętle upowszechniło się w II połowie XIV wieku. Często na dupsingu noszono również sztylet. Niekiedy samodzielnie, wtedy na prawym biodrze, albo na środku. W tym ostatnim przypadku na dupsingu zawieszano torbę ze skóry, za którą wtykano sztylet. Sztylet noszono także w towarzystwie miecza.
Dupsing był szczególnie popularny we Francji i Anglii, a także w Niemczech, mniej we Włoszech. Noszony również w Polsce – patrz fotografia nagrobka Kazimierza Wielkiego. Niektóre z takich pasów należą do pięknych dzieł sztuki złotniczej. Jako element zbroi zachował się aż do czasów zmian w zbroi płytowej (pełna zbroja płytowa) w okresie renesansu.
Okresem największej popularności były lata około 1360 - około 1410. Zaczęto go także nosić na ubraniach cywilnych. Pod koniec XIV wieku, termin „dupsing” był używany również w odniesieniu do pasa kobiecego. Tilemann Elhen von Wolfhagen pisze w Kronice Limburgii (w 1389): „Dusinge noszony jest przez kobiety, dziewice i mężczyzn”. Do „cywilnego” dupsingu przyczepiano duży nóż, pojemnik na sztućce, torbę i inne przedmioty (jedna z fotografii – Izajasz – pokazuje przyczepione sakwy z przyborami do pisania). Wyszedł całkowicie z mody około połowy XV wieku. Ostatnia wzmianka pochodzi z roku 1470. Jedno z ostatnich przedstawień takiego pasa widzimy w kościele św. Maurycego w Augsburgu na epitafium miejscowego aptekarza Clausa Hofmaira (zm. 1427) i jego żony Barbary (zm. 1457) (fot.).
Zachowane przykłady dupsingu można znaleźć w kolekcjach muzealnych, jak na przykład w Bawarskim Muzeum Narodowym w Monachium.
- Dupsing rycerski
-
Legionista Legio XXX Ulpia Victrix ubrany we współczesną kopię lorica segmentata i przepasany cingulum militare -
Święty Wacław/Karol IV kościół farny w Sulzbach, ok. 1370; miecz i sztylet na dupsingu -
Kazimierz Wielki; nagrobek w katedrze wawelskiej (1370-1382)
-
Płyta nagrobna Henryka II Pobożnego, ok 1383-1385; MNWr -
Karol IV na Pięknej studni w Norymberdze (1385-1395}; miecz na dupsingu -
Postać księcia, ok. 1390, w Bode-Muzeum w Berlinie
-
Święty Jerzy (ok. 1390-1400), Bayerisches Nationalmuseum
-
Zawisza Czarny z Grabowa przepasany dubsingiem; fragment obrazu Jana Matejki Bitwa pod Grunwaldem (1872–1878)
- Dupsing „cywilny“
-
Ernst von Kirchberg (zm. po 1379), kronikarz i iluminator w swojej iluminacji w Mecklenburgischen Reimchronik -
Conrad von Soest, fragment ołtarza w Bad Bildungen (Hesja); królowie przepasani dupsingami, 1403 -
Prorok Izajasz na Studni Patrarchów w Champmol w Burgundii, 1395–1404; dupsing służy mu do powieszenia sakwy z przyborami do pisania. -
Pokołon Trzech Króli, fragment ołtarza z Polling (Bawaria), 1444; król przepasany ozdobnym dupsingiem jako oznaką wysokiej godności -
Dusing na epitafium aptekarza z Augsburga Clausa Hofmaira (zm. 1427) i jego żony Barbary (zm. 1457); kościół św. Maurycego w Augsburgu -
Giottino, fragment Piety di San Remigio, ok. 1360-1365; klęcząca młoda kobieta w sukni przewiązanej pasem z emaliowanych płytek, opadającym miękko na biodra dupsingiem
