Epitafium Konrada Sauermanna
Epitafium zm. w 1561 r. Konrada Sauermanna (Kunrath, Kunradt Saurman), właściciela Jelcza i kilku innych majątków, jest umieszczone na południowej ścianie (prawa od wejścia) kaplicy rodziny Sauermann[1] w farze elżbietańskiej we Wrocławiu.
Konrad Sauermann
Pomimo dziesięciorga rodzeństwa odziedziczył on po ojcu, też Konradzie, znaczny majątek, który nie zawsze powstawał w do końca uczciwy sposób. Ojciec ten przybył do Wrocławia z Gefress we Frankonii za wujem Sebaldem i był założycielem II głównej linii Sauermannów. Obywatelstwo miasta uzyskał w 1490 r. Zajmował się międzynarodowym handlem suknem, miał kram w Sukiennicach. Potem wszedł w interesy kredytowe. Udzielał m.in. pożyczek królowi Ludwikowi. Zajmował się też mennictwem i był związany ze świdnicką aferą psucia polskiej drobnej monety (półgroszków) poprzez bicie imitujących je tzw. Pölchen (Polaczków).
Konrad syn prowadził szczęśliwe interesy w handlu i kredycie, pomnażając jeszcze majątek. Również on udzielał pożyczek władcy. M.in. za 18 000 talarów wziął w zastaw od cesarza Ferdynanda I Prudnik i 7 okolicznych wsi. Dwukrotnie żonaty. 1. W 1518 z Anną von Haunold ze starej patrycjuszowskiej rodziny wrocławskiej. 2. W 1548 r. z Kunegundą von Motschelnitz, córką Sebastiana, pana na Pełczynie koło Wołowa. Miał z pierwszego małżeństwa sześcioro lub pięcioro dzieci dzieci (3 córki i 3 lub 2 synów - patrz sekcja Tarcza herbowa na 4 filarze), a z drugiego syna Jana (Hansa) 1558-1602, który zrobił karierę na dworach habsburskich arcyksiążąt i został podniesiony przez cesarza Rudolfa II on oraz jego bracia, a także bracia stryjeczni, do godności dziedzicznego barona "von und zu der Jeltsch"[2]. Dzieci Konrada nie były już silnie związane z Wrocławiem. Najważniejszymi majątkami były Jelcz (grafowie von Saurma), Gniechowice koło Kątów Wrocławskich i Wawrzeńczyce w pow. wrocławskim. W kościele w tych ostatnich znajdują się epitafia synów Konrada Achacego (Achatz) 1536-1580 i wspomnianego już Jana. Ta gałąź rodziny Sauermannów istnieje do dziś, a jej współwłasnością jest zamek Plausdorf w Hesji.
-
Epitafium Konrada Saurmanna
-
Epitafium
W kaplicy rodziny Sauermann w kościele pw. św. Elżbiety we Wrocławiu[1], na południowej ścianie (prawa od wejścia).
Piaskowiec, wys.: 284 cm, szer.: 128 cm. Według daty pod łukiem epitafium powstało w 1569 r. Poniżej inskrypcja:
SEMEN MVLIERIS CONCVL
CABIT CAPVT SERPENTIS
czyli: Nasienie niewiasty zetrze głowę węża [fragm. Rdz 3.15) wg Biblii Wujka: ona zetrze głowę twoję (węża).
Niżej dwaj geniusze podtrzymują herb Saurmannów. W wolnych rękach trzymają płonące pochodnie, a pod nimi u stóp są herby żon. Z lewej rodziny Haunold - pierwsza żona Anna, z prawej herb rodziny Motschelnitz, z której pochodziła druga żona Kunegunda (Kunigunde)[3].
Niżej inskrypcja pomiędzy konsolami:
ANNO 1561 · IST GESTORBEN
DER · EDEL · EHRENVEST(E) · WOL
BENAMBT(E) HERR KUNRATH:
SAVRMAN(N) AVF DER IELTSCH
ALHIER WARTVND DER FRÖ
LICHEN: AVFERSTEHVNG
- IN CHRISTO :
czyli: W roku 1561 zmarł szlachetny, czcigodny i wielce szanowany pan Konrad (Kunrath) Saurmann, pan na Jeltsch. Tutaj oczekuje radosnego zmartwychwstania w Chrystusie. Inskrypcje pisane rzymską majuskułą.
Niżej personifikacja wiary siedząca w elipsowatym polu.
Według Luchsa całość skomponowana w dobrym późnorenesansowym stylu. Według Mandziuka manieryzm.
(O epitafium: Luchs 1860, 41; Schlesiens 1870, I 25, II 55; Burgemeister 1933, 114; Mandziuk 1982, I 143; Gołaszewski 2016, 137)
Tarcza herbowa na 4 filarze
Autorzy sprzed 1945 r. informują, że na 4 filarze nawy południowej licząc od wschodu znajdowała się tarcza herbowa z inskrypcją. Herb był Sauremannów, a inskrypcja brzmiała:
ANNO 1561 STARB DER EDEL EHRENVEST
WOLBENAMBTE HERR CVNRADT SAVR
MAN, DER IVNGER, AVF DER IELTSCH
czyli W roku 1561 zmarł szlachetny, czcigodny pan Konrad Saurmann młodszy, pan na Jelczu.
Luchs stwierdza, że dotyczy ona Konrada, który ma epitafium w kaplicy Sauermannów. Nasuwa się tu wątpliwość co do liczby dzieci Konrada młodszego. Push podaje 3 synów i 3 córki z pierwszego małżeństwa i jednego syna z drugiego. Wśród synów z pierwszego małżeństwa ma być Konrad zm. w 1561. O wszystkich dzieciach są różne informacje, a w przypadku tego Konrada tylko data śmierci (Pusch 1990, 47). Czy autor nie zasugerował się opisywaną teraz tarczą, uznając ją za pomnik innej osoby i przypisując ją do dzieci Konrada Sauermanna młodszego, gdyż ta linia upodobała sobie to imię? Konrad młodszy był III z kolei Konradem. Śmierć w tym samym roku ojca i syna była oczywiście możliwa, ale przecież zawsze wyjątkowa, więc biorąc pod uwagę brak jakichkolwiek informacji o Konradzie IV, a sama data jest dodatkową przesłanką za tym, że Konrad IV nie istniał.
(O tarczy: Luchs 1860, 55; Schlesiens 1870, I 25, II 55; Lutsch 1886, 216; Burgemeister 120, 114; Gołaszewski 2016, 91)
Tarcza znajduje się teraz w Muzeum Etnograficznym we Wrocławiu.
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 Pierwsza kaplica od wschodu po południowej stronie kościoła (nr I na planie.)
- ↑ Prawdopodobnie wtedy nastąpiło ostateczne odejście od plebejskiego nazwiska Sauermann. Nazwisko "Sauermann" pochodzi od słowa "Sau" (świnia). Złożenie "Sauermann" dosłownie odnosi się do człowieka związanego z hodowlą świń lub może nawet pejoratywnie być związane z samą nazwą zwierzęcia (człowiek od świń, świniopas czy wręcz świnia), co było motywem przy tworzeniu nazwisk w dawnych czasach, kiedy nazwiska często opierały się na zawodach lub cechach charakterystycznych danej osoby lub jej rodziny. Mniej prawdopodobne jest, że chodzi o "sauer" (kwaśny).
- ↑ Dotychczas literatura nie identyfikowała tego herbu. Luchs i Burgemeister stwierdzają, że to herb nieznany, Gołaszewski informuje o herbie Saurmanna i kolejnych dwóch bez ich nazwania. Z lewej strony jest herb pierwszej żony Konrada. Miał on dwie żony, więc herb z prawej powinien być godłem rodzinnym drugiej. Była nią Kunegunda Motschelnitz (Mutschelnitz) (Push 1990, 47) Potwierdza to herbarz Schellenberga, w którym tablica 20 pokazuje na miejscu 17 herb von Mutschelnitz taki jak na epitafium (Schellenberg 1938, tabl. 20,17).
Literatura
- Wykaz literatury dotyczącej tematu epitafiów i płyt nagrobnych w kościele pw. św. Elżbiety we Wrocławiu oraz ich bohaterów, na której się oparto w artykule przewodnim. Tu wyżej tylko pozycje, w których są opisy epitafium oraz katalogi, w których jest umieszczone.
