Bonaventura Rösler

1. Bonaventura Rösler, prawdopodobnie autoportret; w górnym rogu używany przez niego monogram, którym oznaczał swoje prace.

Bonaventura Rösler von der Rosen (Bonawentura, Rössler, Röẞler, Röseler, Roesler, Roessler), ur. w 1500 we Wrocławiu; zm. 15 sierpnia 1575 tamże, był nauczycielem wrocławskiego Gimnazjum św. Elżbiety (Elisabethanum), sekretarzem rady miejskiej, cenionym kaligrafem, twórcą inskrypcji w kamieniu i brązie.

Życie

Rodzina Bonaventury wywodziła się z Górnych Łużyc. Dziadek Mathes Rösler osiedlił się w Görlitz. Wcześniej mieszkał, być może był właścicielem, w pobliskim Markersdorf. Prawa miejskie uzyskał w roku 1494/1495 (rok urzędowy, czyli kadencja rady, nie pokrywał się z rokiem kalendarzowym). Od 1497 r. występuje jako właściciel browaru przy Obermarkt 15 "im Winkel". Rodzina musiała być bogata, gdyż od razu zaaklimatyzowała się w miejskim patrycjacie Zgorzelca. Dwie siostry Matesa wyszły za mąż za miejskie osobistości. Anna (zm. w 1535 r) była żoną Franza Lindnera (zm. 1564), późniejszego burmistrza, a Juliana miała za męża Kaspara Stetzela, wieloletniego rajcę, a po jej śmierci również burmistrza. Ojciec Bonaventury Georg (zm. 1537) kontynuował działalność browarniczą. W 1517 r. nabył najstarszy miejski browar przy Neißgasse (Neißstrasse) 27. Był burmistrzem w latach w latach 1525, 1529, 1532 i 1536. Sprzeciwiał się postępom reformacji w mieście. Miał synów: Jakoba, Matthiasa, Onoffriusa, Bonaventurę i Franza.

Sam Bonaventura zwykle określany jest jako pochodzący z Görlitz, urodził się jednak we Wrocławiu. Zimą 1523/24 został zapisany na studia w Wittenberdze przez Melanchthona. Tytuł magistra uzyskał dopiero 6 czerwca 1537 pod kierunkiem Ambrosiusa Berndta.

Był nauczycielem w Gimnazjum Elżbiety we Wrocławiu już w 1534 roku. W radzie miasta był sekretarzem. Niejasny fragment na jednej z inskrypcji w farze elżbietańskiej może świadczyć, że praca ta trwała do 1566 r. (patrz Epitafia_i_płyty_nagrobne_we_wrocławskiej_farze_elżbietańskiej#Pomniki_katastrofy_wieży_w_1529_r.). Udzielał prywatnych lekcji kaligrafii, m.in. Andreasowi Winklerowi (nauczyciel i drukarz, pierwszy protestancki rektor Gimnazjum), z którym stali się kolegami. Był ceniony przez znanych humanistów, m.in. Petrusa Vincentiusa i Johanna Crato (Krafft), którego Rösler uczył prywatnie przed nauką gimnazjalną - wymieniali go w dedykacjach w swojej twórczości.

28 kwietnia 1546 roku został nobilitowany wraz ze swoimi braćmi. Jakob niedługo potem został, jak ojciec, burmistrzem Görlitz. Dyplom szlachecki podpisany przez cesarza Karola V w Regensburgu związany był z zasługami rodu w Görlitz, gdzie nadal mieszkała większość rodziny, ale herb i predykat "von der Rosen" do Rösler przysługiwały też wrocławianinowi. W tym czasie tytuły szlacheckie otrzymało wielu zasłużonych obywateli Görlitz. M.in. miesiąc później patent szlachecki otrzymał spowinowacony z Röslerami Franz Lindner.

Bonaventura Rösler jest twórcą wielu inskrypcji na pomnikach w kościele św. Elżbiety, kościele św. Marii Magdaleny, kościele św. Barbary i wrocławskim Ratuszu, a także kilku inskrypcji nagrobnych (np. na epitafium radcy cesarskiego Andreaas Hertwiga). Swoje prace oznaczał monogramem - fot. 1 i 3. Dla Gimnazjum Elżbiety, gdzie sam uczył, w 1563 roku utrwalił prawa szkolne na marmurowej tablicy.

Pod koniec swojej kariery nauczycielskiej Bonaventura tłumaczył listy Cycerona. W 1571 roku zakończył pracę jako nauczyciel. Współpracował znowu lub nadal z radą miejską, ale już nie jako sekretarz, lecz "ingrossator", co należy rozumieć jako osobę sporządzającą ozdobne, uroczyste, oficjalne wersje ważnych dokumentów czy np. dyplomów.

Miał dwóch synów: Adama (ur. w 1560 we Wrocławiu; zm. 3 stycznia 1617 w Pradze) i Bonaventurę. Adam był sekretarzem Królewskiej Kamery Śląskiej, a Bonaventura (młodszy) w 1589 roku został cesarskim notariuszem.

Bonaventura Röslerus
Resp. Vrat. in Cancellaria Ingrossator
Vivus Sibi sonsciripsit Epitaphium.
Feci et fui quod potui. Vixi dum
licuit. Mortuus sum cum Domino placuit.

Galeria

• 

  2. Herb nadany braciom Rösler w 1546 r.

• 
  3. Monogram Bonaventury Röslera na inskrypcji wykonanej przez niego (u dołu z prawej) na epitafium Andreasa Hartwiga z 1560 r. w farze elżbietańskiej.
• 
  4. Tablica z inskrypcją dotyczącą dżumy w 1568 r. we Wrocławiu. Południowa kruchta fary elżbietańskiej. Autorem tekstu jest kartograf i nauczyciel w szkole Marii Magdaleny Martin Helwig.
• 

  Tablica z inskrypcją dotycząca epidemii w 1568 r. Framuga drzwi do północnej kruchty fary elżbietańskiej (lewa strona).

• 

  5. Elizabetanum w czasach Bonaventury Röslera; ul. Świętej Elżbiety 4

Prace Bonawentury Röslera

Tablica inskrypcyjna z 1568 r. w wyjściu do północnej kruchty fary elżbietańskiej

Tablica (fot.) znajduje się we framudze drzwi wyjściowych do północnej kruchty (naprzeciw 6. filaru nawy północnej, czyli 13. filaru - plan). Marmurowa tablica o wymiarach 109 na 67 cm ze zwieńczeniem w formie trójkąta, w którym krótka inskrypcja (Psalm 89). Pod nim główny tekst w dwóch kolumnach, czyli długi wiersz w języku niemieckim ozdobną czcionką. Możliwe, że jego autorem jest sam twórca inskrypcji, czyli Rösler. Podobnie jak w wypadku niewielkiej tablicy w kruchcie południowej (fot.) dotyczy epidemii dżumy w 1568 r. i powstała prawdopodobnie w czasie jej trwania, a na pewno pod wpływem emocji z nią zawiązanych. "Jest pięknym świadectwem poetyckiego talentu i gorącej wiary autora" . Pod spodem znowu krótka inskrypcja na całej szerokości tablicy, będąca cytatem z Księgi Ozeasza (Luchs 1860, 134-134; Burgemeister 1933, 123; Gołaszewski, Górski 2016, 130-131).

Zwieńczenie

Ligatura w tekście inskrypcji oznaczona tu podkreśleniem. Suspensja uzupełniona literami pisanymi kursywą.

Inskrypcja	Tłumaczenie
יהוה Ich spricht Der Herr wil ihre Sün- de mit der Rutten heimsuchen, und Jre Missetat mit Plagen. Ps. 89.	Ja Jahwe mówię: Ukarzę rózgą ich przewinienia, a winę ich, biczami. (Ps 89,33 BT).

Główny tekst; prawa strona

Inskrypcja

Tłumaczenie

Nimt Dichs so Wunder, das Ich straff Die gothlosen hinn mit Hauffen raff, Gib Dir die Schult, sie ist nicht Mein, Und besser wol das Lebenn Dein. Ich Khomm nicht Balt, Unnd khomme doch Kehr umb bej tzeit, das Rath ich noch, Eh Dich mein Grimmig Zorn ergrehft, Und Plötzlich inn die Grueb Verteuft. Dann wer mein Wort unrechtlich brichtt, Denselben Schnelll mein Zorn hienrichtt. Bis inn das Dritt und Vierde gliedt, Den Alldn ich meyn, der Jung mus mit. Der arm, der Reich, Gildt alles Gleich, Sie werden all im Punct tzur Leych. Mit wonnesamen Schönenn Frawn vnd Zart holdseligen Jungffrawn, Der iungkfer Streckepayn thut Buhln, Das mann sie mus mitt Boren holn.   Faβ dieses gründlich inn Dein Hertz, Bei Mir ist es für war kein Schertz. Besich gar wol die alld geschichtt, Die wern Dir gebn kurtz Berichtt. Es wirdt nicht fehlen Umb ein Haar, Mein Wortt daβ ist Und bleibett wahr. Durch Sünnden flut Inn Khurtz' frist, Die Ganntze Welldt uertillget ist. Auch Sodom vnd Gommorrhen Land Mit Feuer Unnd Sweffell wurden Verbrand.

O uwierz mi, to jest nie lada sprawa, Że tłumy bezbożne na stosy rzucam. Nie u mnie szukać winy, Twoja to dziedzina, A lepiej Ci przecież żyć, niż skoczyć w otchłań grobu. Nie przyjdę z woli twej, lecz sam wybiorę czas. Nawróć się póki gniew mój cię nie ogarnie I w proch i popiół nie obróci. Kto w moje słowa wątpi i je łamie, Tego gniew nie ominie po trzecie i czwarte pokolenie, i nie zrobię dla młodzieńca wyjątku. Biedni i bogaci, wszyscy równi, W chwili, gdy ziemia ich przykryje. I piękne kobiety, i urocze dziewice, Które mężczyzn uwodzą swym wdziękiem i z grzechem się wiążą, będą musiały trumną zapłacić. Do serca sobie weź co mówię, U mnie to prawda, nie żart czy błazenada. Dokładnie zbadaj ludzką historię, Ona zda ci sprawozdanie i utwierdzi, że co mówię jest prawdziwe. Przez falę grzechów, bardzo szybko, Cały świat zniszczył potop. A ziemia Sodomy i Gomory Została spalona ogniem i siarką.

Główny tekst; lewa strona

Wiersz

Tłumaczenie

Aus hungersnoth drei gantze Jahr Mein Israel Viel Volckes verlohr. Durch Pestilentz ich bald hiennam Bis in die 70000 man. Mein liebe stadt Hierusalem Geschleiffet ist samt Bethlehem. Waβ sagt man sunst von krieg von Streit Dardurch manch Land Verwustett leytt.(?) Kein gewalt nach macht, ye war so Gross Die nicht im augennblick Verfloβ.   Und das thutt alls mein grimmigk Zornn, Das so viel Volcks muβ sein verlohrn. Dem Thod Du schon bist zugeteilt So Dich mein Eiuer übereilt. Doch deinn vorterp Ich nicht Begehr, Inn tzeiten Dich zu Mir bether. Thu buβ, thu buβ, Sei nicht uerhartt; Dein Letztes Stündlein auff Dich wart. Das ist gewieβ Und Unngewieβ, Oh Selig, Der nichtt Seumig ist. Ach Herre Goth in Deinem Czornn, Gedenck ann Unnsers Heyles Hornn: Ann Christum Deinen Lieben Sohn: Der mit dir lebt, im Himmelsthron. Ein Rawigs Hertz Herr uns uorley: Das Dein Freiwilligs Opffer sei, Laβ Deine mild Barmhertzigkheitt Walten uber Unns, inn Ewigkheitt.

Wielu z mojego ludu Izraela wytracił głód trzyletni. Długo zaraza panowała, Do 70 tysięcy dusz pochowała. O moje ukochane Jeruzalem, I Betlejem, zrównane z ziemią. A cóż jeszcze mówić o wojnie i sporach, Przez które mój kraj tak cierpiał Nie ma takiej siły, nie ma potęgi, By minęły w jednej chwili, jak burza w dzień letni. Więc to wywołuje mój ogromny gniew, Że tak wiele narodu musiało zginąć. I tobie już przydzielona śmierć, niestety, Bo moja gorliwość jest nieuchronna. Lecz ciebie człowiecze nie pragnę, W lepszych czasach do siebie zaproszę. Pokaż skruchę, nie bądź zatwardziały, Twa ostatnia godzina przecież nadejdzie. To pewne i niepewne, przemijające i wieczne, Błogosławieni, którzy się nie ociągają. O Panie Boże, w Twoim gniewie Pamiętaj o naszym Królu Zbawienia, O Chrystusie, Twym umiłowanym Synu, Który z Tobą króluje na niebieskim tronie. Otwarte serce dajesz nam, Panie, Swoją dobrowolną ofiarę za nas, Niech Twoje łagodne miłosierdzie Króluje nad nami na wieki wieków.

Dolny napis

Ich will nicht thun nach meinem grimmigen Zorn, Da ich bin Gott, und nicht ein Mensch. Os. XI. 1568. 6008.

To fragment Księgi Ozeasza; tłumaczenie Biblia Tysiąclecia (Oz 11,9 BT)

Nie chcę, aby wybuchnął płomień mego gniewu ..., albowiem Bogiem jestem nie człowiekiem

Pozostałe

• Inskrypcje dotyczące upadku wieży w 1529 r. na monumencie zwieńczonym herbem Wrocławia i tablicy w hali wieży (1556 i 1557)
• Inskrypcja na tablicy przedstawiającej upadek wieży kościoła św. Elżbiety w 1529 r. (1557) umieszczonej na wschodniej ścianie wieży kościoła.
• Inskrypcja na epitafium Andreasa Hartwiga z 1560 r. w farze elżbietańskiej, fot 3.
• Marmurowa tablica z inskrypcją zawierającą prawa szkolne Gimnazjum Elżbiety (1563 - w 1563 r. szkoła uzyskała status gimnazjum).
• Płyta pamiątkowa w korytarzu budynku przylegającego od południa do plebanii fary elżbietańskiej (Herrenstrasse nr 23, Kiełbaśnicza) poświęcona jej pierwszemu protestanckiemu proboszczowi Ambrosiusowi Moibananowi (1494-1554). Inskrypcja wyryta w 1564 r. (Luchs 1860,206-207 (401)) Potem (pomiędzy 1860 a 1933 (Burgemeister 1933, 129) przniesiona do kościoła do stworzonego za sakramentarium i ołtarzem "mauzoleum" skupiającego epitafia i płyty inskrypcyjne pastorów (w krypcie pod prezbiterium złożono szczątki duchownych).
• Tablica z inskrypcją dotyczącą dżumy w 1568 r. we Wrocławiu. Południowa kruchta fary elżbietańskiej.
• Inskrypcja w południowej kruchcie w 12 językach. Tablica Urzędu Opiekuńczego z zachętą do wspierania ubogich (prośby o jałmużnę).
• Miedziana tablica z inskrypcją dotyczącą zmarłej w połogu Reginy Woyssel z d. Zeckhorn (Ceckhorn) (1545 - 22.2.1571), pierwszej żony lekarza Siegmunta Woyssela (1531-1607). Znajdowała się na zewnętrznej ścianie kaplicy św. Materna, a po jej likwidacji na ścianie w X kaplicy w farze elżbietańskiej. Był na niej monogram Röslera (Luchs 1860, 115-116 (230); Burgemeister 1933, 129).
• Epitafium Anny Heidenreich z d. Libitz (zm. 1580), płyta 80x80cm. Inskrypcja wyryta prawdopodobnie przez Röslera. Anna była żoną pastora Efaia Heidenreicha. Część północna zachodniej elewacji (Luchs 1860, 200-201 (390); Burgemeister 1933, 113).