Kamienne krzyże: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 20:00, 3 gru 2025

Na terenie Polski jest ok. 600 kamiennych krzyży wykonanych z jednego bloku kamienia (krzyże monolitowe). Większość z nich odnajdujemy na Śląsku (łącznie z Łużycami). Związane jest to z dostępnością surowca, i co za tym szło, relatywnie powszechną umiejętnością jego obróbki. Takie krzyże sięgają tam prawdopodobnie XIV wieku, ale ze względu na prostotę ich wykonania w większości przypadków nie da się określić czasu powstania. Można je uznać za twórczość ludową, a ta nie charakteryzuje się stylem pozwalającym odróżnić epoki. Bardzo prawdopodobne, że zdarzały się na Śląsku nawet w wieku XIX (Starowice). O "ludowej ponadczasowości" świadczą osiemnasto- i dziwiętnastowieczne krzyże z kamieniarskiego ośrodka w Bruśnie, nieróżniące się wyglądem od najstarszych krzyży śląskich. Można je odnaleźć w dużej liczbie na starych, często opuszczonych, cmentarzach unickich i prawosławnych oraz cerkwiskach w północo-wschodniej części woj. podkarpackiego i południowo-wschodniej lubelskiego. Pojedyncze monolitowe krzyże spotyka się na Podlasiu (kilka w okolicy Białej Podlaskiej i jeden w pow. sokólskim). Co do tych krążą różne legendy o przedwieczności, nawet pogańskiej, ale często są to krzyże nowożytne z zapomnianych cmentarzy czy mogił. Kamienne krzyże dotknęła "mania pokutności". Można doszukiwać się jakiegoś odsetka krzyży pokutnych wśród kamiennych krzyży na terenach poniemieckich, ale bez sensu jest nazywanie tak wszystkich śląskich kamiennych krzyży. Całkowitą aberracją było, a "pokutuje" nawet do dziś, nazywanie pokutnymi krzyży we wschodniej Polsce^[1].

Kamienne krzyże w województwach śląskich

Galeria pokazuje krzyże ułożone powiatami, a w ich obrębie gminami

Bytom Łagiewniki; kamienny krzyż, będący w ludowej tradycji związany z misją Cyryla i Metodego
Strzyżowice, pow. będziński, gm. Psary
Bolesławiec; kamienny krzyż z rytem miecza w lapidarium
Ocice, pow. bolesławiecki, gm. Bolesławiec; kamienny krzyż z rytem kuszy (ryt słabo widoczny, zarośnięty częściowo mchem)
Ocice, pow. bolesławiecki, gm. Bolesławiec
Stare Jaroszowice, pow. bolesławiecki, gm. Bolesławiec; kamienny krzyż z rytem miecza
Czerna, pow. bolesławiecki, gm. Nowogrodziec. Według legendy zanotowanej w latach 30. XX w. krzyż został postawiony na pamiątkę wprowadzenia chrześcijaństwa, kiedy to odprawiono w tym miejscu ostatni obrzęd ku czci Czarnoboga, polegający na wzajemnym przepijaniu do siebie alkoholu z jednej czary. Dwa słabo widoczne ryty: włócznia? z lewej, strzała? z prawej.
Gościszów, pow. bolesławiecki, gm. Nowogrodziec
Gościszów, pow. bolesławiecki, gm. Nowogrodziec; kamienny krzyż z rytem korda
Milików, pow. bolesławiecki, gm. Nowogrodziec; dwa kamienne krzyże z rytem miecza
Wykroty, pow. bolesławiecki, gm. Nowogrodziec
Zabłocie, pow. bolesławiecki, gm. Nowogrodziec
Ławszowa, pow. bolesławiecki, gm. Osiecznica; krzyż kamienny w murze byłego cmentarza
Raciborowice Górne, pow. bolesławiecki, gm. Warta Bolesławiecka
Warta Bolesławiecka, pow. bolesławiecki
Wartowice, pow. bolesławiecki, gm. Warta Bolesławiecka
Małujowice, pow. brzeski, gm. Brzeg; krzyż przy murze cmentarza kościelnego przy zamurowanej bramce; legenda: Wiejska dziewczyna zdradziła ukochanego i wybrała innego. Na jej ślubie zdradzony kochanek, w szale zazdrości, zabił ją widłami. Po tej krwawej zbrodni zamurowano bramkę, przy której to się stało, i boczne drzwi kościoła. W wapieniu pozostały wyryte widły.
Gałążczyce, pow. brzeski gm. Grodków. Legenda zanotowana w latach 30. XX w.: 200 lat temu podobno w tym miejscu pan młody zamordował swoją narzeczoną (opowiedział nauczyciel Zimmermann)
Kolnica, pow. brzeski, gm. Grodków; kamienny krzyż na cmentarzu kościelnym
Mikołajowa, pow. brzeski, gm. Grodków. Legendy: 1. Krzyż miał zostać postawiony w XII wieku przez dziedzica z rodu von Seydlitz jako zadośćuczynienie za to, że zamordował własnego syna. 2. W tym miejscu trzej muzycy, którzy grali na zabawie odpustowej w Mikołajowej, mieli się nawzajem zamordować lub zostali tam zamordowani.
Wierzbnik, pow. brzeski, gm. Grodków. Regionalista Paul Kutzer zastanawiał się na pocz. XX w. czy ten krzyż ma związek z umową kompozycyjną z 20 lipca 1449. Umowa wzmiankuje o Leichczeichen czyli nagrobku, upamiętnieniu (nie ma wskazanego materiału). Nie ma więc uwiarygadniających przesłanek na taką hipotezę.
Wojsław, pow. brzeski, gm. Grodków. Krzyż nazywany "kamienny nos" (steinerne Nase). Według legendy upamiętnia przypadkowe zastrzelenie panny młodej przez drużbę. Niemieccy mieszkańcy wsi uważali go też za symbol przynależności wsi do dóbr biskupich; odczytywano słabo widoczny ryt jako biskupi pastorał (możliwe, że był to w rzeczywistości miecz).
Lewin Brzeski, pow. brzeski; marmurowy krzyż upamiętniający zabójstwo; częściowo odczytana inskrypcja w tłumaczeniu brzmi: 15 kwietnia 1617 (1677?) roku został w tym miejscu zakłuty bez powodu George Friedrich Brandtner, młodzieniec mający lat 20 i pół, przez mordercę Georga ... rodem z Saksonii.
Zawadno, pow. brzeski, gm. Lewin Brzeski; kamienny krzyż w lesie
Cieszyn Kalembice; kamienny krzyż z krzyżykami wyrytymi na ramionach; być może krzyż graniczny. Pierwotnie stał nad rzeczką Podlipianką rozgraniczającą wsie Kalembice i Pastwiska.
Brenna, pow. cieszyński; krzyż kamienny z 1699 r.
Pruchna, pow. cieszyński, gm. Strumień; krzyż pamiątkowy dotyczący zabójstwa w 1645 r.
Bielawa, pow. dzierżoniowski; kamienny krzyż z pełną aureolą; u dołu trzonu obiektu ryt krzyżyka
Bielawa, pow. dzierżoniowski
Kiełczyn, pow. dzierżoniowski, gm. Dzierżoniów
Kołaczów, pow. dzierżoniowski, gm. Dzierżoniów
Książnica, pow. dzierżoniowski, gm. Dzierżoniów
Mościsko, pow. dzierżoniowski, gm. Dzierżoniów
Mościsko, pow. dzierżoniowski, gm. Dzierżoniów; kamienny krzyż; kiedyś był na nim widoczny ryt serca i niezidentyfikowanego przedmiotu.
Piława Dolna, pow. dzierżoniowski, gmina Dzierżoniów; granitowy krzyż z rytem topora
Uciechów, pow. dzierżoniwski, gm. Dzierżoniów
Tuszyn, pow. dzierżoniowski, gm. Dzierżoniów
Gilów, pow. dzierżoniowski, gm. Łagiewniki; krzyż kamienny odnaleziony w 2022 r.
Młynica, pow. dzierżoniowski, gm. Łagiewniki; kamienny krzyż z widokiem na Ślężę
Niemcza, pow. dzierżoniowski
Wilków Wielki, pow. dzierżoniowski, gm. Niemcza; dwa krzyże kamienne, obydwa z wypukłą rzeźbą krzyża
Kamionki Dolne, pow. dzierżoniowski, gm. Pieszyce; kamienny krzyż z rytem korda (ew. noża)
Piskorzów, pow. dzierżoniowski, gm. Pieszyce
Piława Górna, pow. dzierżoniowski
Łany, pow. gliwicki, gm. Rudziniec
Sośnicowice, pow. gliwicki
Głogów Krzepów; kamienny krzyż, o którym przypuszczano, że może jest związany z zapisem w głogowskich kronikach, brzmiącym w tłumaczeniu: "W roku 1547 Balten von Dohm z Kracke zabił nożem chłopa w Schepe." Nie ma jednak na to dowodów, a hipoteza opiera się na ogólnym założeniu, że zabójstwa i w ogóle nagłe śmierci upamiętniane są nieraz krzyżami. Ponadto podobne zabójstwa odnotowano tutaj również w latach 1609 i 1640.
Przedmoście, pow. głogowskim, gm. Głogów; dwa kamienne krzyże, o których dawni mieszkańcy mówili, że w czasie wojny trzydziestoletniej miało tam zostać zabitych dwóch oficerów. Inna legenda mówi, że w tym miejscu zostało zamordowanych dwóch czeladników
Przedmoście, pow. głogowskim, gm. Głogów; kamienny krzyż z lewej
Przedmoście, pow. głogowskim, gm. Głogów: kamienny krzyż z lewej
Jaczów, pow. głogowski, gm. Jerzmanowa
Kotla, pow. głogowski; krzyż kamienny z rytem topora
Wietszyce, pow. głogowski, gm. Pęcław; dwa kamienne krzyże z uszkodzonymi ramionami
Baborów, pow. głubczycki; kamienny krzyż na cmentarzu kościelnym
Dzielów, powiat głubczycki, gm. Baborów; krzyż kamienny, obok niego dezinformująca tabliczka podająca bez żadnych dowodów na to, że to krzyż pokutny i że pochodzi z XIV-XVI w.
Nasiedle, pow. głubczycki, gm. Kietrz
Glinka, pow. górowski, gm. Góra
Niechlów, pow. górowski, gm. Góra; kamienny krzyż w polu; z jednej strony krucyfiks i klęcząca? postać, z drugiej nieczytelna inskrypcja w kilkunastu wierszach
Nowe Rochowice, gm. Bolków; trzon kamiennego krzyża odkryty w 2014 r.
Męcinka, pow. jaworski; krzyż kamienny z rytem miecza
Piotrowice, pow. jaworski, gm. Męcinka; kamienny krzyż z rytem miecza
Przybyłowice, pow. jaworski, gm. Męcinka; 3 kamienne krzyże przy szosie pomiędzy wsiami Przybyłowice i Małuszów
Przybyłowice, pow. jaworski, gm. Męcinka; krzyż lewej strony
Przybyłowice, pow. jaworski, gm. Męcinka; krzyż w środku z prawie niewidocznym rytem miecza
Przybyłowice, pow. jaworski, gm. Męcinka; krzyż z prawej, a właściwie tylko trzon krzyża
Sichów, pow. jaworski, gm. Męcinka; kamienny krzyż z rytem włóczni (glewii?) w murze cmentarza kościelnego
Słup, pow. jaworski, gm. Męcinka
Godziszowa, pow. jaworski, gm. Mściwojów; piaskowcowy krzyż z rytem krzyża i znaku X
Godziszowa, pow. jaworski, gm. Mściwojów; piaskowcowy krzyż wmurowany w bramce wejściowej na cmentarz kościelny
Kępy, pow. jaworski, gm. Wądroże Wielkie; krzyż kamienny z bardzo słabo widocznym rytem kuszy
Mierczyce, pow. jaworski, gm. Wądroże Wielkie; krzyż kamienny na cmentarzu kościelnym
Skała, pow. jaworski, gm. Wądroże Wielkie; dwa krzyże wmurowane w ogrodzenie posesji domu nr 25
Gorzeszów, pow. kamiennogórski, gm. Kamienna Góra; krzyż wmurowany w ścianę gospody (byłej)
Kochanów, pow. kamiennogórski, gm. Kamienna Góra; kamienny krzyż ze śladem rytu (miecza, korda?)
Krzeszów, pow. kamiennogórski, gm. Kamienna Góra; kamienny krzyż ze śladem rytu (miecza?)
Krzeszów, pow. kamiennogórski, gm. Kamienna Góra; kamienny krzyż; niegdyś widoczny był na nim ryt miecza
Krzeszówek, pow. kamiennogórski, gm. Kamienna Góra; kamienny krzyż stojący według informacji z 1909 r. koło karczmy
Bukówka, pow. kamiennogórski, gm. Lubawka; u góry linia upamiętniająca poziom wody podczas powodzi w 1897 r.
Okrzeszyn, pow. kamiennogórski, gm. Lubawka
Jelenia Góra; kamienny krzyż w murze koło kościoła św. Wojciecha
Jelenia Góra; dwa kamienne krzyże w murze kościoła św. Apostołów Piotra i Pawła (aktualnie prawosławny); ryty miecza i kuszy na lewym i niezidentyfikowany na prawym.
Jelenia Góra; kamienny krzyż w ścianie kościoła św. Anny
Komarno, pow. karkonoski, gm. Janowice Wielkie; kamienny krzyż ze słabo widocznym rytem miecza
Komarno, pow. karkonoski, gm. Janowice Wielkie; kamienny krzyż z rytem
Miedzianka, pow. karkonoski, gm. Janowice Wielkie; kamienny krzyż z napisem MEMENTO
Chrośnica, pow. karkonoski, gm. Jeżów Sudecki
Chrośnica, pow. karkonoski, gm. Jeżów Sudecki; krzyż z rytem korda
Chrośnica, pow. karkonoski, gm. Jeżów Sudecki; krzyż z rytem korda
Chrośnica, pow. karkonoski, gm. Jeżów Sudecki; kamienny krzyż wmurowany w wieżę kościoła
Chrośnica, pow. karkonoski, gm. Jeżów Sudecki; kamienny krzyż jako fragment portalu
Czernica, pow. karkonoski, gm. Jeżów Sudecki; krzyż kamienny i kamień z rytem krzyża i szabli
Czernica, pow. karkonoski, gm. Jeżów Sudecki; kamienny krzyż z rytem miecza i pełną aureolą, ma też krzyżyk geodezyjny
Czernica (nieraz podawany Janówek), pow. karkonoski, gm. Jeżów Sudecki; ryt liter MB oraz daty 1699
Czernica, pow. karkonoski, gm. Jeżów Sudecki; monolitowy kamienny krzyż
Czernica, pow. karkonoski, gm. Jeżów Sudecki; kamienny krzyż (piaskowiec) z rytem bandoletu i datą 1661, ma też krzyżyk geodezyjny
Dziwiszów, pow. karkonoski, gm. Jeżów Sudecki; krzyż z piaskowca ze słabo już czytelnym rytem miecza i małego krzyżyka
Dziwiszów, pow. karkonoski, gm. Jeżów Sudecki; krzyż z piaskowca z rytm korda (może noża) i nieczytelną już datą 1625; legenda o kłótni w tym miejscu dwóch czeladników o kromkę chleba
Jeżów Sudecki, pow. karkonoski; krzyż upamiętniający śmierć trzech Kozaków podczas działań wojennych w sierpniu 1813 r.
Siedlęcin, pow. karkonoski, gm. Jeżów Sudecki; destrukt kamiennego krzyża z rytem topora
Siedlęcin, pow. karkonoski, gm. Jeżów Sudecki
Kowary, pow. karkonoski; krzyż monolitowy z rytem partyzany
Kowary, pow. karkonoski; krzyż monolitowy na Przełęczy Kowarskiej
Bukowiec, pow. karkonoski, gm. Mysłakowice; krzyż kamienny z rytem włóczni (ew. partyzany)
Łomnica (Czarne), pow. karkonoski, gm. Mysłakowice; kamienny krzyż z rytem miecza i datą 1786 (prawdopodobnie wtórną)
Mysłakowice, pow. karkonoski; kamienny krzyż na terenie przypałacowym
Marczyce, pow. karkonoski, gm. Podgórzyn; dwa piaskowcowe krzyże we wnęce murku; krzyż po lewej z pełną aureolą i rytem miecza
Miłków, pow. karkonoski, gm. Podgórzyn. Trzy kamienne krzyże w murze cmentarnym kościoła św. Jadwigi. Według opisu proboszcza z przełomu XVIII i XIX w. miejsce symbolicznego grobu (cenotaf) - znane były wtedy dwa z tych krzyży.
Miłków, pow. karkonoski, gm. Podgórzyn; krzyż lewej odsłonił się spod tynku w latach 70. XX w.
Miłków, pow. karkonoski, gm. Podgórzyn; krzyż w środku z rytem kuszy
Miłków, pow. karkonoski, gm. Podgórzyn; krzyż z prawej z rytem miecza, a na ramionach rytami stóp (butów)
Staniszów, pow. karkonoski, gm. Podgórzyn; kamienny krzyż na wysokiej skarpie; słabo widoczny ryt partyzany, na prawym ramieniu ryt nożyc
Stara Kamienica, pow. karkonoski; krzyż w wieży kościoła; ryt miecza
Wojcieszyce, pow. karkonoski, gm. Stara Kamienica; kamienny krzyż z pełną aureolą
Wojcieszyce, pow. karkonoski, gm. Stara Kamienica; krzyż kamienny z rytem miecza
Dobrosławice, pow. kędzierzyńsko-kozielski, gm. Pawłowiczki
Przedborowice, pow. kędzierzyńsko-kozielski, gm. Pawłowiczki
Gorzanów, pow. kłodzki, gm. Bystrzyca Kłodzka
Poręba, pow. kłodzki, gm. Bystrzyca Kłodzka
Duszniki-Zdrój (Graniczna), pow. kłodzki; na głowie ryt krzyżyka, prawdopodobnie służył jakiś czas jako słupek graniczny
Kłodzko; kamienny krzyż z rytem włóczni na cmentarzu; krzyż jest wiązany z zabójstwem w 1604 r. przez protestancką ludność polskiego pielgrzyma z Rzymu, Adama Markowskiego, oraz ciężkim zranieniem drugiego, Olbrachta Łaskiego.
Kłodzko; pochodzący z Szalejowa krzyż kamienny w lapidarium Muzeum
Korytów, pow. kłodzki, gm. Kłodzko
Szalejów Dolny, pow. kłodzki, gm. Kłodzko; "szwedzki krzyż", być może związany jest z ofiarami wojny trzydziestoletniej, a konkretniej z 1645 r.
Stójków, pow. kłodzki, gm. Lądek-Zdrój; krzyż z piaskowca przy leśnej drodze; ryt miecza
Lewin Kłodzki, pow. kłodzki; według tradycji ustnej dawnych mieszkańców zapisanej w 1909 r. to Pestkreuz (krzyż morowy, zarazowy). Nauczyciel historii, regionalista z Lewina Wilhelm Mader uznał (1909), że krzyż jest upamiętnieniem morderstwa z 1560 r. Hipoteza ta opiera się jednak tylko na informacji, że w tym roku miało miejsce zabójstwo i założeniu, że zabójstwa upamiętniano często krzyżem. Jest to więc tylko luźny domysł.
Międzylesie, pow. kłodzki; kamienny krzyż w lesie z inskrypcją brzmiącą w tłumaczeniu: Roku 1628 dnia 18 października został tu zabity 19-letni Eliasz Lachnit, syn kuźnika z Riebeney.
Czerwieńczyce, pow. kłodzki, gm. Nowa Ruda; krzyż upamiętniający śmierć 115 mieszkańców wsi w 1646 r. podczas wojny trzydziestoletniej
Dzikowiec, pow. kłodzki, gm. Nowa Ruda
Wolibórz, pow. kłodzki, gm. Nowa Ruda
Wambierzyce, pow. kłodzki, gm. Radków; legenda: dwaj bracia Kaspar i Hans von Pannewitz, synowie Ludwika (zm. 1560), walczyli z powodu szlachcianki Valeski von Ullersdorf (1594), obaj zginęli, a Valeska rzuciła się pod młyńskie koło.
Batorów, pow. kłodzki, gm. Szczytna; krzyż Marty; upamiętnia śmierć młodej dziewczyny w 1628 r. zamordowanej prawdopodobnie przez dezertera czy dezerterów ukrywających się w górach podczas wojny trzydziestoletniej
Nowy Zagór, pow. krośnieński, gm. Dąbie; kamienny krzyż z dezinformacyjną tabliczką o krzyżu pokutnym
Gubin, pow. krośnieński; trzy kamienne krzyże
Markosice, pow. krośnieński, gm. Gubin
Groble, pow. legnicki, gm. Chojnów; kamienny krzyż z rytem kuszy
Jaroszówka, pow. legnicki, gm. Chojnów; kamienny krzyż z rytem miecza
Jaroszówka, pow. legnicki, gm. Chojnów; kamienny krzyż z dolną aureolą i rytem kuszy
Niedźwiedzice, pow. legnicki, gm. Chojnów; kamienny krzyż wmurowany w ścianę kościoła, ryt miecza (sztyletu)
Niedźwiedzice, pow. legnicki, gm. Chojnów; kamienny krzyż wmurowany w ścianę kościoła, ryt miecza
Niedźwiedzice, pow. legnicki, gm. Chojnów; kamienny krzyż wmurowany w ścianę kościoła
Niedźwiedzice, pow. legnicki, gm. Chojnów; kamienny krzyż wmurowany w ścianę kościoła, ryt miecza (bardzo słabo widoczny)
Niedźwiedzice, pow. legnicki, gm. Chojnów; kamienny krzyż wmurowany w ścianę kościoła, ryt miecza
Pawlikowice, pow. legnicki, gm. Chojnów; kamienny krzyż z rytem sztyletu
Pątnów, pow. legnicki, gm. Chojnów; kamienny krzyż z rytem miecza
Rokitki, pow. legnicki, gm. Chojnów; kamienny krzyż z rytem interpretowanym najczęściej jako łopata
Pątnów Legnicki, pow. legnicki, gm. Kunice; grupa czterech kamiennych artefaktów uznawanych za krzyże
Pątnów Legnicki, pow. legnicki, gm. Kunice; fragment rytu głowni miecza (korda)
Pątnów Legnicki, pow. legnicki, gm. Kunice
Pątnów Legnicki, pow. legnicki, gm. Kunice
Pątnów Legnicki, pow. legnicki, gm. Kunice
Rosochata, pow. legnicki, gm. Kunice; pierwszy z krzyży w murze cmentarza kościelnego
Rosochata, pow. legnicki, gm. Kunice; drugi z krzyży w murze cmentarza kościelnego
Rosochata, pow. legnicki, gm. Kunice; trzeci z krzyży w murze cmentarza kościelnego, ryt miecza
Kościelec, pow. legnicki, gm. Krotoszyce; na cmentarzu kościelnym po południowej stronie
Gniewomierz, pow. legnicki, gm. Legnickie Pole; trzony dwóch krzyży wmurowane poziomo, po zewnętrznej stronie muru otaczającego kościół św. Antoniego, od południowo-zachodniej strony
Gniewomierz, pow. legnicki, gm. Legnickie Pole; krzyż z lewej; trzon i ramię kamiennego krzyża z rytem korda
Gniewomierz, pow. legnicki, gm. Legnickie Pole; krzyż z prawej; trzon i kamiennego krzyża z rytem korda
Kłębanowice, pow. legnicki, gm. Legnickie Pole; krzyż ze zlepieńca przed murem cmentarza kościelnego, ryt miecza
Nowa Wieś Legnicka, pow. legnicki, gm. Legnickie Pole; kamienny krzyż z rytem miecza na cmentarzu koło kościoła, prawdopodobnie średniowieczny krzyż z grobu rycerza
Nowa Wieś Legnicka, pow. legnicki, gm. Legnickie Pole; kamienny krzyż w murze cmentarza kościelnego (od zewnątrz), na prawo od południowej bramy; odsłonięty latem 2023 r. spod tynku.
Mikołajowice, pow. legnicki, gm. Legnickie Pole; dwa piaskowcowe krzyże w murze kościoła; obydwa w dwóch częściach
Mikołajowice, pow. legnicki, gm. Legnickie Pole; głowa pierwszego krzyża
Mikołajowice, pow. legnicki, gm. Legnickie Pole; trzon pierwszego krzyża
Mikołajowice, pow. legnicki, gm. Legnickie Pole; drugi krzyż; trzon pod wmurowaną ukośnie głową, widoczny tylko częściowo
Studnica, pow. legnicki, gm. Miłkowice; dwa kamienne krzyże w murze cmentarza kościelnego; 1 krzyż z rytem miecza, drugi z rytem kuszy
Studnica, pow. legnicki, gm. Miłkowice; kamienny krzyż na prawo od 3 przypory od południa; ryt daty - 1844 (data wmurowania w mur?) oraz bardzo już słaby zarys rytu miecza
Studnica, pow. legnicki, gm. Miłkowice; kamienny krzyż w murze cmentarza kościelnego od południa; ryt miecza
Studnica, pow. legnicki, gm. Miłkowice; kamienny krzyż w murze cmentarza kościelnego od południa; ryt miecza
Studnica, pow. legnicki, gm. Miłkowice; kamienny krzyż w murze cmentarza kościelnego od południa; ryt korda
Studnica, pow. legnicki, gm. Miłkowice; siódmy krzyż w murze cmentarza kościelnego odkryty w 2018 r.; zewnętrzna strona muru od południa, między 1 i 2 przyporą
Studnica, pow. legnicki, gm. Miłkowice; stopka zaginionego kamiennego krzyża z fragmentem niezidentyfikowanego rytu przy drodze do Legnicy
Golanka Dolna, pow. legnicki, gm. Prochowice; krzyż wmurowany w przyporę kościoła; ryt określany jako pała ale możliwe też, że dmuchawa hutnika szkła
Prochowice, pow. legnicki
Tyniec Legnicki, pow. legnicki, gm. Ruja; krzyż kamienny i trzon innego kamiennego krzyża (fot. 2012)
Tyniec Legnicki, pow. legnicki, gm. Ruja; krzyż kamienny z dolną aureolą (z poprzedniego zdjęcia w 2023 r.)
Wągrodno, pow. legnicki, gm. Ruja; piaskowcowy krzyż wmurowany w ogrodzenie cmentarza kościelnego, słabo widoczny ryt włóczni (partyzany)
Wągrodno, pow. legnicki, gm. Ruja; piaskowcowy krzyż wmurowany w ogrodzenie cmentarza kościelnego, słabo widoczny ryt kuszy
Leśna, pow. lubański; kamienny krzyż z rytem miecza
Świecie, pow. lubański, gm. Leśna; trzy kamienne krzyże w murze cmentarza kościelnego
Świecie, pow. lubański, gm. Leśna; dwa z trzech krzyży w murze cmentarza kościelnego; na pierwszym krzyżu ryt korda (ew. noża), na drugim ledwie widoczny ryt kuszy
Świecie, pow. lubański, gm. Leśna; trzeci krzyż w murze cmentarza kościelnego; słabo widoczny ryt noża (korda?)
Lubań Uniegoszcz; kamień krzyżowy
Mściszów, pow. lubański, gm. Lubań; dwa kamienne krzyże; krzyż z lewej z rytem miecza
Mściszów, pow. lubański, gm. Lubań; kamienny krzyż z rytem miecza
Nawojów Łużycki, pow. lubański, gm. Lubań; kamienny krzyż z rytem miecza i dwóch tarcz
Nawojów Łużycki, pow. lubański, gm. Lubań; kamienny krzyż z rytem miecza
Rudzica, pow. lubański, gm. Siekierczyn
Rudzica, pow. lubański, gm. Siekierczyn; krzyż w murze cmentarza kościelnego
Lubin; krzyż kamienny przy drodze do Ścinawy; na głowie krzyża wgłębienie o średnicy 8 cm
Miłoradzice, pow. lubiński, gm. Lubin
Osiek, pow. lubiński, gm. Lubin
Chobienia, pow. lubiński, gm. Rudna; kamienny krzyż wmurowany w zwieńczeniu dawnej kaplicy cmentarnej
Górzyn, pow. lubiński, gm. Rudna
Rudna, pow. lubiński; kamienny krzyż wmurowany w 1519 r. w ścianę wieży kościoła - współcześnie cerkiew prawosławna
Tymowa, pow. lubiński, gm. Ścinawa; dwa kamienne krzyże; krzyż z lewej ze słabo widocznym zarysem rytu miecza i wgłębieniem w głowie
Tymowa, pow. lubiński, gm. Ścinawa; krzyż widoczny na poprzednim zdjęciu z prawej strony
Wielowieś, pow. lubiński, gm. Ścinawa; piaskowcowy krzyż na cmentarzu kościelnym (przniesiony z Zaborowa); dolna aureola, ryt krzyżyka
Krzewie Wielkie, pow. lwówecki, gm. Gryfów Śląski; dwa kamienne krzyże przy polnej drodze na północ od wsi
Lubomierz, pow. lwówecki; jeden z 3 krzyży w południowej części muru cmentarnego; ryt włóczni
Lubomierz, pow. lwówecki; jeden z 3 krzyży w południowej części muru cmentarnego; wizerunek korda
Lubomierz, pow. lwówecki; jeden z 3 krzyży w południowej części muru cmentarnego; wizerunek korda ew. sztyletu
Lubomierz, pow. lwówecki; dwa kamienne krzyże w murze cmentarza kościelnego od wschodu
Lubomierz, pow. lwówecki; kamienny krzyż w murze cmentarza kościelnego od wschodu (z lewej strony na poprzednim zdjęciu)
Lubomierz, pow. lwówecki; kamienny krzyż w murze cmentarza kościelnego od wschodu (z prawej strony na poprzednim zdjęciu); niezidentyfikowany ryt (miecz?)
Oleszna Podgórska, pow. lwówecki, gm. Lubomierz
Pławna Dolna, pow. lwówecki, gm. Lubomierz; przedwojenne podania łączą krzyż z zabójstwem księdza wracającego z kolędy albo z morderstwem służącej kantora w 1809 r.
Pławna Górna - Wieszkowice, pow. lwówecki, gm. Lubomierz; kamienny krzyż z rytem GFG / 1731; upamiętnia śmierć Gottfriedta Glaubitza w wyniku wypadku przy zwózce drewna.
Lwówek Śląski; kamienny krzyż z inskrypcją: BC 1846
Lwówek Śląski Płakowice; kamienna płyta (kamień krzyżowy) przy gruntowej drodze z obustronnym rytem krzyża; strona A
Lwówek Śląski Płakowice; kamienna płyta (kamień krzyżowy) przy gruntowej drodze z obustronnym rytem krzyża; strona B
Dłużec, pow. lwówecki, gm. Lwówek Śląski; kamienny krzyż z rytem miecza i korda
Niwnice, pow. lwówecki, gm. Lwówek Śląski; kamienny krzyż z rytem przedstawiającym prawdopodobnie broń o nazwie goedendag
Niwnice, pow. lwówecki, gm. Lwówek Śląski; kamienny krzyż z rytami krzyżyków na ramionach i aureolą u dołu
Skorzynice, pow. lwówecki, gm. Lwówek Śląski; kamienny krzyż z rytem włóczni, krzyżyka i liter FV. Jeden z krzyży na "Szlaku kamiennych krzyży w Czaplach - Choińcu" - nr 1.
Skorzynice, pow. lwówecki, gm. Lwówek Śląski; kamienny krzyż z trudnym do rozpoznania rytem (kord?). Jeden z krzyży na "Szlaku kamiennych krzyży w Czaplach - Choińcu" - nr 2.
Ustronie, pow. lwówecki, gm. Lwówek Śląski; kamienny krzyż z rytem krzyżyka i wgłębieniem w głowie
Zbylutów, pow. lwówecki, gm. Lwówek Śląski. Kamienny krzyż nieznanego wieku z legendą, którą zamieszono na nim w formie inskrypcji pod koniec XIX w.; 2 VII 1601 narzeczona Marie Rosine Wetzel, udająca się do ślubu z Ignatzem Gabrielem, została zadźgana przez swego byłego narzeczonego, który potem zbiegł. To powtarzająca się legenda związana ze starymi kamiennymi krzyżami (patrz np. Małujowice, pow. brzeski). Słabo widoczny ryt miecza.
Żerkowice, pow. lwówecki, gm. Lwówek Śląski; dwa kamienne krzyże przy szosie zniszczone w 1970 i potem zrekonstruowane z betonu z użyciem oryginalnych fragmentów
Żerkowice, pow. lwówecki, gm. Lwówek Śląski; jeden ze zrekonstruowanych krzyży ze śladami odcisku siekiery
Żerkowice, pow. lwówecki, gm. Lwówek Śląski: jeden ze zrekonstruowanych krzyży ze śladem odcisku wideł
Klecza, pow. lwówecki, gm. Wleń; kamienny krzyż z rytem korda; podejrzana niesprawdzona informacja (Scheer), że krzyż pochodzi z 1562 r. i został wystawiony za morderstwo popełnione na bracie.
Nielestno, pow. lwówecki, gm. Wleń; piaskowcowy krzyż z rytem korda z jednej stronu i korda ew. noża z drugiej - obydwa słabo widoczne
Nielestno, pow. lwówecki, gm. Wleń; piaskowcowy krzyż z rytem kuszy (od strony drzewa), na ramieniu ryt krzyżyka
Wleń, pow. lwówecki; kamienny krzyż z rytem miecza, pochodzi z wsi Grzęba (teraz część Wlenia)
Wleń, pow. lwówecki; kamienny krzyż z rytem puginału i topora, przy ścieżce do ruin zamku
Mikołów Bujaków; prawdopodobnie nagrobny kamienny krzyż, odcyfrowana inskrypcja: 1691 zmarła panna Katarzyna Kisielońska
Ligota Książęca, pow. namysłowski, gm. Namysłów
Ligotka, pow. namysłowski, gm. Namysłów
Przeczów, pow. namysłowski, gm. Namysłów; krzyż z cmentarza morowego w Mikowicach, 1600
Gola, pow. namysłowski, gm. Świerczów
Bytom Odrzański, pow. nowosolski; trzy kamienne krzyże wmurowane w północno-zachodnie naroże ściany wieży kościoła św. Hieronima
Bytom Odrzański, pow. nowosolski; krzyż z rytem włóczni - położony najwyżej z trzech
Bytom Odrzański, pow. nowosolski; krzyż z rytem korda - położony w środku z trzech
Bytom Odrzański, pow. nowosolski; krzyż z rytem miecza - położny najniżej z trzech
Bytom Odrzański, pow. nowosolski; dwa krzyże wmurowane w południowo-zachodnie naroże wieży kościoła św. Hieronima; górny z rytem łopaty
Mirocin Dolny, pow. nowosolski, gm. Kożuchów; kamienny krzyż w lesie pomiędzy Mirocinem Dolnym, a Kożuchowem
Borów Wielki, pow. nowosolski, gm. Nowe Miasteczko; krzyż z widoczną bruzdą po rycie, prawdopodobnie włóczni, wmurowany w południową ścianę prezbiterium kościoła
Borów Wielki, pow. nowosolski, gm. Nowe Miasteczko; krzyż kamienny z rytem włóczni wmurowany w północną ścianę prezbiterium kościoła
Borów Wielki, pow. nowosolski, gm. Nowe Miasteczko; według legendy krzyż upamiętnia morderstwo dokonane przez rycerza Wolfa von Braun z Solnik na swoim bracie Ditrichu z Drwalewic, gdyż ten uprowadził mu narzeczoną Teresę von Rachenberg z Borowa; wieś była własnością Braunów w XV w.
Gołaszyn, pow. nowosolski, gm. Nowe Miasteczko; według legendy krzyż upamiętnia śmierć dwóch pokątnych rzeźników (nieformalnych handlarzy bydłem).
Miłaków, pow. nowosolski, gm. Nowe Miasteczko
Polski Świętów, pow. nyski, gm. Głuchołazy
Chociebórz, pow. nyski, gm. Kamiennik. Z krzyżem związane są dwie legendy, obie o morderstwie z zawiści. Jedna o rzeźnikach, druga o zabójstwie w rodzinie. Więcej: Chociebórz, krzyż kamienny.
Korfantów, pow. nyski
Rynarcice, pow. nyski, gm. Korfantów; kamienny krzyż na cmentarzu kościelnym; w ustnym przekazie mieszkańców (legendzie) był wiązany z pojedynkiem w 1646 r., w którym zginął cesarski rotmistrz Heinrich von Strehlen.
Ścinawa Nyska, pow. nyski, gm. Korfantów; południowa brama na cmentarz kościelny, w którą wmurowane są 2 kamienne krzyże
Ścinawa Nyska, pow. nyski, gm. Korfantów; kamienny krzyż wmurowany w prawy narożnik muru środkowej bramy wejściowej (południowej)
Ścinawa Nyska, pow. nyski, gm. Korfantów; krzyż wmurowany w zwieńczeniu bramy wejściowej (południowej), od wewnętrznej strony
Biała Nyska, pow. nyski, gm. Nysa; fot. 1929
Biała Nyska, pow. nyski, gm. Nysa; poprzedni krzyż na zdjęciu z 2021 r.; niegdyś był widoczny na nim ryt miecza
Domaszkowice, pow. nyski, gm. Nysa; kamienny krzyż z prawie niewidocznym rytem korda i kielicha; wiązany z zabójstwem przez husytów w 1428 r. kapłana z Wierzbięcic A. J. Scharfa
Kępnica, pow. nyski, gm. Nysa; kamienny krzyż wmurowany w mur oporowy na lewo od wschodnich schodów prowadzących do kościoła; mur powstał lub był gruntownie remontowany w 1886 r. i wtedy prawdopodobnie wmurowano w niego krzyż.
Jędrzychów, pow. nyski, Nysa; kamienne krzyże w południowej części wsi; w Jędrzychowie było trzy kamienne krzyże, ten trzeci miał ryt miecza, był zniszczony i został zakopany.
Jędrzychów, pow. nyski, Nysa; granitowy krzyż
Jędrzychów, pow. nyski, Nysa; kamienny krzyż z rytem korda (noża); w 1909 r. P. Kutzer, powołując się na kronikę z 1688 r., przytoczył legendę o zabójstwie nożem trzech uczniów; krzyż do 1980 r. stał przy drodze do Radzikowic (kilkadziesiąt metrów dalej).
Nysa; krzyż przeniesiony w 2020 r. z Wierzbięcic koło Nysy do lapidarium nyskiego muzeum. Ryt 1623DEN27MART wskazuje, że krzyż upamiętnia jakieś zdarzenie, być może tragiczne, z tego dnia.
Radzikowice, pow. nyski, gm. Nysa
Radzikowice, pow. nyski, gm. Nysa
Złotogłowice (przysiółek Rochów), gm. Nysa; kamienny krzyż datowany na rok 1700.
Wierzbięcice, pow. nyski, gm. Nysa; kamienny krzyż ze słabo czytelnym rytem - 1623DEN27MART; data roczna odczytywana była też jak 1655 lub 1693.
Lubiatów, pow. nyski, gm. Otmuchów
Lubiatów, pow. nyski, gm. Otmuchów. Legenda zapisana w 1935 r. mówi o dwóch kobietach koszących trawę, które zabiły się wzajemnie sierpami. Bez ludzkiej ręki wyrósł w tym miejscu z ziemi kamienny krzyż. Więcej: Lubiatów, kamienny krzyż.
Starowice, pow. nyski, gm. Otmuchów; krzyż na grobie trzech pochowanych tu francuskich żołnierzy (wojny napoleońskie)
Unikowice, pow. nyski, gm. Paczków. Kamienny krzyż z odczytywaną niegdyś datą 1254. Łączony też z umową ugodową z 1512 r. oraz wzmianką z 1526 r. o krzyżu i grobie.
Nowaki, pow. nyski, gm. Pakosławice; kamienny krzyż
Pakosławice, pow. nyski; kamienny krzyż z dezinformująca tabliczką o krzyżu pokutnym
Prusinowice, pow. nyski, gm. Pakosławice
Reńska Wieś, pow. nyski, gm. Pakosławice; dwa krzyże kamienne
Chróścina, pow. nyski, gm. Skoroszyce
Skoroszyce, pow. nyski
Kijowice, pow. oleśnicki, gm. Bierutów. Kamienny krzyż z rytem krucyfiksu, klęczącej postaci i inskrypcji otokowej. Można odczytać datę 1357 oraz imię adoranta CONADUS czyli Konrad. Krzyż wystawiony został najprawdopodobniej w związku z zabójstwem ale nie wiadomo czy w wyniku umowy pojednania (krzyż pokutny, krzyż pojednania) czy oo prostu jako upamiętniający śmierć.
Posadowice, pow. oleśnicki gm. Bierutów; destrukt kamiennego krzyża?; klasyczna tabliczka dezinformacyjna
Janków, pow. oławski, gm. Domaniów; granitowy krzyż z rytem krzyża joannitów; według legendy ma upamiętniać zabójstwo w tym miejscu młodej pary (wcześniej leżał w wejsciu) ; prawdopodobnie to krzyż związany z posiadłościami joannitów.
Piskorzów, pow. oławski, gm. Domaniów
Niwnik, pow. oławski, gm. Oława; trzon granitowego krzyża z fragmentem rytu szabli
Psary, pow. oławski, gm. Oława
Sobocisko, pow. oławski, gm. Oława
Sobocisko, pow. oławski, gm. Oława
Żelazna pow. opolski, gm. Dąbrowa. Kamienny krzyż z rytem kuszy i wypuszczonego z niej bełtu. Niegdyś mieszkańcy interpretowali ryt (ramiona broni) jako łuk skrzypiec i stworzyli legendę, że w miejscu, gdzie stał krzyż, trzech muzykantów zabiło się nawzajem. Ostatni z nich popełnił samobójstwo. Krzyż stał pierwotnie przy drodze w kierunku Dobrzenia Wielkiego.
Polkowice; kamienny krzyż przy kościele św. Michała Archanioła
Przemków, pow. polkowicki; kamienny krzyż z prawie niewidocznym rytem miecza na cmentarzu kościelnym
Łagoszów Wielki, pow. polkowicki, gm. Radwanice; kamienny krzyż, ryt miecza
Biała, pow. prudnicki
Biała Szonowice, pow. prudnicki. Zapisana w 1937 r. tradycja wiąże krzyż z zarazą, która miała panować w okolicy w 1633 r. Krzyż stał na cmentarzu morowym utworzonym ad hoc na południe od zabudowań wsi Szonowice (podczas budowy w tym miejscu szkoły podobno wykopano wiele szczątków ludzkich). Teraz krzyż stoi przy głównej ulicy koło drewnianego krzyża przydrożnego.
Brzeźnica, pow. prudnicki, gm. Biała. Kamienny krzyż ze słabo widoczną inskrypcją: A. KLVS. FRUNSKA i daty: 1610. Być może oznacza A. Klaus z Frącków. Frącki to kolonia w pobliżu której krzyż stał niegdyś (do 1889 r.). Na ścianie koło krzyża typowa przy kamiennych krzyżach tabliczka wprowadzająca w błąd. Bardzo mało prawdopodobne, że to krzyż pokutny.
Głogówek, pow. prudnicki. Jeden z niewielu kamiennych krzyży, który z dużym prawdopodobieństwem można określić jako tzw. krzyż pokutny (krzyż pojednania). Ze względu na wskazaną w umowie kompozycyjnej lokalizację, związaną z miejscem znanego z akt sprawy zabójstwa, krzyż, który pierwotnie stał koło wsi Oracze (Hinterdorf), można wiązać z zabójstwem dokonanym 29 VI 1599 r. Zgodnie z zapisem umowy z 15 XII 1599 r., ufundował go zabójca, rycerz Hans von Reiswitz z Kędzierzyna, który zastrzelił Hansa i Georga Scholzów.
Dytmarów, pow. prudnicki, gm. Lubrza
Jasiona, pow. prudnicki, gm. Lubrza. Przy przenoszeniu krzyża ok. 1870 r. o kilka metrów odnaleziono pod nim kości. Miejsce pochówku?
Mieszkowice, pow. prudnicki, gm. Prudnik; krzyż z piaskowca z fragmentem rytu miecza; widoczny ryt daty 1837 (data renowacji?)
Krzyżowice, pow. pszczyński, gm. Pawłowice; fragment kamiennego krzyża upamiętniającego śmiertelny upadek z konia. Odcyfrowana inskrypcja: A 1748 D 8 JUNI MACIJ PRISZA SPADLSI Z KONIA : NA DRODZE : SWÓJ ŻIWOT DOKONAL : KTORIGO DUSZI BOŻE BONĆ MILOŚCIW
Studzionka, pow. pszczyński, gm. Pszczyna; dwa kamienne krzyże na cmentarzu kościelnym
Grzegorzowice, pow. raciborski; kamienny krzyż w miejscu, w którym według opowieści mieszkańców zanotowanych na pocz. XX w. doszło niegdyś do zabójstwa.
Rudyszwałd, pow. raciborski, gm. Krzyżanowice; kamienny krzyż z pionową bruzdą (z tyłu dwie pionowe bruzdy)
Lyski, pow. raciborski; Krzyż odnaleziony ok. 1835 r., podczas rozbiórki starego domu stojącego w pobliżu; odłamana górna część.
Lekartów, pow. raciborski, gm. Pietrowice Wielkie. Kamienny krzyż nazwany "Cyrlikiem" co wiąże go legendarnie z misją Cyryla i Metodego (patrz też Bytom Łagiewniki). Inne legendy mówią o pochówku żołnierzy z czasów wojen szwedzkich, o grobie nieznanej osoby, o pojedynku w tym miejscu dwóch synów właściciela Lekartowa.
Racibórz
Konary Hallerowo, pow. rawicki, gm. Miejska Górka; monolitowy krzyż w woj. wielkopolskim
Jaksin, pow. strzeliński, gm. Borów; krzyże graniczne joannitów
Ludów Śląski, pow. strzeliński, gm. Borów; dwa kamienne krzyże pod murem cmentarza kościelnego (fot. 2025)
Ludów Śląski, pow. strzeliński, gm. Borów
Ludów Śląski, pow. strzeliński, gm. Borów; kamienny krzyż odnaleziony w 2025 r.
Ludów Śląski, pow. strzeliński, gm. Borów; kamienny krzyż w cieniu Ślęży
Jegłowa, pow. strzeliński, gm. Przeworno; prawdopodobnie stary krzyż nagrobny w murze cmentarza kościelnego
Brożec, pow. strzeliński, gm. Strzelin; kamienny krzyż z rytem krzyża; prawdopodobnie związany z dobrami joannitów z pobliskich komandorii (Oleśnica Mała, Tyniec nad Ślęzą)
Brożec, pow. strzeliński, gm. Strzelin; kamienny krzyż jako chodnik w bramce wejściowej na cmentarz kościelny
Brożec, pow. strzeliński, gm. Strzelin; fragment kamiennego krzyża z rytem (miecz?) jako stopień schodów do wejścia na cmentarz kościelny
Brożec, pow. strzeliński, gm. Strzelin; kamienny krzyż jako chodnik w bramce wejściowej na cmentarz kościelny
Chociwel, pow. strzeliński, gm. Strzelin; dwa kamienne krzyż, prawdopodobnie graniczne
Chociwel, pow. strzeliński, gm. Strzelin; kamienny krzyż z rytem krzyża, prawdopodobnie graniczny posiadłości komandorii joannitów
Chociwel, pow. strzeliński, gm. Strzelin; kamienny krzyż z rytem dwóch mieczy; być może graniczny; uszkodzony w 2013 r. i zabrany do naprawy
Dankowice, pow. strzeliński, gm. Strzelin; kamienny krzyż z rytem miecza
Gębczyce ew. Gościęcice, pow. strzeliński, gm. Strzelin; tzw. krzyż cygański (Zigeunerkreuz). Według przekazu ludności niemieckiej ustawiony w miejscu zabójstwa grupy Cyganów. Po II wojnie legenda przekształciła się w opowieść o morderstwie dokonanym przez Cyganów. Prawdopodobnie to jeden z wielu w tej okolicy (powiaty oławski i strzeliński) kamiennych krzyży związanych z granicami posiadłości komandorii joannitów w Tyńcu nad Ślęzą i Oleśnicy Małej.
Nowolesie, pow. strzeliński, gm. Strzelin
Szczawin, pow. strzeliński, gm. Strzelin
Kostomłoty, pow. średzki; kamienny krzyż z rytem miecza ew. korda
Kostomłoty, pow. średzki
Osiek, pow. średzki, gm. Kostomłoty; kamienny krzyż wmurowany w budynek dawanej stolarni
Piersno, pow. średzki, gm. Kostomłoty; domniemamy krzyż kamienny (fragmenty) w murze cmentarza kościelnego
Piotrowice, pow. średzki, gm. Kostomłoty; pięć krzyży wmurowanych w północną ścianę muru otaczającego dawne duże zabudowania folwarczne</ref>
Piotrowice, pow. średzki, gm. Kostomłoty
Piotrowice, pow. średzki, gm. Kostomłoty
Piotrowice, pow. średzki, gm. Kostomłoty
Piotrowice, pow. średzki, gm. Kostomłoty
Piotrowice, pow. średzki, gm. Kostomłoty
Samborz, pow. średzki, gm. Kostomłoty
Sobkowice, pow. średzki, gm. Kostomłoty; dwa kamienne krzyże na skrzyżowaniu szosy z drogą do wsi
Świdnica Polska, pow. średzki, gm. Kostomłoty
Wichrów, pow. średzki, gm. Kostomłoty
Wichrów, pow. średzki, gm. Kostomłoty
Wichrów, pow. średzki, gm. Kostomłoty; kamienny krzyż. prawdopodobnie krzyż „szczytowy”, zdjęty z kalenicy dachu kościoła.
Wichrów, pow. średzki, gm. Kostomłoty; kamienny krzyż z dolną aureolą przeniesiony z pobliskiego Bogdanowa
Chomiąża, pow. średzki, gm Malczyce; słabo widoczny zarys rytu kuszy
Lutynia, pow. średzki, gm. Miękinia; kamienny krzyż wmurowany w wieżę kościoła; być może pierwotnie krzyż nagrobkowy księdza (ma ryt kielicha)
Lutynia, pow. średzki, gm. Miękina
Cesarzowice, pow. średzki, gm. Środa Śląska; możliwe, że kolejne zdjęcie to trzon tego krzyża; ta część wmurowana jest na zewnątrz muru
Cesarzowice, pow. średzki, gm. Środa Śląska; możliwe, że to trzon krzyża z poprzedniego zdjęcia; ta część wmurowana jest od wewnątrz muru
Kulin, pow. średzki, gm. Środa Śląska; kamienny krzyż, niegdyś z rytem miecza
Ogrodnica, pow. średzki, gm. Środa Śląska
Proszków, pow. średzki gm. Środa Śląska
Rakoszyce, pow. średzki, gm. Środa Śląska
Rzeczyca, pow. średzki, gm. Środa Śląska; zarys niezidentyfikowanego narzędzia
Środa Śląska
Środa Śląska; widoczny fragment rytu miecza ew. korda (krzyż z lewej); z prawej fragment trzonu krzyża widocznego na kolejnym zdjęciu
Środa Śląska; góra krzyża, którego trzon jest na poprzednim zdjęciu; słabo widoczna wypukła rzeźba głowni miecza lub korda
Jarosław, pow. średzki, gm. Udanin
Jarosław, pow. średzki, gm. Udanin
Jarosław, pow. średzki, gm. Udanin; krzyż kamienny do 2016 r. poziomo przy ziemi w murze cmentarza kościelnego
Lusina, pow. średzki, gm. Udanin
Łagiewniki Średzkie, pow. średzki, gm. Udanin
Pielaszkowice, pow. średzki, gm. Udanin
Pichorowice, pow. średzki, gm. Udanin
Ujazd Górny, pow. średzki, gm. Udanin; krzyż w murze cmentarza kościelnego Paul Kutzer identyfikuje z umową dotyczącą zabójstwa w 1400 r. Cytat: Mieszkaniec wsi zabił Petera Hoffmana po (ok.) 1400 roku. Zabójca początkowo ukrywał się przed krwawą zemstą, ale w końcu uzgodnił pewną kwotę z krewnymi zabitego. Pieniądze przekazał nad otwartym grobem, krewni na znak pojednania podali mu rękę zmarłego, którą po „uściśnięciu” upuścił do grobu. Zabójca zobowiązał się także do darowania 30 funtów wosku kościołowi oraz odbycia pielgrzymki do Rzymu i odwiedzenia w drodze powrotnej „krwawiących hostii” w Wilsnack. Podróż powinna rozpocząć się najpóźniej w tygodniu wielkanocnym. W miejscu czynu musiał postawić krzyż. Twierdzi więc, że to krzyż pokutny. Może, ale jednak nie musi być to ten konkretny krzyż.
Bagieniec, pow. świdnicki, gm. Jaworzyna Śląska; kamienny krzyż z bardzo słabo widocznym rytem, prawdopodobnie miecza, a może korda
Bolesławice, pow. świdnicki, gm. Jaworzyna Śląska; 2 kamienne krzyże; w środku kamień, prawdopodobnie słupek drogowy, błędnie uznawany nieraz za uszkodzony krzyż
Bolesławice, pow. świdnicki, gm. Jaworzyna Śląska; krzyż kamienny z rytem miecza (po prawej na poprzednim zdjęciu)
Jaworzyna Śląska, pow. świdnicki; krzyż kamienny z rytem miecza, ma też wgłębienia w głowie i ramionach
Milikowice, pow. świdnicki, gm. Jaworzyna Śląska
Pasieczna, pow. świdnicki, gm. Jaworzyna Śląska
Pastuchów, pow. świdnicki, gm. Jaworzyna Śląska; kamienny krzyż z rytem korda, nieraz, zwłaszcza dawniej, odczytywanego jako miecz
Pastuchów, pow. świdnicki, gm. Jaworzyna Śląska; dwa kamienne krzyże w murze cmentarza kościelnego; na krzyżu z lewej słabo widoczny ryt miecza
Stary Jaworów, pow. świdnicki, gm. Jaworzyna Śląska
Biała, pow. świdnicki, gm. Marcinowice
Gola Świdnicka, pow. świdnicki, gm. Marcinowice; kamienny krzyż, w tle Ślęża
Gruszów, pow. świdnicki, gm. Marcinowice; kamienny krzyż nazywany przez mieszkańców Tote Jude (Hellmich 1923)
Mysłaków, pow. świdnicki, gm. Marcinowice; trzy kamienne krzyże
Mysłaków, pow. świdnicki, gm. Marcinowice
Szczepanów, pow. świdnicki gm. Marcinowice; kamienny krzyż wmurowany kiedyś w ścianę stajni
Śmiałowice, pow. świdnicki, gm. Marcinowice; kamienny krzyż z rytem kuszy
Zebrzydów, pow. świdnicki, gm. Marcinowice
Zebrzydów, pow. świdnicki, gm. Marcinowice
Goczałków Górny, pow. świdnicki, gm. Strzegom; destrukt kamiennego krzyża na granicy gmin i powiatów; ryty krzyża równoramiennego i położenie pozwalają przypuszczać, że mógł to być krzyż graniczny
Jaroszów, pow. świdnicki, gm. Strzegom
Jaroszów, pow. świdnicki, gm. Strzegom
Jaroszów, pow. świdnicki, gm. Strzegom
Skarżyce, pow. świdnicki, gm. Strzegom
Rusko, pow. świdnicki, gm. Strzegom; grupa 3 kamiennych krzyży
Rusko, pow. świdnicki, gm. Strzegom; krzyż z prawej
Rusko, pow. świdnicki, gm. Strzegom; krzyż w środku, z dolną aureolą
Rusko, pow. świdnicki, gm. Strzegom; krzyż z lewej, z dolną, niewidoczną teraz, aureolą
Rusko, pow. świdnicki, gm. Strzegom; kamienny krzyż z prawie niewidocznym rytem topora
Stanowice, pow. świdnicki, gm. Strzegom
Strzegom, pow. świdnicki
Strzegom, pow. świdnicki; prawdopodobnie destrukt kamiennego krzyża
Bojanice, pow. świdnicki, gm. Świdnica; przypora muru cmentarza kościelnego i dwa krzyże kamienne
Bojanice, pow. świdnicki, gm. Świdnica: krzyż przed przyporą; posiada dolną aureolę
Bojanice, pow. świdnicki, gm. Świdnica; krzyż wmurowany w przyporę
Grodziszcze, pow. świdnicki, gm. Świdnica; dwa krzyże kamienne przed murem cmentarza kościelnego
Grodziszcze, pow. świdnicki, gm. Świdnica; krzyż z lewej
Grodziszcze, pow. świdnicki, gm. Świdnica; krzyż z prawej
Grodziszcze, pow. świdnicki, gm. Świdnica; krzyż z bazaltu w murze ogrodzenia
Lutomia Dolna, pow. świdnicki, gm. Świdnica
Miłochów, pow. świdnicki, gm. Świdnica
Modliszów, pow. świdnicki, gm. Świdnica; krzyż kapliczka; ryt tasaka?
Mokrzeszów, pow. świdnicki, gm. Świdnica
Mokrzeszów Dolny, pow. świdnicki, gm. Świdnica
Pszenno, pow. świdnicki, gm. Świdnica. Mur cmentarza kościelnego. W tym miejscu wmurowanych jest 7, a być może nawet 8 kamiennych krzyży. Wszystkie są teraz poniżej poziomu gruntu, który mocno się podniósł. Następne zdjęcie pokazuje tych 7 krzyży w 1910 r.
Pszenno, pow. świdnicki, gm. Świdnica. Fot. z 1910 r. Siedem kamiennych krzyży z muru cmentarza kościelnego (patrz poprzednie zdjęcie). W 2008 r. zostały odkopane i zbadane, a następnie znowu zasypane.
Pszenno, pow. świdnicki, gm. Świdnica; granitowy krzyż wmurowany w schody do szkoły
Pogorzała, pow. świdnicki, gm. Świdnica; kamienny krzyż cmentarny przeniesiony z nieczynnego cmentarza
Słotwina, pow. świdnicki, gm. Świdnica; kamienny krzyż z wypukłym wizerunkiem krzyża
Sulisławice, pow. świdnicki, gm. Świdnica
Witoszów Dolny, pow. świdnicki, gm. Świdnica; dwa kamienne krzyże obok krzyża przydrożnego
Witoszów Dolny, pow. świdnicki, gm. Świdnica; kamienny krzyż po lewej stronie krzyża przydrożnego
Witoszów Dolny, pow. świdnicki, gm. Świdnica; kamienny krzyż po prawej stronie krzyża przydrożnego
Witoszów Dolny, pow. świdnicki, gm. Świdnica
Witoszów Górny, pow. świdnicki, gm. Świdnica
Witoszów Górny, pow. świdnicki, gm. Świdnica; dwa granitowe krzyże w skarpie potoku Witoszów
Świdnica, plac św. Małgorzaty; tzw. krzyż Jakuba Tau gdyż legenda wiąże go z miejscem egzekucji błazna o takim imieniu w 1347 r. (na krzyżu jest raczej wtórny ryt "J.T. 1347"); najprawdopodobniej jest to po prostu krzyż związany z jednym z miejsc straceń w Świdnicy (przed Köppenthor - Brama Kapturowa), w którym wykonywano wyroki kary ścięcia mieczem, chowano też tu samobójców.
Świdnica ul. Wałbrzyska; monolitowy krzyż kamienny
Świdnica ul. Westerplatte
Świdnica, przy drodze do Tomkowa; dwa kamienne krzyże
Świebodzice, pow. świdnicki
Świebodzice Ciernie, pow. świdnicki
Świebodzice Ciernie, pow. świdnicki
Świebodzice Ciernie, pow. świdnicki
Buków, pow. świdnicki, gm. Żarów
Buków, pow. świdnicki, gm. Żarów
Buków, pow. świdnicki, gm. Żarów
Gołaszyce, pow. świdnicki, gm. Żarów
Imbramowice, pow. świdnicki, gm. Żarów
Imbramowice, pow. świdnicki, gm. Żarów; uszkodzony kamienny krzyż(?) na cmentarzu kościelnym
Kruków, pow. świdnicki, gm. Żarów
Kruków, pow. świdnicki, gm. Żarów
Pożarzysko, pow. świdnicki, gm. Żarów; kamienny krzyż z rytem miecza
Wierzbna, pow. świdnicki, gm. Żarów; kamienny krzyż z rytem kuszy
Wierzbna, pow. świdnicki, gm. Żarów; dwa kamienne krzyże; krzyż z prawej przeniesiony z pobliskiej wsi Kalno
Wierzbna, pow. świdnicki, gm. Żarów; pięć kamiennych krzyży ustawionych w parku pałacowym pod koniec XIX w.; pierwotnie było ich 6, a możliwe że 7. Poprzenoszone w to miejsce w celu uatrakcyjnienia parku.
Wierzbna, pow. świdnicki, gm. Żarów; dwa z pięciu krzyży w parku; krzyż z prawej ma dolne aureole i ryt grotu.</div.
Wierzbna, pow. świdnicki, gm. Żarów; trzy z pięciu krzyży w parku; krzyż w środku ma aureolę, a krzyż prawej ryt włóczni (ew. partyzany).
Zastruże, pow. świdnicki, gm. Żarów; kamienny krzyż z rytem topora, fot. 1913
Zastruże, pow. świdnicki, gm. Żarów; kamienny krzyż z rytem topora, fot. 2024
Wielka Lipa, pow. trzebnicki, gm. Oborniki Śląskie
Brzeźno, pow. trzebnicki, gm. Prusice
Skarszyn, pow. trzebnicki, gm. Trzebnica; kamienny krzyż przy drodze w kierunku Łoziny
Strzeszów, pow. trzebnicki, gm. Wisznia Mała; trzon granitowego krzyża na cmentarzu kościelnym
Barkowo, pow. trzebnicki, gm. Żmigród
Bychowo, pow. trzebnicki, gm. Żmigród
Korzeńsko, pow. trzebnicki, gm. Żmigród
Osiek, pow. trzebnicki, gm. Żmigród
Powidzko, pow. trzebnicki, gm. Żmigród
Cieszów Cisów, pow. wałbrzyski, gm. Stare Bogaczowice; kamienny krzyż z rytem krzyżyka na głowie
Stare Bogaczowice, pow. wałbrzyski; krzyż przniesiony z Pietrzykowa gm. Dobromierz
Stare Bogaczowice, pow. wałbrzyski; kamienny krzyż z aureolą odkryty w 2020 r.
Stare Bogaczowice, pow. wałbrzyski; kamienny krzyż obok ruin dawnego kościoła św. Mikołaja z 1703 r.; wgłębienie w głowie krzyża o średnicy 4 cm i głębokości 5 cm
Struga, pow. wałbrzyski, gm. Stare Bogaczowice
Golińsk, pow. wałbrzyski, gm. Mieroszów; kamienny krzyż na granicy polsko-czeskiej; w Czechach podawana jest lokalizacja Starostin.
Glinno, pow. wałbrzyski, gm. Walim; kamienny krzyż z rytem kuszy
Glinno, pow. wałbrzyski, gm. Walim; kamienny krzyż z rytem miecza
Niedźwiedzica. pow. wałbrzyski, gm. Walim
Zagórze Śląskie, pow. wałbrzyski, gm. Walim; kamienne krzyże przniesione ze Stanowic pow. świdnicki i Żerkowa gm. Wołów
Zagórze Śląskie, pow. wałbrzyski, gm. Walim; kamienny krzyż ze Stanowic w pow. świdnickim
Zagórze Śląskie, pow. wałbrzyski, gm. Walim; kamienny krzyż z Żerkowa w pow. wołowskim
Zagórze Śląskie, pow. wałbrzyski, gm. Walim; granitowy krzyż bez jednego ramienia
Wałbrzych gaj; częściowo wyrzeźbiony krzyż w głazie ze zlepieńca
Wałbrzych Lubiechów
Wałbrzych Lubiechów; krzyż ze zlepieńca; według legendy (Kutzer 1910) w miejscu tym został zabity pan młody, ew. panna młoda z służącą, które przybyły ze Świdnicy
Wałbrzych Nowy Poniatów; krzyż z gnejsu
Łaziska, pow. wodzisławski, gm. Godów
Olza, pow. wodzisławski, gm. Gorzyce. Krzyż stał niegdyś w pobliżu ujścia Olzy do Odry i miał według przekazu być ustawiony na zbiorowej mogile poległych żołnierzy z czasów wojny trzydziestoletniej lub siedmioletniej.
Rogów, pow. wodzisławski, gm. Gorzyce; krzyż z piaskowca przy murze cmentarza kościelnego; według ustnego przekazu upamiętniał czasy, kiedy Szwedzi pustoszyli okolicę. Na jednym ramieniu wyryty krzyżyk. Kuliste wgłębienia na głowie i boku ramienia. Możliwe, że pozostałość zabiegów magicznych, ludowa medycyna (tzw. kubki, dołki pokutne (patrz fot.). W 2016 r. przeniesiony na plac, na północ od kościoła (patrz fot.)
Rogów, pow. wodzisławski, gm. Gorzyce; aktualnie na placu przy kościele (patrz fot.)
Syrynia, powiat wodzisławski, gm. Lubomia; być może fragment krzyża granicznego między księstwem raciborskim i oświęcimskim
Rydułtowy, pow. wodzisławski; kamienny krzyż o dwóch poprzecznych ramionach (krzyż patriarchalny); na krzyżu ryt informujący o konsekracji 6 IX 1628 kościoła św. Jerzego, jednego z poprzedników aktualnego budynku kościelnego.
Rydułtowy Radoszowy, pow. wodzisławski; krzyż z piaskowca z rytami: symbol INRI, poniżej wklęsły ryt krzyża, pod nim ryt liter: LVO, oraz niżej data: 1742; z drugiej strony wklęsły ryt krzyża
Wodzisław Śląski; dwa krzyże kamienne koło kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
Wodzisław Śląski; kamienny krzyż z wypukłą rzeźbą krzyża, z drugiej strony słabo zarysowany ryt: IHS
Wodzisław Śląski; kamienny krzyż z wypukłą rzeźbą krzyża
Wodzisław Śląski Jodłownik; kamienny krzyż z rytem krzyżyka i inskrypcją DEN 2 October 1828 INRI
Wodzisław Śląski
Brzeg Dolny, pow. wołowski
Jodłowice, pow. wołowski, gm. Brzeg Dolny
Wojnowice, pow. wrocławski, gm. Czernica
Pasikurowice, pow. wrocławski, gm. Długołęka; kamienny krzyż w formie krzyża św. Antoniego; być może Donnerkreuz (krzyż burzowy, krzyż gradowy)^[2]
Pasikurowice, pow. wrocławski, gm. Długołęka
Tokary, pow. wrocławski, gm. Długołęka
Glinica, pow. wrocławski, gm. Jordanów Śląski
Glinica, pow. wrocławski, gm. Jordanów Śląski
Wilczkowice, pow. wrocławski, gm. Jordanów Śląski
Kąty Wrocławskie, pow. wrocławski
Kąty Wrocławskie, pow. wrocławski
Nowa Wieś Kącka, pow. wrocławski, gm. Kąty Wrocławskie
Pełcznica, pow. wrocławski; krzyż (płyta) z rytem miecza jako stopień przed drzwiami dawnej plebanii (fot. 2012)
Pełcznica, pow. wrocławski, gm. Kąty Wrocławskie; krzyż kamienny i krzyż kamienny (płyta) z rytem miecza z poprzedniego zdjęcia po bokach monolitowej kapliczki pod murem cmentarza kościelnego (fot.2017)
Ujów, pow. wrocławski, gm. Kąty Wrocławskie; kamienny krzyż z trudnym do identyfikacji rytem - kord, nóż?
Ujów, pow. wrocławski, gm. Kąty Wrocławskie
Damianowice, pow. wrocławski, gm. Kobierzyce
Wierzbice, pow. wrocławski, gm. Kobierzyce; granitowy krzyż wmurowany poziomo w mur cmentarza kościelnego
Proszkowice, pow. wrocławski, gm. Mietków; trzy kamienne krzyże, przy nich Paul Kutzer
Proszkowice, pow. wrocławski, gm. Mietków; dwa kamienne krzyże (trzeci jest w Muzeum Ślężańskim w Sobótce)
Groblice, pow. wrocławski, gm. Siechnice
Siechnice, pow. wrocławski
Okulice, pow. wrocławski, gm. Sobótka
Rogów Sobócki, pow. wrocławski, gm. Sobótka; trzy kamienne krzyże w murze cmentarza kościelnego
Rogów Sobócki, pow. wrocławski, gm. Sobótka; kamienny krzyż z dolną aureolą; pręgierz
Sobótka, pow. wrocławski; kamienny krzyż w lapidarium Muzeum Ślężańskiego przniesiony w 1961 r. z Proszkowic; krzyż teutoński.
Sobótka Strzeblów, pow. wrocławski; kamienny krzyż w formie krzyża teutońskiego
Stary Zamek, pow. wrocławski, gm. Sobótka; granitowy krzyż
Wojnarowice, pow. wrocławski, gm. Sobótka
Bogunów, pow. wrocławski, gm. Żórawina
Jaksonów, pow. wrocławski, gm. Żórawina
Nowojowice, pow. wrocławski, gm. Żórawina
Przecławice, pow. wrocławski, gm. Żórawina
Węgry, pow. wrocławski, gm. Żórawina; trzy granitowe krzyże w zewnętrznej ścianie muru cmentarnego kościoła św. Jadwigi
Węgry, pow. wrocławski, gm. Żórawina; 1 krzyż w murze
Węgry, pow. wrocławski, gm. Żórawina; 2 krzyż w murze
Węgry, pow. wrocławski, gm. Żórawina; 3 krzyż w murze; ryt krzyża joannickiego
Węgry, pow. wrocławski, gm. Żórawina; granitowy krzyż przy boisku szkolnym
Wilczków, pow. wrocławski, gm. Żórawina; dwa kamienne krzyże przed obronnym murem cmentarza kościelnego kościoła Wniebowzięcia NMP
Żórawina, pow. wrocławski
Wrocław Arsenał
Wrocław Park Szczytnicki; kamienny krzyż przeniesiony z Muchoboru Wielkiego; być może krzyż upamiętniał spotkanie trzech królów: Kazimierza IV Jagiellończyka, Władysława II Jagiellończyka i Macieja Korwina
Wrocław Żerniki
Wrocław Karncza Góra
Kandlewo, pow. wschowski, gm. Wschowa; przedwojenna tradycja łączyła krzyż z pobytem na Śląsku wojsk szwedzkich (wojna trzydziestoletnia, lub III wojna północna) - krzyż miał upamiętniać śmierć zabitego w pojedynku przez kolegę szwedzkiego oficera.
Konradowo, pow. wschowski, gm. Wschowa; obydwa kamienne krzyże w Konradowie łączy jedna legenda
Konradowo, pow. wschowski, gm. Wschowa. W czasach napoleońskich (1813) dwaj rosyjscy oficerowie pojedynkowali się na kusze. Jeden strzelał z wieży kościelnej, drugi z wiejskiej drogi. Obaj polegli, a krzyże mają, być tego pamiątką.
Brzeźnica, pow. ząbkowicki, gm. Bardo; krzyż z czerwonego piaskowca wmurowany od zewnątrz w ogrodzenie cmentarza kościelnego kościoła św. Mikołaja
Brzeźnica, pow. ząbkowicki, gm. Bardo; krzyż z czerwonego piaskowca wmurowany od zewnątrz w ogrodzenie cmentarza kościelnego kościoła św. Mikołaja
Dzbanów, pow. ząbkowicki, gm. Bardo
Laskówka, pow. ząbkowicki, gm. Bardo
Potworów, pow. ząbkowicki, gm. Bardo; kamienny krzyż z bruzdami (po 7) z obu stron
Doboszowice, pow. ząbkowicki, gm. Kamieniec Ząbkowicki; krzyż wmurowany w narożnik wieży kościoła na wys. ok 15 m; inskrypcja: BC 1559 oraz kielnia i młotek?; najprawdopodobniej upamiętnia budowę wieży; krzyż z podobnym rytem jest w Złotoryjskim Lesie - Nowe Łąki.
Doboszowice, pow. ząbkowicki, gm. Kamieniec Ząbkowicki
Kamieniec Ząbkowicki, pow. ząbkowicki
Mrokocin, pow. ząbkowicki, gm. Kamieniec Ząbkowicki
Pomianów Górny, pow. ząbkowicki, gm. Kamieniec Ząbkowicki
Sławęcin, pow. ząbkowicki, gm. Kamieniec Ząbkowicki
Budzów, pow. ząbkowicki, gm. Stoszowice; trzy z czterech krzyży wmurowanych w ogrodzenie cmentarza kościelnego; pierwszy z lewej miał ryt kielicha, drugi miał ryt noża - obydwa już niewidoczne.
Budzów, pow. ząbkowicki, gm. Stoszowice; czwarty krzyż wmurowany w ogrodzenie cmentarza kościelnego - ryt kuszy.
Różana, pow. ząbkowicki, gm. Stoszowice; krzyż z gnejsu w murze cmentarza kościelnego
Olbrachcice Wielkie, pow. ząbkowicki, gm. Ząbkowice Śląskie; krzyż kamienny z oznaczeniami stanów wód podczas powodzi; patrz następne zdjęcie
Rysunek krzyża w Olbrachcicach Wielkich wykonany w 1926 r. z częściowo widocznymi rytami i datami powodzi
Sieroszów, pow. ząbkowicki, gm. Ząbkowice Śląskie
Zwrócona, pow. ząbkowicki, gm. Ząbkowice Śląskie; krzyż kamienny przy murze cmentarza kościelnego, przeniesiony ok. 1995 r. z polnej drogi do Sulisławic
Zwrócona, pow. ząbkowicki, gm. Ząbkowice Śląskie; krzyż kamienny przy zniszczonej kapliczce św. Jana Nepomucena przy polnej drodze
Ząbkowice Śląskie; kamienny krzyż w lapidarium miejscowej Izby Regionalnej podpisany bez żadnych podstaw jako krzyż pokutny, co jest bardziej szkodliwe niż w wypadku bezmyślnych "tabliczek w terenie", gdyż to placówka profesjonalna mająca promować historię
Jasienica, pow. ząbkowicki, gm. Ziębice; kamienny krzyż w lesie; ryt miecza
Jasłówek, pow. ząbkowicki, gm. Ziębice; kamienny krzyż z rytem krzyża
Wigańcice, pow. ząbkowicki, gm. Ziębice; kamienny (granitowy) krzyż przy murze cmentarza kościelnego kościoła św. Bartłomieja Apostoła
Zielona Góra Ochla; krzyż wiązany jest bez podstaw z zabójstwem z 1604 r.; zobacz Krzyż kamienny w Ochli (Zielona Góra).
Działoszyn, pow. zgorzelecki, gm. Bogatynia
Sieniawka, pow. zgorzelecki, gm. Bogatynia; dwa kamienne krzyże wmurowane w ogrodzenie cmentarza kościelnego
Gronów, pow. zgorzelecki, gm. Zgorzelec
Sławnikowice, pow. zgorzelecki, gm. Zgorzelec; krzyż kamienny w murze cmentarza kościelnego
Trójca, pow. zgorzelecki, gm. Zgorzelec; kamienny krzyż z rytem włóczni (partyzany)
Kotowice, pow. zielonogórski, gm. Nowogród Bobrzański
Choiniec, pow. złotoryjski, gm. Pielgrzymka; piaskowcowy krzyż w Złotoryjskim Lesie; uszkodzone ramiona, ryt krzyżyka. Jeden z krzyży na "Szlaku kamiennych krzyży w Czaplach - Choińcu" - nr 5.
Choiniec, pow. złotoryjski, gm. Pielgrzymka; kamienny krzyż pamiątkowy z półkolistą głową. Inskrypcja brzmiąca w tłumaczeniu: "W roku 1760 w tym miejscu młody osiemnastoletni chłopiec Abrbacham Britzler z Twardocic przez złego dziedzica jednym strzałem bezbożnie został pozbawiony życia." Jeden z krzyży na "Szlaku kamiennych krzyży w Czaplach - Choińcu" - nr 6.
Nowe Łąki, pow. złotoryjski, gm. Pasterka; kamienny krzyż z 1808 r. w lesie; upamiętnia odnalezienie powieszonego mężczyzny. Jeden z kamiennych krzyży na "Szlaku kamiennych krzyży w Czaplach - Choińcu" - nr 3.
Nowe Łąki, pow. złotoryjski, gm. Pielgrzymka; kamienny krzyż z rytem poziomicy i kielni- być może nawiązanie do zawodu murarza oraz symbolów jego profesji; podobny ryt jest na krzyżu w Doboszowicach gm. Kamieniec Ząbkowicki. Jeden z krzyży na "Szlaku kamiennych krzyży w Czaplach - Choińcu" - nr 4.
Nowa Wieś Grodziska, pow. złotoryjski, gm. Pielgrzymka; kamienny krzyż z rytem (prawdopodobnie bo jest odwrócony) miecza lub korda
Rochów, pow. złotoryjski, gm. Pielgrzymka;kamienny krzyż z inskrypcją brzmiącą w tłumaczeniu: "W roku 1775 dnia 24 grudnia stracił tutaj Gottlieb Auss… z rodu Ottendorfów swoje życie przejechany wozem." Jeden z krzyży na "Szlaku kamiennych krzyży w Czaplach - Choińcu" - nr 7.
Nowy Kościół, pow. złotoryjski, gm. Świerzawa; dwa krzyże kamienne w ogrodzeniu; trzeci krzyż (z lewej) jest zasłonięty gospodarczym budynkiem
Brochocin, pow. złotoryjski, gm. Zagrodno
Brochocin, pow. złotoryjski, gm. Zagrodno; część trzonu kamiennego krzyża z fragmentem rytu korda
Brochocin, pow. złotoryjski, gm. Zagrodno; fragment kamiennego krzyża z rytem sztychu i głowni miecza lub korda
Brochocin, pow. złotoryjski, gm. Zagrodno
Modlikowice, pow. złotoryjski, gm. Zagrodno; krzyż z rytem korda (ew. miecza)
Modlikowice, pow. złotoryjski, gm. Zagrodno; krzyż kamienny z rytem kuszy
Uniejowice, pow. złotoryjski, gm. Zagrodno; krzyż kamienny z rytem kuszy; otwory w ramionach i po bokach głowy
Brennik, pow. złotoryjski, gm. Złotoryja
Jerzmanice-Zdrój, pow. złotoryjski, gm. Złotoryja; fragment kamiennego krzyża w murze, data 1763
Wilków, pow. złotoryjski, gm. Złotoryja; krzyż kamienny z rytem miecza
Prusice, pow. złotoryjski, gm. Złotoryja
Rokitnica, pow. złotoryjski, gm. Złotoryja; kamienny krzyż z trudnym do zidentyfikowania rytem (miecz?)
Złotoryja; krzyż kamienny; ryt miecza?
Nowoszów, pow. żagański, gm. Iłowa; krzyż w głębokim lesie; według wątpliwego przekazu upamiętnia śmierć niejakiego Samuela Weise lub Wenzela, który miał w tym miejsca zginąć 16 listopada 1768 r. (ryt S V 1768 16 Novemb.); opowiadana była też legenda o czarowniku, który chciał w tym miejscu zwołać wszystkie żmije z całej puszczy i zaczarować je, lecz popełnił jakiś błąd w sztuce i te go zagryzły.
Niegosławice, pow. żagański
Długie, pow. żagański, gm. Szprotawa; kamienny krzyż wstawiony w wewnętrzną część muru otaczającego teren wokół ruin średniowiecznego kościoła św. Jakuba; dołki pokutne?
Szprotawa, pow. żagański; kamienny krzyż odnaleziony w 2021 r. w Henrykowie pod Szprotawą
Szprotawa (Małe Puszczykowo), pow. żagański; kamienny krzyż z rytem sztyletu (ew. miecza)
Lutynka, pow. żagański, gm. Wymiarki; regionalista H. Jentsch wiązał w 1898 r. te krzyże z wydarzeniem z 1418 r. opierając się na pisanym przekazie, że w tym roku niejaki Nickel Falkenhayn, zwany Trappe, zamordował dwóch miejscowych wieśniaków. Nie ma żadnych przesłanek uwiarygadniających taką tezę. Istnieje też podanie, które mówi, że w miejscu tym zginęło dwóch rycerzy.
Lutynka, pow. żagański, gm. Wymiarki; krzyż z lewej na poprzednim zdjęciu
Lutynka, pow. żagański, gm. Wymiarki; krzyż z prawej na poprzednim zdjęciu; data 1418 została wyryta wtórnie, prawdopodobnie w związku z pojawieniem się w 1898 r. wcześniej przedstawionej "hipotezy".
Witoszyn Dolny, pow. żagański, gm. Wymiarki; kamienny krzyż, który według tradycji stoi w miejscu gdzie przewrócił się z koniem, w lipcu 1472 r., książę żagański Jan II (Szalony), w czasie konnej jazdy do Przewozu, gdzie umierał śmiercią głodową uwięziony w wieży przez Jana jego brat, książę Baltazar.
Dzietrzychowice, pow. żagański, gm. Żagań; kamienny krzyż koło muru cmentarza kościelnego
Rudawica, pow. żagański, gm. Żagań; krzyż wmurowany w zewnętrzną ścianę prezbiterium kościoła; według podania krzyż upamiętnia zamordowanie miejscowego proboszcza, w czasach wojen szwedzkich
Stara Kopernia, pow. żagański, gm. Żagań
Stara Kopernia, pow. żagański, gm. Żagań
Stary Żagań, pow. żagański, gm. Żagań; cztery kamienne krzyże w murze cmentarza kościelnego
Stary Żagań, pow. żagański, gm. Żagań; dwa pierwsze od lewej z czterech krzyży w murze cmentarza kościelnego
Żagań; kamienny krzyż w murze przy ul. Cmentarnej
Koło, pow. żarski, gm. Brody; granitowy krzyż z rytami miecza z obu stron
Jasień, pow. żarski; granitowy krzyż z 1813 r. związany prawdopodobnie z pochówkiem żołnierza armii carskiej
Roztoki, pow. żarski, gm. Jasień. Jedna z legend mówi, że krzyż upamiętnia śmierć dziewczyny z Roztok zabitej przez młodzieńca z Biedrzychowic, którego zaloty odrzuciła. Inny przekaz wskazuje na upamiętnienie zabójstwa przez mieszkańców wsi francuskiego oficera napastującego młodą dziewczynę.
Lubsko, pow. żarski. Fragmenty krzyża wstawione w murek otaczający cmentarz kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa. Pierwotnie krzyż stał w Strzegowie w pow. krośnieńskim. Być może to krzyż nagrobny francuskiego oficera lub trzech oficerów armii napoleońskiej zastrzelonych w 1813 r.
Żory, krzyż kamienny
Żory Rogoźna
Żywiec; krzyż nagrobny Michał Gnidka

Krzyże zaginione

Jelenia Góra Sobieszów; kamienny krzyż zaginiony przed 1923 r. przed ogrodzeniem budynku powyżej kościoła
Mniszków, pow. karkonoski, gm. Janowice Wielkie (ew. Rędziny); kamienny krzyż z rytem topora; zaginął w 1997 r.
Wolibórz, pow kłodzki, gm. Nowa Ruda; fot. z 1937 r.; krzyż zaginął w latach 90. XX w.
Pełcznica, pow. wrocławski, gm. Kąty Wrocławskie
Wrocław Klecina
Wrocław plac Orląt Lwowskich
Wrocław Szczepin
Braszowice, pow. ząbkowicki, gm. Ząbkowice śląskie; piaskowcowy krzyż przy drodze do Potworowa, niedaleko młyna Staudenmühle (młyn był położony między Brzeźnicą i Grochową oraz leśniczówką; staw młyński był przy przy zbiegu dróg z Grochowej, Brzeźnicy i Braszowa); inskrypcja na krzyżu odczytywana w 1923 i 1939 r. we fragmencie, ale da się z niej odcyfrować treść: Roku 1675, 15 grudnia... tutaj został zabity Tob... Kopper..., świadczy, że był to krzyż upamiętniający zabójstwo.

Kamienne krzyże w Polsce poza Śląskiem

Kijowiec, bialski, lubelskie; dwa kamienne krzyże na starym cerkwisku.
Neple, bialski, lubelskie. "Kamienna baba" koło Nepli nad Bugiem przy granicy z Białorusią.
Pratulin, bialski, lubelskie. Kamienny (szary granit) krzyż na grobie męczenników unickich.
Piszczac, bialski, lubelskie
Woskrzenice, bialski, lubelskie
Woskrzenice, bialski, lubelskie
Żurawce, tomaszowski, lubelskie; krzyż kamienny z rytem krzyżyka
Krzyż "Turek", Lisie Jamy, lubaczowski, podkarpackie
Nowe Brusno, lubaczowski, podkarpackie; krzyż bruśnieński
Stare Brusno, lubaczowski, podkarpacke
Wola Zdakowska, mielecki, podkarpackie; piaskowcowy krzyż z 1781 r.; według nieudokumentowanych przekazów upamiętnia zabójstwo zarządcy majątku przez parobków.
Knyszewicze, sokólski, podlaskie; cmentarny krzyż na mogiłkach
Poczopek, sokólski, podlaskie; współczesna kopia krzyża z Knyszewicz
Żerniki, jędrzejowski, świętokrzyskie; dwa kamienne krzyże prawdopodobnie nagrobne; podczas badań archeologicznych znaleziono pod nimi kości ludzkie
Żerniki, jędrzejowski, świętokrzyskie; krzyż pierwszy
Żerniki, jędrzejowski, świętokrzyskie: krzyż drugi
Konin, wielkopolskie; kościół św. Bartłomieja

Inne

Pieńki, pow. białostocki (teraz skansen w Wasilkowie)
"Kamienna baba" na cmentarzu kościelnym w Bukowicach, pow. bialski; ryt głowy (czaszki) i trzy prawie już niewidoczne krzyżyki; prawdopodobnie nagrobek
Nowizna, pow. dzierżoniowski; współczesny kamienny krzyż w parku przypałacowym. Krzyż ma nawiązywać formą do krzyży pokutnych. Problem w tym, że krzyże pokutne nie miały swojej specyficznej formy i nie różniły sie od krzyży stawianych z innych niż umowa ugodowa powodów.
Owiesno, pow. dzierżoniowski
Piława Dolna, dzierżoniowski; kamienny krzyż w szczycie kościoła
Pogwizdów, pow. jaworski; pomnik 800-lecia wsi. Kamienny krzyż nawiązuje do jej cysterskiej przeszłości i do zwyczaju stawiania krzyży pokutnych w wyniku umów ugodowych
Bukowiec, pow. karkonoski; kamień z rytem krzyża
Janowice Wielkie, pow. karkonoski. Kamienny krzyż w szczycie Kościoła. Na fali "pokutności" określany nieraz bezpodstawnie jako krzyż pokutny (krzyż pojednania).
Spalona, pow. legnicki; krzyż kamienny w szczycie kościoła
Studnica, pow. legnicki; krzyż pamiątkowy z 1855 r.
Dłużec, pow. lwówecki; słupek graniczny
Nowy Świętów, pow. nyski, gm. Głuchołazy; kamienny krzyż w murze cmentarza kościelnego
Hajduki Nyskie, pow. nyski, gm. Nysa; kamienny krzyż na zewnętrznej ścianie kościoła św. Jerzego
Niwnica pow. nyski, gm. Nysa; kapliczka (marter) opisywana lokalnie jako pokutna w znaczeniu wypaczającym definicję takich obiektów związanych z umowami ugodowymi
Niwnica, pow. nyski, gm. Nysa; kapliczka opisywana lokalnie jako pokutna w znaczeniu wypaczającym definicję takich obiektów związanych z umowami ugodowymi
Ługi, pow. nowosolski; krzyż w szczycie kościoła bezpodstawnie kwalifikowany nieraz jako krzyż pokutny
Nowolesie (Zimnodół, Zimne Doły), pow. strzeliński, gm. Strzelin; kamienny krzyż pamiątkowy z datą 4 maja 1868; w jednym z artykułów Andrzeja Scheera bezmyślnie nazwany "najmłodszym krzyżem pokutnym" i pod taką nazwą pojawia nieraz się nadal
Udanin, pow. średzki; krzyż w wieży kościoła św. Urszuli
Wiry, pow. świdnicki, gm. Marcinowice; kamienny krzyż w szczycie kościoła; takie krzyże też kiedyś wpadły w "obłęd pokutności".
Modliszów, pow. świdnicki, gm. Świdnica; 3 kamienne krzyże w szczytach kościoła św. Bartłomieja, nazywane nieraz bez uzasadnienia krzyżami pokutnymi
Turów, pow. wrocławski; kamienny krzyż w szczycie kościoła
Zielona Góra Jeleniów; krzyż upamiętniający zabójstwo rabunkowe kuśnierza Johanna Gotloba Müllera 23 marca 1863 r.
Czaple, pow. złotoryjski; kamień pamiątkowy z inskrypcją
Nowy Kościół, pow. złotoryjski; kamień z rytem topora w bramie wejściowej (od wewnątrz) na cmentarz kościelny przy ruinach kościoła Najświętszej Marii Panny
Świerzawa, pow. złotoryjski; kamień z rytem krzyża
Wilków, pow. złotoryjski; dwa kamienne krzyże z 1989 r. wykute jako "pokutne" za grzechy parafian.
Lubanice, pow. żarski. Dwa krzyże w szczycie kościoła; legenda o człowieku, który za młodu popełnił zbrodnię, za co został ukarany śmiercią wszystkich jego jedenaściorga dzieci. Postanowił wybudować kościół z dwoma krzyżami, po czym urodziło mu się dwunaste dziecko, które żyło długo i cieszyło się zdrowiem.
Lubanice, pow. żarski
Kamień z rytem koła w pobliżu Otročiněves w kraju środkowoczeskim. Być może "mýtný kámen", czyli kamień oznaczający miejsce poboru myta, może graniczny. Może to być też "kolomazný kámen". Kolomaz (kołomaź) to smar do kół i osi drewnianych wozów. Podczas produkcji węgla drzewnego w mielerzach pozyskiwano jako produkt uboczny dziegieć – kolomaz. Być może kamień był używany do tych celów lub oznaczał miejsce nazywane Kolomazna, czyli miejsce produkcji kołomazi.

Płyty nagrobne

Janków, pow. oławski; kamienna płyta z rytem krzyża
Piskorzów, pow. oławski; kamienna płyta z rytem krzyża
Sobocisko, pow. oławski; kamienna płyta z rytami krzyży
Strzelin; płyta nagrobna z rytem miecza
Jordanów Śląski, pow. wrocławski; kamienna płyta nagrobna z rytem krzyża
Turów, pow. wrocławski; kamienna płyta nagrobna z rytem krzyża
Wierzbice, pow. wrocławski; średniowieczna płyta nagrobna z rytem krzyża

Przykładowe poza Polską

Raspenava, kraj liberecki, Czechy; ryt miecza i dwa krzyżyki; legenda: tutaj podczas pojedynku dwóch oficerów obaj przeciwnicy zginęli.
Raspenava, kraj liberecki, Czechy; legenda: ojciec przypadkowo zastrzelił swoje dziecko, biorąc je w ciemności za gęś sąsiada.
Draženov, kraj pilzneński. Z krzyżem wiążą się dwie legendy. Pierwsza, dotycząca jego fundacji, mówi, że w nieokreślonych, dawnych czasach pasterz przepędzał swoje stado przez łąkę należącą do właściciela Rejkovic (przysiółka Drażenowa, w pobliżu stawu). Gdy właściciel to zobaczył, tak się rozgniewał, że zastrzelił pasterza. Na pamiątkę tego morderstwa postawiono tam kamienny krzyż. Druga legenda dotyczy już samego krzyża. Głosi ona, że pewien żołnierz uszkodził bezmyślnie lewe ramię krzyża, za co spotkała go okrutna kara – został wleczony na śmierć przez rozpędzonego konia. Historia ta wskazuje, że krzyż wzniesiony na pamiątkę morderstwa cieszył się wśród miejscowej ludności wielkim szacunkiem, a każdemu, kto odważyłby się go celowo zbezcześcić, groziła surowa kara.
Poběžovice, kraj pilzneński. Kamienny krzyż z płaskorzeźbą Ukrzyżowanego i prawdopodobnie Matki Boskiej.
Tetin, kraj środkowoczeski, Czechy. Kamienny krzyż w murze dziedzińca średniowiecznego kościoła św. Katarzyny. Pierwotnie był to element architektoniczny w szczycie kościoła, skąd został usunięty w 1929 roku i wmurowany w aktualne miejsce.
Średniowieczne krzyże i stele nagrobne; południowo-zachodnia Francja
Krzyż cmentarny z rytem związanym z zawodem zmarłego ze starego cmentarza św. Michała w dawnym hrabstwie Lauragais
Krzyż cmentarny z rytem związanym z zawodem zmarłego ze starego cmentarza św. Michała w dawnym hrabstwie Lauragais
Krzyż cmentarny z rytem związanym z zawodem zmarłego ze starego cmentarza św. Michała w dawnym hrabstwie Lauragais
Norymberga Kettlersiedlung, Frankonia; Schneiderscher (krzyż krawca); na krzyżu widoczny jest ryt nożyc; być może upamiętnia śmierć krawca
Norymberga Krottenbach, Frankonia; ryty lemiesza i kołnierza pługa; krzyż związany ze śmiercią rolnika albo może tzw. Wetterkreuz, czyli krzyż chroniący pola przed anomaliami pogodowymi
Heckenbach, Nadrenia-Palatynat
Heckenbach, Nadrenia-Palatynat
Neuenbürg koło Enz, Badenia-Wirtembergia
Reichholzheim, Badenia-Wirtembergia; 14 kamiennych krzyży w murze oporowym przy drodze i kapliczka z 1722 r.
Reichholzheim, Badenia-Wirtembergia; 14 kamiennych krzyży w murze oporowym przy drodze i kapliczka z 1722 r.
Krzyż prządki; Zavelstein, Badenia-Wirtembergia
Płyta nagrobna prządki; Kentheim, Badenia-Wirtembergia
Krzyż nagrobny z rytem ryby; Oberbreisig (Bad Breisig), Nadrenia-Palatynat
Krzyż nagrobny bednarza, XVI w.; Linz nad Renem, Nadrenia-Palatynat
Wachenheim an der Weinstraße, Nadrenia-Palatynat; krzyż burzowy, pogodowy (Wetterkreuz); wzniesiony w 1513 roku przez winiarzy miał chronić przed nadciągającymi burzami i gradem.
Jeßnitz pod Budziszynem, Saksonia; kamień upamiętniający dzieciobójstwo w 1699 r.
Wapienne krzyże na cmentarzu klasztoru Pirita (Tallin, Estonia) - XV-XVIII w.

Kamienne krzyże w Niemczech, Czechach czy Polsce uważane są za tzw. krzyże pokutne, czy też krzyże pojednania. Właściwie określenia krzyż kamienny i krzyż pokutny (krzyż pojednania) stały się w całkowicie nieuprawniony sposób synonimami.

Zobacz artykuł krzyż pokutny

Przypisy

↑ Skrajną niekompetencją i wręcz brakiem sensu grzeszą np. niektóre wpisy w rejestrach zabytków. Przykładowo: "Pratulin: cmentarz unicki, z krzyżem pokutnym, 1 poł. XIX, nr rej.: A/762 z 14.05.1998". Chodzi tu o krzyż kamienny na grobie męczenników unickich zastrzelonych w 1874 r. przez wojsko rosyjskie.
↑ Paul Kutzer, Steinkreuze in Schlesien, Schlesien. Illustrierte Zeitschrift für die Pflege heimatlicher Kultur, Bd 7, H1, 1913, s. 9-15.

[1] Skrajną niekompetencją i wręcz brakiem sensu grzeszą np. niektóre wpisy w rejestrach zabytków. Przykładowo: "Pratulin: cmentarz unicki, z krzyżem pokutnym, 1 poł. XIX, nr rej.: A/762 z 14.05.1998". Chodzi tu o krzyż kamienny na grobie męczenników unickich zastrzelonych w 1874 r. przez wojsko rosyjskie.

[Kutzer_1913-2] Paul Kutzer, Steinkreuze in Schlesien, Schlesien. Illustrierte Zeitschrift für die Pflege heimatlicher Kultur, Bd 7, H1, 1913, s. 9-15.

[1]

[2]

@@ Linia 297: / Linia 297: @@
 Plik:Grzegorzowice.jpg|<div style='text-align:justify;>Grzegorzowice, pow. raciborski; kamienny krzyż w miejscu, w którym według opowieści mieszkańców zanotowanych na pocz. XX w. doszło niegdyś do zabójstwa.</div>
 Plik:Rudyszwałd.jpg|Rudyszwałd, pow. raciborski, gm. Krzyżanowice; kamienny krzyż z pionową bruzdą (z tyłu dwie pionowe bruzdy)
-Plik:Lyski.jpg|Lyski, pow. raciborski
+Plik:Lyski.jpg|Lyski, pow. raciborski; Krzyż odnaleziony ok. 1835 r., podczas rozbiórki starego domu stojącego w pobliżu;  odłamana górna część.
 Plik:Lekartów.jpg|<div style='text-align:justify;>Lekartów, pow. raciborski, gm. Pietrowice Wielkie. Kamienny krzyż nazwany "Cyrlikiem" co wiąże go legendarnie z misją Cyryla i Metodego (patrz też Bytom Łagiewniki). Inne legendy mówią o pochówku żołnierzy z czasów wojen szwedzkich, o grobie nieznanej osoby, o pojedynku w tym miejscu dwóch synów właściciela Lekartowa.</div>
 Plik:Racibórz k. kamienny.jpg|Racibórz

Kamienne krzyże: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 20:00, 3 gru 2025

Spis treści

Kamienne krzyże w województwach śląskich

Krzyże zaginione

Kamienne krzyże w Polsce poza Śląskiem

Inne

Płyty nagrobne

Przykładowe poza Polską

Przypisy

Menu nawigacyjne

Działania na stronie

Opcje strony

Narzędzia osobiste

pusta sekcja

Szukaj

Nawigacja

Narzędzia