Jíra z Roztok

Jíra z Roztok (Jerzy) (zm. 1413) był czeskim szlachcicem i jednym z najbardziej wpływowych dworzan króla Wacława IV. Pochodził z miejscowości Roztoky koło Křivoklátu. Według jednej z hipotez jego ojcem był Petr z Roztok, jednak niektórzy historycy sugerują, że mógł wywodzić się z otoczenia Rudolfa II Ślepego, palatyna reńskiego i księcia bawarskiego, który przybył do Czech na zaproszenie Karola IV. Sam Jíra pojawia się w źródłach jako osoba szlacheckiego, choć raczej skromnego pochodzenia.

Do służby dworskiej wszedł jeszcze za panowania Karola IV, ale jego kariera nabrała tempa dopiero za czasów jego syna – króla Wacława IV. W 1380 roku Jíra został burgrabią na zamku Křivoklát. Dwa lata później był już członkiem królewskiej rady i kierownikiem królewskiej kancelarii budowlanej (dworskiej huty). W 1384 roku otrzymał urząd królewskiego podkomorzego. Za lojalną służbę, gorliwość i uczciwość został w 1385 roku przez króla awansowany do stanu panów, co oznaczało wejście do wyższej warstwy czeskiej szlachty. Król potwierdził mu herb z czarną wroną w srebrnym polu i zezwolił jemu oraz jego potomkom na używanie gronostajowego pokrycia hełmu – znaku przynależności do elity stanu rycerskiego. Jíra odtąd „mógł brać udział we wszystkich turniejach” i występować jako pełnoprawny przedstawiciel wyższej szlachty (stanu pańskiego, panský stav).

Z Wacławem IV łączyła go nie tylko lojalność polityczna, ale także osobista zażyłość. Źródła opisują Jírę jako człowieka o podobnym temperamencie do króla – dzielili zamiłowanie do wina, kobiet, śpiewu i polowań. Jíra był nie tylko jego powiernikiem i towarzyszem uczt, ale także jednym z najbliższych doradców. Otaczanie się przedstawicielami niższej szlachty było w ogóle charakterystyczne dla Wacława IV.

W latach 1393–1400 Jíra pełnił urząd ochmistrza (szambelana, marszałka dworu) królowej Zofii (1376–1428), drugiej żony Wacława IV, a także – krótko – burgrabiego na zamku Karlštejn (1399–1400), najważniejszym zamku czeskich Luksemburdów. Niektóre przekazy historyczne z pewną dozą sarkazmu twierdzą, że stosunki łączące Jírę i królową Zofię były czymś więcej niż zażyłą więzią, lecz oczywiście pogłoski takie nie opierały się na dowodach. Fakt, że piastował tak eksponowaną funkcję u boku królowej, świadczy o ogromnym zaufaniu, jakim darzyła go para królewska. Możliwe, że legenda wiążąca śmierć Jana Nepomucena z tajemnicą spowiedzi, której nie chciał wyjawić królowi podejrzewającemu żonę o niewierność, jest pokłosiem tych plotek o królowej i ochmistrzu jej dworu.

Wikariusz generalny archidiecezji praskiej nie był oczywiście spowiednikiem królowej; śmierć poniósł uwikłany w spór kompetencyjny między królem a arcybiskupem. Można go uznać za męczennika „swobód kościoła” i jego niezależności od władzy świeckiej, ale w żadnym razie za męczennika z powodu zachowania tajemnicy spowiedzi. Jak przyznaje papież Jan Paweł II w liście do arcybiskupa praskiego, kardynała Franciszka Tomáška, w związku z 250. rocznicą kanonizacji Jana (1979): „Gniew królewski skupił się przede wszystkim na nim, gdyż bronił prawa kościelnego i jego swobody przeciw samowoli króla Wacława IV bardziej niż inni”. I dalej: „W kilka dziesięcioleci po śmierci Bożego męża zaczęła szerzyć się wieść, że król kazał go zabić dlatego, że nie chciał zdradzić tajemnicy spowiedzi”. Śmierć Jana nastąpiła w 1393 roku, a Jíra wypadł z łask królewskich około 1400 roku. Mogło to mieć związek z plotkami, które być może dotarły do króla, ale nie da się tego w żaden sposób połączyć ze sprawą Nepomucena. Niemniej jednak jest bardzo możliwe w tworzącej się legendzie załączenie plotek o Jírze i Zofii ze śmiercią Jana oraz tłumaczenie jej [tej śmierci] doniosłymi teologicznie przyczynami.

Około 1381 roku Jíra nabył dobra wokół miejscowości Krakovec i rozpoczął budowę nowego zamku o tej samej nazwie. Zamek Krakovec stał się centrum jego majątku, jednak w 1410 roku, prawdopodobnie z powodu długów, musiał go sprzedać Jindřichowi Leflowi z Lažan. Po roku 1400 wycofał się z życia dworskiego i zajął się administrowaniem swojego majątku. Zmarł w 1413 roku.

Postać Jíry z Roztoky przetrwała również w czeskiej literaturze – w alegorycznym poemacie Nová rada Smila Flašky z Pardubic występuje jako wrona doradzająca królowi, jak powinien zarządzać państwem. Do dziś czarna wrona – jego herbowe godło – widnieje w herbie miejscowości Roztoky.

• 
  Jeden z najważniejszych zachowanych czeskich pierścieni pieczętnych z czasów dynastii luksemburskiej. Około 1385 roku Wacław IV wyniósł swojego sługę Jírę z Roztok koło Křivoklátu do godności "pana Rzeszy w Królestwie Czeskim" i potwierdził mu herb odziedziczony po przodkach.
• 

  Ruiny gotyckiego zamku Krakovec w wiosce o tej samej nazwie w powiecie Rakovník (kraj środkowoczeski)