Jíra z Roztok
Jíra z Roztok (Jerzy) (zm. 1413) był czeskim szlachcicem i jednym z najbardziej wpływowych dworzan króla Wacława IV. Pochodził z miejscowości Roztoky koło Křivoklátu. Według jednej z hipotez jego ojcem był Petr z Roztok, jednak niektórzy historycy sugerują, że mógł wywodzić się z otoczenia Rudolfa II Ślepego, palatyna reńskiego i księcia bawarskiego, który przybył do Czech na zaproszenie Karola IV. Sam Jíra pojawia się w źródłach jako osoba szlacheckiego, choć raczej skromnego pochodzenia.
Do służby dworskiej wstąpił jeszcze za panowania Karola IV, ale jego kariera nabrała tempa za czasów jego syna, króla Wacława IV. W 1380 roku Jíra został burgrabią zamku Křivoklát. Dwa lata później był już członkiem królewskiej rady i kierownikiem królewskiej kancelarii budowlanej (dworskiej huty). W 1384 roku otrzymał urząd królewskiego podkomorzego. Za lojalną służbę, gorliwość i uczciwość król awansował go w 1385 roku do stanu panów, co oznaczało wejście do wyższej warstwy czeskiej szlachty. Wacław IV potwierdził mu herb z czarną wroną w srebrnym polu i zezwolił jemu oraz jego potomkom na używanie gronostajowego pokrycia hełmu – znaku przynależności do elity stanu rycerskiego. Od tego czasu Jíra mógł brać udział we wszystkich turniejach i występować jako pełnoprawny przedstawiciel wyższej szlachty (stanu pańskiego, panský stav).
Z Wacławem IV łączyła go nie tylko lojalność polityczna, ale także osobista zażyłość. Źródła opisują Jírę jako człowieka o podobnym temperamencie co król – obaj dzielili zamiłowanie do wina, kobiet, śpiewu i polowań. Jíra był nie tylko powiernikiem i towarzyszem uczt króla, ale także jednym z jego najbliższych doradców. Otaczanie się przedstawicielami niższej szlachty było zresztą charakterystyczne dla Wacława IV.
W latach 1393–1400 Jíra pełnił urząd ochmistrza (szambelana, marszałka dworu) królowej Zofii Bawarskiej (1376–1428), drugiej żony Wacława IV, a także – krótko – burgrabiego zamku Karlštejn (1399–1400), najważniejszego zamku czeskich Luksemburgów. Niektóre przekazy historyczne z nutą sarkazmu sugerują, że relacje Jíry z królową Zofią mogły wykraczać poza służbową zażyłość, choć nie ma na to żadnych dowodów. Fakt, że piastował tak eksponowaną funkcję u boku królowej, świadczy o ogromnym zaufaniu, jakim darzyła go para królewska. Możliwe, że legenda wiążąca śmierć Jana Nepomucena z tajemnicą spowiedzi, której nie chciał wyjawić królowi podejrzewającemu żonę o niewierność, jest pokłosiem tych plotek o królowej i ochmistrzu jej dworu.
Wikariusz generalny archidiecezji praskiej nie był jednak spowiednikiem królowej. Jan Nepomucen poniósł śmierć w wyniku sporu kompetencyjnego między królem a arcybiskupem. Można go uznać za męczennika w obronie „swobód kościoła” i jego niezależności od władzy świeckiej, ale nie za męczennika tajemnicy spowiedzi. Jak przyznaje papież Jan Paweł II w liście do arcybiskupa praskiego, kardynała Franciszka Tomáška, z okazji 250. rocznicy kanonizacji Jana (1979): „Gniew królewski skupił się przede wszystkim na nim, gdyż bronił prawa kościelnego i jego swobody przeciw samowoli króla Wacława IV bardziej niż inni”. I dalej: „W kilka dziesięcioleci po śmierci Bożego męża zaczęła szerzyć się wieść, że król kazał go zabić dlatego, że nie chciał zdradzić tajemnicy spowiedzi”. Śmierć Jana nastąpiła w 1393 roku, a Jíra wypadł z łask królewskich około 1400 roku. Mogło to mieć związek z plotkami, które być może dotarły do króla, ale nie da się tego bezpośrednio powiązać ze sprawą Nepomucena. Niemniej jest bardzo prawdopodobne, że w tworzącej się legendzie połączono plotki o Jírze i Zofii ze śmiercią Jana, tłumacząc ją doniosłymi teologicznie przyczynami.
Około 1381 roku Jíra nabył dobra wokół miejscowości Krakovec i rozpoczął budowę zamku o tej samej nazwie. Zamek Krakovec stał się centrum jego majątku, jednak w 1410 roku, prawdopodobnie z powodu długów, musiał go sprzedać Jindřichowi Leflowi z Lažan. Po 1400 roku wycofał się z życia dworskiego i zajął się administrowaniem swojego majątku. Zmarł w 1413 roku.
Postać Jíry z Roztok przetrwała również w czeskiej literaturze – w alegorycznym poemacie Nová rada (prawdopodobnie 1394) Smila Flašky z Pardubic występuje jako wrona doradzająca królowi, jak powinien zarządzać państwem. Do dziś czarna wrona – jego herbowe godło – widnieje w herbie miejscowości Roztoky.
-
Wacław IV i Zofia Bawarska jako władcy Niemiec i Czech; inicjał w manuskrypcie zawierającym niemieckojęzyczny przekład Starego Testamentu, datowany na lata 1380–1385 (Biblia Wacława, Wenzelsbibel). -
Ruiny gotyckiego zamku Krakovec w wiosce o tej samej nazwie w powiecie Rakovník (kraj środkowoczeski)
-
Płaskorzeźba przedstawiająca spowiedź królowej Zofii u kanonika Jana – jeden z częstych motywów w ikonografii św. Jana Nepomucena. Tu na cokole pomnika figuralnego Matki Boskiej Zwycięskiej i św. Jana Nepomucena w Leśnicy (Wrocław), 1743 r.
