Jíra z Roztok

Jíra z Roztok (zm. 1413) był czeskim szlachcicem i jednym z najbardziej wpływowych dworzan króla Wacława IV. Pochodził z miejscowości Roztoky koło Křivoklátu. Według jednej z hipotez jego ojcem był Petr z Roztok, jednak niektórzy historycy sugerują, że mógł wywodzić się z otoczenia Rudolfa II Ślepego, palatyna reńskiego i księcia bawarskiego, który przybył do Czech na zaproszenie Karola IV. Sam Jíra pojawia się w źródłach jako osoba szlacheckiego, choć raczej skromnego pochodzenia.

Do służby dworskiej wszedł jeszcze za panowania Karola IV, ale jego kariera nabrała tempa dopiero za jego syna – króla Wacława IV. W 1380 roku Jíra został burgrabią na zamku Křivoklát. Dwa lata później był już członkiem królewskiej rady i kierownikiem królewskiej kancelarii budowlanej (dworskiej huty). W 1384 roku otrzymał stanowisko królewskiego podkomorzego.

Za lojalną służbę, gorliwość i uczciwość został w 1385 roku przez króla awansowany do stanu panów, co oznaczało wejście do wyższej warstwy czeskiej szlachty. Król potwierdził mu herb z czarną wroną na srebrnym polu i zezwolił jemu i jego potomkom na używanie gronostajowego pokrycia hełmu – znaku przynależności do elity stanu rycerskiego. Jíra odtąd "mógł brać udział we wszystkich turniejach" i występować jako pełnoprawny przedstawiciel wyższej szlachty (panský stav).

Z Wacławem IV łączyła go nie tylko lojalność polityczna, ale także osobista zażyłość. Źródła opisują Jírę jako człowieka o podobnym temperamencie do króla – dzielili zamiłowanie do wina, kobiet, śpiewu i polowań. Jíra był nie tylko jego powiernikiem i towarzyszem uczt, ale także jednym z najbliższych doradców. Otaczanie się się przedstawicielami niższej szlachty było w ogóle charakterystyczne dla Wacława IV.

W latach 1393–1400 Jíra pełnił urząd ochmistrza (szambelana, marszałka dworu) królowej Zofii, a także – krótko – burgrabiego na zamku Karlštejn (1399–1400). Niektóre przekazy historyczne z pewną dozą sarkazmu twierdzą, że stosunki łączące Jirę i królową Zofię były czymś więcej niż zażyłą więzią, lecz oczywiście pogłoski takie nie opierały się na dowodach. Fakt, że piastował tak eksponowaną funkcję u boku królowej, świadczy o ogromnym zaufaniu, jakim darzyła go para królewska. Możliwe, że legenda wiążąca śmierć Jana Nepomucena z tajemnicą spowiedzi, której nie chciał wyjawić królowi podejrzewającemu żonę o niewierność jest pokłosiem tych plotek o królowej i ochmistrzu jej dworu. Wikariusz generalny archidiecezji praskiej nie był oczywiście spowiednikiem królowej, śmierć poniósł uwikłany w spór kompetencyjny między króle a arcybiskupem. Można go uznać za męczennika "swobód kościoła" i jego niezależności od władzy świeckiej ale w żadnym razie za męczennika z powodu zachowania tajemnicy spowiedzi. Jak przyznaje papież Jan Paweł II w liście do arcybiskupa praskiego, kardynała Franciszka Tomáška w związku z 250 rocznicą kanonizacji Jana (1979): Gniew królewski skupił się przede wszystkim na nim, gdyż bronił prawa kościelnego i jego swobody przeciw samowoli króla Wacława IV bardziej niż inni. I dalej: W kilka dziesięcioleci po śmierci Bożego męża zaczęła szerzyć się wieść, że król kazał go zabić dlatego, że nie chciał zdradzić tajemnicy spowiedzi.

Około 1381 roku Jíra nabył dobra wokół miejscowości Krakovec i rozpoczął budowę nowego zamku o tej samej nazwie. W jego wznoszeniu aktywnie uczestniczyła królewska huta budowlana, którą sam nadzorował. Zamek Krakovec stał się centrum jego majątku, jednak w 1410 roku, prawdopodobnie z powodu długów, musiał go sprzedać Jindřichowi Leflowi z Lažan. Po roku 1400 wycofał się z życia dworskiego i zajął się administrowaniem swojego majątku. Zmarł w 1413 roku.

Postać Jíry z Roztoky przetrwała również w czeskiej literaturze – w alegorycznym poemacie Nová rada Smila Flašky z Pardubic występuje jako wrona doradzająca królowi, jak powinien zarządzać państwem. Do dziś czarna wrona – jego herbowe godło – widnieje w herbie miejscowości Roztoky.

• 
  Jeden z najważniejszych zachowanych czeskich pierścieni pieczętnych z czasów dynastii luksemburskiej. Około 1385 roku Wacław IV wyniósł swojego sługę Jírę z Roztok koło Křivoklátu do godności "pana Rzeszy w Królestwie Czeskim" i potwierdził mu herb odziedziczony po przodkach.
• 

  Ruiny gotyckiego zamku Krakovec w wiosce o tej samej nazwie w powiecie Rakovník (kraj środkowoczeski)