Warsztat lesicki

Pojęcie warsztat lesicki wprowadziła grupa historyków sztuki skupiona wokół projektu Katalog rzeźby barokowej na Śląsku, pochodzących głównie ze środowiska Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Projekt rozpoczął się w 1978 r. inwentaryzacją i badaniem zabytków w byłym hrabstwie kłodzkim i niestety zakończył wydaniem pierwszego i jedynego tomu planowanego katalogu, obejmującego powiat kłodzki (1987).

Szefem projektu był profesor Konstanty Kalinowski. Podczas badań zauważono, że wiele rzeźb w okolicy Międzylesia zdradza duże podobieństwo warsztatowe. Przyjęto hipotezę, że pochodzą z jednego lokalnego warsztatu rzeźbiarskiego, który musiał znajdować się w okolicy. Jego prace charakteryzowano jako "prymitywne ale charakterystyczne", a opisano go w następujący sposób.
"Warsztat lesicki" wypracował bardzo specyficzną formułę rzeźbiarską, o pozbawionym wolumenu, płaskim, graficznym charakterze. Twórczość „warsztatu lesickiego” ma swe źródła w prowincjonalnej tradycji rzemieślniczej i czerpie inspiracje formalne za pośrednictwem grafiki, przy czym niewysoki poziom umiejętności rzeźbiarskich wskazuje na miejscowe, kamieniarskie raczej niż rzeźbiarskie wykształcenie mistrza i jego pomocników. Te uwarunkowania nie pozwoliły „warsztatowi lesickiemu” na w miarę szeroką adaptację współczesnej, w pełni barokowej formuły stylowej.

Do dzieł, które wyszły z "warsztatu lesickiego", zaliczono też kilka innych figur z Lesicy, a także rzeźby na fasadzie kościoła w Lesicy. Ponadto zabytki z Różanki, Gorzanowa, Niemojowa, Smreczyny i w końcu samego Międzylesia, w którym jego wytworem miałaby być nie tylko Trójca Święta przy ul. Wojska Polskiego, ale i najbardziej okazały pomnik miasteczka, czyli kolumna maryjna z 1697 r. w Rynku. Profesor Bogusław Czechowicz podtrzymał zasadnicze tezy Katalogu dotyczące "warsztatu lesickiego", zwrócił jednak uwagę na dwie istotne rzeczy. Mianowicie badania do Katalogu ograniczyły się do terenu Polski, tymczasem do prawie połowy XVIII w. hrabstwo kłodzkie było częścią Czech i nie oddzielała go granica, a Międzylesie, domniemana siedziba "warsztatu lesickiego", leży w pobliżu granicy dzisiejszej, a więc należy się spodziewać, że po jej drugiej stronie też mogą znajdować się jego produkcje. I rzeczywiście na terenie Czech, w rejonie Mladkova i Červenej Vody, Letohradu czy Žamberka, znajdują się dalsze przykłady podobnej stylistyki. Ponadto według profesora analiza zabytków pozwala raczej mówić o przyjmowaniu pewnych konwencji stylistycznych, modusów plastycznych dla wyrażenia określonych treści, niż o braku umiejętności i prowincjonalizmie. Tym, co zwraca uwagę, ..., jest rozbicie draperii na duże zespoły paralelnych lub promieniście rozchodzących się fałd. Poszczególne zespoły przeciwstawiają się sobie kątem nachylenia owych fałd, co sprawia, że graficznie uformowana powierzchnia szat nabiera znacznej dynamiki. Taka estetyka ma określone wzory w środkowoeuropejskiej tradycji artystycznej – głównie w plastyce późnogotyckiej pierwszych dekad XVI w. ... Wydaje się zatem, że w twórczości warsztatu ... mamy do czynienia z posługiwaniem się inspiracjami płynącymi z określonych okresów, z dominacją inspiracji płynących z plastyki stylu pięknego i późnogotyckiego stylu łamanego. Czy był to zabieg świadomy, czy też bezwiedne inspirowanie się tradycją artystyczną różnych okresów – to pytanie, na które warto próbować odpowiedzieć, spoglądając na interesujące nas dzieła w szerszym kontekście. ... Reasumując, w twórczości rzeźbiarzy ... uchwytna jest stylizacja zmierzająca do nadania ich dziełom cech dawności. Widać w tych pracach jakiś nawrót do średniowiecza. Wciąż nie jest jasne, czy był on zabiegiem świadomym, skoro np. w przypadku kolumny w Mladkovie dotyczy figury Maryi, ale już nie reliefu ze św. Janem Nepomucenem. Można bowiem uznać, że gdy szło o Maryję, rzeźbiarz miał do dyspozycji średniowieczne wzorce, a w przypadku patrona mostów i spowiedzi – nie. Taki wniosek prowadzi do zaakceptowania cytowanej wcześniej opinii Konstantego Kalinowskiego, mówiącej o „prowincjonalnej tradycji rzemieślniczej i czerpaniu inspiracji formalnych za pośrednictwem grafiki”. Przeczy mu jednak dostrzeżenie podobnych cech w rzeźbie okolic Kłodzka,która jednak – pod względem poziomu wykonania – prezentuje się znacznie lepiej, niż omawiane zabytki w rejonie Międzylesia i Letohradu oraz doliny Dzikiej Orlicy. Można domniemywać zatem, że mamy do czynienia z rzeźbiarskim odpowiednikiem „barokní gotiki”, tak dobrze rozpoznanej w przypadku architektury tego okresu. Nawrót do historii – tak zresztą w przypadku rzeźby, jak i architektury – cechował przy tym zarówno twórców wybitnych, jak Krzysztof Dientzenhofer czy Jan Błażej Santini, jak i mniej uzdolnionych, jak twórcy wspomnianego kościoła koło Chrastii, czy udającej ruinę kaplicy z XVIII w. w  Radochowie na ziemi kłodzkiej. Do tych mniej uzdolnionych, ale wyraźnie „historyzujących” rzeźbiarzy należał twórca lub twórcy rzeźb tzw. warsztatu lesickiego.

Prace warsztatu Lesickiego

Lesica

Tron Łaski w Lesicy

• 

  Lesica, pow. kłodzki; Tron Łaski z 1677 (fot. 2011).

• 

  Zwieńczenie figury z 1677 r. w Lesicy (fot. 2001).

Pieta w Lesicy

• 

  Pieta z pocz. XVIII w. w Lesicy (fot. 2023).

Wilkanów

Wazony z parku pałacowego w Wilkanowie

• 
  Barokowe wazony z pocz. XVIII w.; brama na cmentarz parafialny.
• 
• 
• 
• 

Dwa wazony piaskowcowe o wysokości 85 cm umieszczone na cokołach bramy na cmentarz parafialny w Wilkanowie. Pochodzą z niedaleko położnego parku pałacowego w Wilkanowie (pałac w ruinie).

Galeria

• 

  Długopole Górne gm. Międzylesie; Tron łaski (1717); możliwe warsztat lesicki (fot. 2016).

• 

  Długopole Górne gm. Międzylesie; Tron łaski (1717); możliwe warsztat lesicki (fot. 2016).

• 

  Międzylesie; Trójca Święta, Koronacja Maryi z 1719 r., zniszczona przez wichurę w 2015 r. (fot. 2014).

• 

  Mielnik, pow. kłodzki; kolumna Trójcy Świętej, pocz. XVIII w. (fot. 2013)

• 

  Zwieńczenie kolumny w Mielniku, pocz. XVIII w. (fot. 2013).

• 

  Zwieńczenie kolumny w Gorzanowie pow. kłodzki, pocz. XVIII w. (fot. 2014).

• 

  Kolumna maryjna z I tercji XVIII w.; Letohrad, kraj pardubicki

• 

  Matka Boska z Dzieciątkiem (Immaculata) na kolumnie maryjnej w Mladkowie.

• 

  Matka Boska z Dzieciątkiem (Immaculata) na kolumnie maryjnej w Mladkowie.

• 

  Św. Jan Nepomucen; płaskorzeźba na cokole kolumny maryjnej w Mladkowie.

• 

  Święta Anna Samotrzeć w otoczeniu dwóch świętych (św. Joachim i św. Józef?), 1726; Letohrad, kraj pardubicki.

• 

  Święta Anna Samotrzeć (fragment grupy), Letohrad, 1726.

Inne

• 
  Nagrobek Karola I Podiebradowicza i Anny żagańskiej w kościele św. Anny w Ząbkowicach Śląskich, 1544.
• 

  Szalejów Górny koło Kłodzka; kolumna z Pietą, 1720.

• 
  Szalejów Górny; Pieta na kolumnie (1720); naśladownictwo gotyckiej rzeźby z okresu stylu pięknego.
• 
  Szalejów Górny; Gotycka Pieta (styl piękny) w kościele pw. św. Jerzego.

Literatura

• Czechowicz Bogusław. Morowe fundacje artystyczne we wschodnich Czechach (ze szczególnym uwzględnieniem Hrabstwa Kłodzkiego). W: Ars Lucrum Nostrum: prace z historii sztuki i kultury. Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT, 2008.
• Czechowicz Bogusław. Zapomniany krajobraz kulturowy Doliny Dzikiej Orlicy w XVIII w.: próba kompleksowej interpretacji zjawisk artystycznych. Orlické hory a Podorlicko: sborník vlastivědných prací: přírodou, dějinami, současností. Rychnov nad Kněžnou: Muzeum a galerie Orlických hor Sv. 18, (2011), s. 257-274.
• Heinke Artur. Die Grafschaft Glatz: Bildstöcke und heimatliche Volkskunst. Breslau: 1941.
• Katalog rzeźby barokowej na Śląsku. Tom. I. Hrabstwo kłodzkie. Konstanty Kalinowski red. Poznań: 1987.
• Pompejus Friedrich August. Kurze geschichtliche Nachrichten zum Album der Graffschaft Glatz. Glatz: 1862.