Święty Jan Nepomucen przy cerkwi w Szczytach-Dzięciołowie
Szczyty-Dzięciołowo (biał. Шчыты-Дзенцëлово) w gm. Orla, pow. bielski.
Koło prawosławnej cerkwi położonej na wzgórku na uboczu wsi stoi piękna rokokowa rzeźba św. Jana Nepomucena z piaskowca, autorstwa Jana Chryzostoma Redlera, popularnego w XVIII w. polskiego rzeźbiarza, twórcy m.in. wystroju rzeźbiarskiego pałaców Potockich w Radzyniu Podlaskim i Branickich w Białymstoku ("Wersalu Podlaskiego"). Figura pochodzi z 1758 r.[1]
Jej pierwotnym miejscem przeznaczenia był most na rzece Białej w Białymstoku, w okolicy pałacu, przy trakcie warszawsko-wileńskim. Podobno rzeźba nie przypadła fundatorowi, hetmanowi Janowi Klemensowi Branickiemu, do gustu i kazał ją postawić przy cerkwi grekokatolickiej w niedawno nabytych Szczytach-Dzięciołowie[Uwagi 1]. Nepomuk w Białymstoku, również autorstwa Redlera, stanął dopiero w 1770 r.
Postać Świętego w kontrapoście osadzona jest na czworobocznej, murowanej kolumnie z profilowanymi gzymsami u podstawy i głowicy oraz płycinami w trzonie. Kamienna rzeźba, proporcjonalnie duża w stosunku do kolumny, wyróżnia się typową dla rokoka płynnością i lekkością. Postać wydaje się dynamiczna, jakby miała właśnie "zejść z cokołu". Uderza ekstatycznym wyrazem twarzy i wyrazistymi rysami. Święty z natchnieniem adoruje trzymany na lewej ręce krzyż. Jego strój oddany jest bardzo szczegółowo - obficie pofałdowane sutanna i rokieta z ażurowym wykończeniem, mantolet i biret.
Święty Jan nie ma prawego ramienia. Z jego utratą związana jest historia świadcząca o przywiązaniu miejscowej ludności do swojego świętego. Po włączeniu tych ziem do Cesarstwa Rosyjskiego władze podjęły działania mające na celu likwidację kościoła grekokatolickiego, jego wyznawców uznając za prawosławnych. W tej sytuacji kościół katolicki zażądał wydania świętego. W 1839 r. pod cerkwią pojawiła się grupa parafian z Bielska Podlaskiego, mająca przewieźć Nepomucena do Bielska. Sprzeciwili się temu zdecydowanie mieszkańcy Szczytów. W wyniku rozgorzałej bójki utrącone zostało ramię świętego oraz aureola [2][3]. Nie wiadomo, czy te części zostały "odbite". Nepomucen jest uszkodzony do dziś (2002)[uwaga 1].
Problemy wyznaniowe Nepomucena ze Szczytów nie skończyły się. Prawosławny proboszcz parafii chętnie pozbyłby się Świętego, argumentując w 2012 r., że "nie był świętym prawosławnym". Znaczenie ma tu też konieczność kosztownej renowacji[4]. Przed mieszkańcami rysuje się nowe wyzwanie, chociaż może po ponad 170 latach od konieczności przejścia na prawosławie i poprzedniej obrony Nepomuka również uznają, że to nie ich święty.
Św. Jan Nepomucen ze Szczytów-Dzęciołowa doczekał się swoistej rehabilitacji wizerunkowej. W konkursie na rzeźbę św. Jana, ogłoszonym przez miasto Białystok, wygrał projekt wzorowany na figurze z Dzięciołowa. Tym samym w 2011 r., dokładnie w miejscu, w którym miała stać pierwotnie, stanął jej "sobowtór". Co prawda mecenasi, podobnie jak w XVIII w., sarkali trochę na artystów za brak pełnego spełnienia ich wizji i nie przyznali I nagrody, ale, pewnie z powodu braku fantazji Branickiego, zrealizowali projekt uhonorowany II nagrodą, modyfikując go zresztą chyba ze szkodą ( projekt - pierwsza figura z lewej widoczna w całości] i realizacja)[5].
Uwagi
Przypisy
- ↑ Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, t. 3: Województwo białostockie, Warszawa 1992
- ↑ Leszek Postołowicz, Bitwa o św. Jana, w "Podlasie" 5(1991)
- ↑ Janusz Hochleitner, Św. Jan Nepomucen jako katolicki bohater kulturowy, w "Studia Ełckie" 11(2009)
- ↑ O pomnik św. Jana Nepomucena walczą prawosławni i katolicy, poranny.pl
- ↑ Święty Jan Nepomucen powróci nad rzekę Białą, poranny.pl
Błąd rozszerzenia cite: Istnieje znacznik <ref> dla grupy o nazwie „Uwagi”, ale nie odnaleziono odpowiedniego znacznika <references group="Uwagi"/>
Błąd rozszerzenia cite: Istnieje znacznik <ref> dla grupy o nazwie „uwaga”, ale nie odnaleziono odpowiedniego znacznika <references group="uwaga"/>
