Tron Łaski z 1677 r. w Lesicy

Ten artykuł jest w trakcie tworzenia i może przejściowo zawierać niepełne, niezweryfikowane lub błędne informacje.

1. Tron Łaski w Lesicy, fot. 2011

2. Trójca Święta, Tron Łaski, Lesica, fot. 2001

Lesica (Freiwalde) to wyludniona wieś w gminie Międzylesie w powiecie kłodzkim. Jest położona na pograniczu polsko-czeskim w Dolinie Dzikiej Orlicy, w południowej części Gór Bystrzyckich. Powstała w II poł. XVI w. miejscowość zaczęła podupadać w połowie XIX w. (było tu wówczas 95 budynków, kościół, szkoła katolicka, gorzelnia, młyn wodny, 27 warsztatów tkackich i wolne sołectwo) z powodu upadku chałupniczego tkactwa po rewolucji przemysłowej. Walory krajobrazowe dawały Lesicy możliwość rozwoju turystyki ale od lat 20. XX w. wieś zaczęła się powoli wyludniać. Po II wojnie światowej zasiedlono miejscowość tylko w części ze względu na bliskość granicy (istniała strażnica WOP). Niestety liczba mieszkańców malała i w 2010 r. było ich ok 40. Z dawnych czasów pozostało na terenie wsi kilka wolnostojących figur. Część z nich, ze względu na opuszczczenie wielu zabudowań, z których niektóre całkiem zniknęły, znajduje się teraz na odludziu.

Tron Łaski

Jednym z ciekawszych i najstarszym pomnikiem, jest stojąca w północnej części wsi, przy gruntowej drodze (50°09'27.3"N 16°37'03.8"E), Trójca Święta w typie Tronu Łaski z 1677 r. czyli przedstawienie Boga Ojca trzymającego w dłoniach swego ukrzyżowanego Syna. Duch Święty jest ukazywany w postaci gołębicy umieszczanej nad lub krucyfiksem. W tym wypadku pod. Jest to też najstarszy pomnik Trójcy Świętej w byłym hrabstwie kłodzkim i na całym Śląsku. Należy jednak pamiętać, że w czasie jego powstania hrabstwo kłodzkie nie leżało na Śląsku lecz było integralną częścią Czech Śląsk natomiast był odrębną prowincją należącą do królestwa Czech. Bezpośrednią przynależnością do Czech należy też tłumaczyć powstanie omawianej figury gdyż Tron Łaski to bardzo częsty w Czechach motyw na wolnostojących figurach. Wywodzi się ze średniowiecza gdy był podstawowym typem Trójcy Świętej. Od XIV wieku występuje Trójca Święta pod ikonograficzną postacią Tronu Łaski jako obraz wotywny za wybawienie od zarazy. I morową fundacją były też najczęściej wolnostojące figury przedstawiające Tron Łaski, powstałe w monarchii habsburskiej w XVII i XVIII w. Były prekursorem, a później ubogim krewnym, okazałych kolumn Trójcy Świętej. Barokowa wyobraźnia rozwinęła formę „właściwych” kolumn Trójcy Świętej dźwigających w zwieńczeniu grupę trzech boskich osób. Lesicki pomnik jest tu ciekawy również z tego względu, że jego cokół przybrał formę kapliczki, jeszcze nie kolumny. Oczywiście w czasie jego powstania forma rozbudowanych kolumn Trójcy Świętej była już powszechna w większych ośrodkach ale prowincjonalny warsztat rzeźbiarski w zagubionym w górach regionie granicznym pracował w oderwaniu od najnowszych trendów i jego dzieło jest obrazem starej tradycji. Od opisywanej figury wziął nazwę "warsztat lesicki" hipotetyczny warsztat rzeźbiarski rozpoznany na podstawie wspólnych cech wielu rzeźb w tamtej okolicy, z których ta jest najstarszą.

Figura

Trójca Święta w typie Tron Łaski na postumencie w kształcie słupa zakończonego kapliczkową kostką, na której ułożona właściwa podstawa rzeźby. Słup ma profil ośmioboczny, jego kapliczkowe zakończenie jest na rzucie kwadratu, podobnie jak podstawa rzeźby. Na tym grupa figuralna. Tronujący w chmurach Bóg Ojciec z koroną na głowie, pochylając się lekko do przodu trzyma oburącz krzyż z Ukrzyżowanym Synem. Krucyfiks umieszczony dokładnie w środkowej osi grupy. U stup Chrystusa Duch Święty w postaci Gołębicy. Kompozycja symetrycznie zamknięta. Postacie niewielkie, zwłaszcza nieproporcjonalnie mały Chrystus. Warsztatowo praca zdradzająca prowincjonalizm. Nieocennie można określić ją jako prymitywną. Część kapliczkowa (słup z kostką) i nadstawa z rzeźbą sprawią wrażenie odrębnych prac. Ta pierwsza zdradza pochodzenie bardziej kamieniarskie. Na filarze słabo widoczne inskrypcje.

ERNST
LVC.... (nieczytelne)
EL
1677
Na innej ścianie informacja o renowacji:
AL
1770

Figura była wspominana w literaturze jako j niezachowana. Stwierdza tak Katalog rzeźby barokowej na Śląsku: tom I hrabstwo kłodzkie, wydany w 1987 r., jaki i Bogusław Czechowicz w artykule Zapomniany krajobraz kulturowy Doliny Dzikiej Orlicy w XVIII w.: próba kompleksowej interpretacji zjawisk artystycznych.. O nieistnieniu już rzeźby wspomina też w pierwszym dziesięcioleciu XXI w., w jednym ze swoich zeszytów w relacjonujących działalność "Bractwa Krzyżowców", Andrzej Scheer.</ref> Tymczasem figura ciągle istniała> Fotografie 2, 3, 4 i 6 zostały wykonane w 2001 r., a fotografie 1 i 5 w 2011 r. Być może powodem tego "zgubienia" było położenie w kępie drzew (fot. 6 z 2001 r.) w pewnym oddaleniu od szosy. Okoliczni mieszkańcy wiedzieli jednak, że pomnik istnieje i niestety informacja taka była też w posiadaniu złodziei, którzy w połowie września 2012 r. skradli rzeźbę św. Trójcy. Pozostał pusty filar i bezpośrednia podstawa, którą zwalono na ziemię. Na szczęście w grudniu tego roku Policji udało się odzyskać zabytek (fot. 7). Przestępstwa dokonali trzej młodzi mieszkańcy gminy Międzylesie (18, 20 i 21 lat), a swój łup przechowywali w stodole. Przy okazji dokonano wyceny rzeźby dla celów kwalifikacji przestępstwa. Wartość ustalono na 30 tys. zł. Nie wiem czy zrekonstruowano figurę "in situ". Wymagała on już przed kradzieżą renowacji.

Warsztat lesicki

Jak wspomniałem Tron Łaski z 1677 r. jest najstarszą figurą zaliczaną do tzw. warsztatu lesickiego i z tego powodu uważa się, ze nazwa została urobiona od miejscowości, w której stoi. Pojęcie wprowadziła grupa historyków sztuki skupiona wokół projektu Katalog rzeźby barokowej na Śląsku, pochodząca głownie ze środowiska Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Projekt rozpoczął się inwentaryzacją i badaniem zabytków w byłym hrabstwie kłodzkim i niestety zakończył wydaniem pierwszego tomu planowanego katalogu, obejmującego powiat kłodzki. Warsztat ten wypracował bardzo specyficzną formułę rzeźbiarską, o pozbawionym wolumenu, płaskim, graficznym charakterze. Twórczość „warsztatu lesickiego” ma swe źródła w prowincjonalnej tradycji rzemieślniczej i czerpie inspiracje formalne za pośrednictwem grafiki, przy czym niewysoki poziom umiejętności rzeźbiarskich wskazuje na miejscowe, kamieniarskie raczej niż rzeźbiarskie wykształcenie mistrza i jego pomocników. Te uwarunkowania nie pozwoliły „warsztatowi lesickiemu” na w miarę szeroką adaptację współczesnej, w pełni barokowej formuły stylowej.

50°9'28"N 16°37'3,76"E 50°09'28.0"N 16°37'03.0"E

• 

  3. Tron Łaski w Lesicy, cokół, fot. 2001

• 

  4. Tron Łaski, Lesica, fot. 2001

• 

  5. Trójca Święta w Lesicy, fot. 2011

• 

  6. Tron Łaski, Lesica, fot. 2001

• 

  7. Tron Łaski odzyskany przez Policję po kradzieży, rok 2012.

Bibliografia

• Adamczewska Agnieszka. Die Dreifaltigkeitssäulen in Schlesien. W: Studien zur europäischen Barock- und Rokokoskulptur. K. Kalinowski red. Poznań 1985, s. 278.
• Baruchsen, Lydia. Die schlesische Mariensäule. Ursprung, Wesen und Beziehungen zu verwandten Denkmalgruppen. Breslau: 1931, s. 71, 153, 165, 166.
• Czechowicz Bogusław. Morowe fundacje artystyczne we wschodnich Czechach (ze szczególnym uwzględnieniem Hrabstwa Kłodzkiego). W: Ars Lucrum Nostrum: prace z historii sztuki i kultury. Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT, 2008.
• Czechowicz Bogusław. Zapomniany krajobraz kulturowy Doliny Dzikiej Orlicy w XVIII w.: próba kompleksowej interpretacji zjawisk artystycznych. Orlické hory a Podorlicko: sborník vlastivědných prací: přírodou, dějinami, současností. Rychnov nad Kněžnou: Muzeum a galerie Orlických hor Sv. 18, (2011), s. 257-274.
• Gałowski, Marek, Lesica - skradziona figurka. bystrzyckie.info (18.09.2012).
• Gałowski, Marek. Skradziona figura z Lesicy odzyskana. W: bystrzyckie.info (12.12. 2012).
• Katalog rzeźby barokowej na Śląsku : tom I hrabstwo kłodzkie. Kalinowski Konstanty, red. Poznań: 1987, s. 10, 129, 130.