Altaryści

Altarysta, altarzysta, ołtarznik to duchowny, najczęściej kapłan, odpowiedzialny za opiekę nad konkretnym ołtarzem (łac. altaria) w kościele. Funkcja altarysty była związana z odprawianiem mszy świętych oraz innych nabożeństw, które były fundowane przez osoby prywatne, cechy rzemieślnicze, bractwa religijne lub miasta.

Altarysta miał obowiązek regularnego odprawiania mszy świętych, często w intencji fundatora ołtarza, jego rodziny lub innych osób wymienionych w fundacji altaryjnej. Mogły to być msze wieczyste (odprawiane na zawsze) lub czasowe (przez określony czas po śmierci fundatora). Alrarysta dbał o utrzymanie ołtarza, w tym jego dekorację i zaopatrzenie w materiały liturgiczne, takie jak wino, hostie czy świece. Czasami ołtarz miał dedykowaną kaplicę, którą również zarządzał altarysta.

Altarysta mógł pełnić dodatkowe obowiązki duszpasterskie, np. spowiadanie, udzielanie sakramentów czy kaznodziejstwo. Nie był jednak zawsze związany z parafią i mógł działać niezależnie, tylko przy swoim ołtarzu. Środki finansowe dla altarysty i na funkcjonowanie ołtarza pochodziły z fundacji altaryjnej. Były to często dochody z majątków ziemskich, czynszów czy darowizn przekazanych na utrzymanie ołtarza. Altarysta rozliczał się z wykorzystania tych środków przed fundatorem lub jego spadkobiercami.

Altarystą był wyświęcony kapłan, który otrzymywał nominację od fundatora ołtarza, parafii lub biskupa. Często funkcja ta była obejmowana przez młodych księży, którzy dopiero rozpoczynali swoją posługę, lub przez duchownych, którzy nie mieli innych obowiązków duszpasterskich.

Na przełomie XV i XVI wieku we Wrocławiu było kilkuset altarzystów. Najwięcej w dwóch miejskich farach.

• Kościół św. Elżbiety (fara elżbietańska) miał 47 ołtarzy, które obsługiwało 120 altarystów
• Kościół św. Marii Magdaleny (fara magdaleńska) miał 58 ołtarzy, które obsługiwało 114 altarystów.
• W katedrze św. Jana Chrzciciela było 43 ołtarze z 66 altarzystami.