Jan Filipiec

Z Silesiacum
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania

Jan Filipec, Jan Filipec znany także jako Jan z Prostějova, pol. Jan Filip Prostani, węg. Pruisz Filipecz János (Filipecz János de Prosznicz), ur. około 1431 w Prościejowie (Prostějov) - zm. 28 czerwca 1509 w Uherské Hradiště, był biskupem wielkowaradyńskim jako Jan IX, administratorem diecezji ołomunieckiej, wrocławskim biskupem pomocniczym i jednym z najważniejszych dyplomatów w służbie Macieja Korwina. Znacząco przyczynił się do kształtowania polityki zagranicznej Macieja w latach osiemdziesiątych XV wieku.

Początki kariery

Na Morawach

Urodził się w Prościejowie w skromnych warunkach w rodzinie rzemieślnika wyznania utrakwistycznego. Otrzymał wykształcenie w miejscowej szkole miejskiej. Josef Macek przypuszczał, że studiował także na uniwersytecie, być może w Wiedniu lub na jednym z północno-włoskich uniwersytetów, ale brak jest na to dowodów w źródłach[1].

Swoją karierę prawdopodobnie rozpoczął w służbie morawskiego hejtmana (wojewoda, namiestnik) Jana Tovačovský'ego z Cimburka jako pisarz. Już wtedy wykazywał niezwykłe zdolności i wiedzę, co spowodowało, że został zatrudniony przez Macieja Korwina, który często wybierał zdolnych ludzi spośród niższych warstw społecznych. Tak przynajmniej stwierdza autor Historie fratrum, kroniki wczesnych dni działalności Jednoty Braci Czeskich[2]. Z innych źródeł wiadomo, że Jan Filipec dostał się do służby Macieja Korwina podczas jego najazdu na Morawy, a według Bonfiniego miało to miejsce w czasie, gdy Korwin zbliżał się do Ołomuńca, czyli w roku 1468[3].

Maciej Korwin dążył do zdobycia kontroli nad ziemiami czeskimi i dlatego potrzebował miejscowych ludzi do swojej służby. Władzę nad Morawami sprawował jeden z dowódców wojskowych w armii Korwina, węgierski wojewoda transylwański Mikołaj Csupor, do którego kancelarii (ponownie według Bonfiniego) Jan Filipec dołączył. W 1471 roku Filipec prawdopodobnie wziął udział w zjeździe wyborczym w Kutnej Horze, będąc w orszaku Csupora. Jednak po spisku magnackim, w który Csupor również był zamieszany, Filipec przeszedł bezpośrednio do kancelarii królewskiej[3]. Jednakże również w królewskiej kancelarii uczestniczył głownie w tworzeniu dokumentów dotyczących Moraw. Tak było przynajmniej do połowy lat 70.

Na Węgrzech

Pracowity kancelista zaczął za sprawą królewskiej łaski zdobywać też beneficja kościelne. Najpierw został kanonikiem metropolitalnej kapituły św. Wojciecha w Ostrzyhomiu (pierwsza wzmianka pochodzi z roku 1474), a w roku 1475 uzyskał stanowisko prepozyta kapituły kolegiackiej Najświętszej Trójcy w Felhévízie, w bezpośrednim sąsiedztwie Budapesztu. Jako prepozyt kapituły w Felhévíz dał się poznać jako sprawny administrator kierując renowacją i naprawą budynków kapitulnych. Dlatego też Maciej Korwin mianował go biskupem w Wielkim Waradynie, ponieważ miasto to zostało spalone przez Turków w 1474 roku i potrzebowało zdolnego zarządcy. Jan Filipiec jako biskup waradyński przywrócił do świetności zarówno katedrę, jak i miejscowy zamek[4], znacznie powiększył zbiory ksiąg liturgicznych oraz osobistą bibliotekę Korwina[5].

Przypisy

  1. ↑ Josef Macek, K dějinám Olomouce na konci 15. století, s. 55-56.
  2. ↑ NK Praha, MS sign. XVIII F 51a: Historia fratrum Bohemicarum inde ab anno 1458 usque anno 1542, fol. 264-265.
  3. ↑ 3,0 3,1 A. de Bonfinis, Decades, vol. 4.1, s. 143.
  4. ↑ A. Kalous, Čtyři Janové s. 272-273.
  5. ↑ M.F. Bajger, Bratr, někdy biskup Jan Filipec.

Literatura

  • Bajger, Matyáš Franciszek. Discovering Relationships between Jan Filipec and Humanism. In Augustinus Moravus Olomucensis : proceedings of the International Symposium to Mark the 500th Anniversary of the Death of Augustinus Moravus Olomucensis (1467-1513). ed. by Péter Ekler and Farkas Gábor Kiss. Budapest : Hungarian Academy of Science; National Széchényi Library, 2015, s. 45-60.
  • Bajger, Matyáš Franciszek. Bratr, někdy biskup Jan Filipec (1431–1509) a knihy okolo něj. In Problematika historických a vzácných knižních fondů Čech, Moravy a Slezska, 19, 2010. [Online] acadaemia.edu [dostęp 2023-08-27]. Dostępny w Internecie: [1].
  • Bonfinis, Antonio de. Rerum Ungaricarum Decades. Vol. 4, 1. Ed. I. Fógel, B. Iványi a L. Juhász. Bibliotheca Scriptorum Medii Recentisque Aevorum. Budapest 1941.
  • Csapodi, Csaba. Die erhalten gebliebenen Bücher des Johann Filipec (Pruis), Bischof von Grosswardein (um 1431–1509). Gutenberg Jahrbuch 1975, s. 338–340.
  • Eschenloer, Peter. Geschichte der Stadt Breslau. 2 sv. Ed. Gunhild Roth. Münster 2003
  • Foltýnová-Mikulcová, Pavlína. "Jan Filipec, diplomat ze sklonku středověku." Dějiny a současnost 21, č. 1, 1999, s. 11–15.
  • Grieger, Rudolf. Filipecz, Johann Bischof von Wardein: Diplomat der Könige Matthias und Wladislaw. München 1982. (Studia Hungarica; 20).
  • Hlobil, Ivo. Jan Filipec a studia Jana z Kunovic. Vlastivědný věstník moravský, 42, 1990, s. 403-404.
  • Hlobil, Ivo – Petrů, Eduard. Humanism and the Early Renaissance in Moravia, 2. oprav. vyd. Přel. Jana and Michael Stoddart. Olomouc 1999. (1. vyd. Humanismus a raná renesance na Moravě. Praha 1992.)
  • Kalous, Antonín. Čtyři Janové z Varadína. In Evropa a Čechy na konci středověku: Sborník příspěvků věnovaných Františku Šmahelovi, eds. Eva Doležalová, Robert Novotný a Pavel Soukup, Praha 2004, s. 269–280.
  • Kalous, Antonín. Itinerář Jana Filipce (1431–1509). Sborník prací historických XXII. Acta Universitatis Palackianae Olomucensis, Facultas philosophica, Historica 34, 2008, s. 17–43.
  • Kalous, Antonín. Jan Filipec v diplomatických službách Matyáše Korvína. Časopis Matice moravské 125, 2006, s. 3–32.
  • Kalous, Antonín. Spor o biskupství olomoucké v letech 1482–1497. Český časopis historický 105, 2007, s. 1–39.
  • Kalous, Antonín. Volba uherského krále po smrti Matyáše Korvína. Dějiny a současnost 24, č. 3, 2002, s. 10–17.
  • Koželuha, František. Jan Filipec (Vítěz), biskup Velko-Varadinský a správce biskupství Olomouckého. In Program reálky v Prostějově. Prostějov 1883, s. 3–16.
  • Macek, Josef. K dějinám Olomouce na konci 15. století: Spory v olomouckém biskupství. In Okresní archív v Olomouci 1986, Olomouc 1987, s. 53–63.
  • Macek, Josef. Víra a zbožnost Jagellonského věku. Praha 2001.
  • Mandziuk Józef. Biskupi pomocniczy {archi)diecezji wrocławskiej. Wrocław 2015, s. 29-30.
  • Měšťánek, Tomáš. Biskup Jan Filipec (1431–1509) a středoevropská politika. Zlín 2003.
  • Mezník, Antonín. Jan Filipec, kancléř krále uherského a českého Matyáše Korvína, biskup Varadinský a správce biskupství Olomouckého. Časopis Vlasteneckého musejního spolku v Olomouci 20, 1903, s. 78–83.
  • Minařík, Klement. Vikáři české františkánské provincie od r. 1451 až do r. 1517. Sborník Historického kroužku 15, 1914, s. 200–218; 16, 1915, s. 1–9.
  • Minařík, Klement, ed. Příspěvek k životopisu Jana Filipce. Sborník Historického kroužku 28, 1927, s. 61–67, 127–134.
  • Sasinek, Franko V. Ján Filipec, biskup veľkovaradinský od r. 1476. Slovenský letopis pre historiu, topografiu, archaeologiu a ethnografiu 3, 1879, s. 127–134.
  • Semkowicz, Aleksander, ed. Rocznik wrocławski (Annalia seu Contingentia in civitate Wratislavia). In Monumenta Poloniae Historica / Pomniki dziejowe Polski. Tom 3. Lwów 1878, s. 734–740.
  • Shbat, Andrej – Vystrčilová, Michaela. Identifikace kosterních pozůstatků biskupa Jana Filipce. In Ve službách archeologie IV. Brno : Muzejní a vlastivědná společnost, Geodrill, Archeologický ústav, Slovenská akademie vied Nitra, 2003, s. 263-267.
  • Śliziński, Jerzy, ed. Rukopisy Českých Bratří / Rękopisy Braci Czeskich. Wrocław 1958.
Źródło: „https://silesiacum.pl/w/index.php?title=Jan_Filipiec&oldid=17888”