Kamienne krzyże w Rudzicy
Kamienne krzyże we wsi Rudzica (Pfaffendorf, Katholische Pfaffendorf) gm. Siekierczyn, pow. lubański.
Kamienny krzyż po wewnętrznej stronie muru cmentarza kościelnego
Niewielki krzyż (70x39) po wewnętrznej stronie muru cmentarza kościelnego w Rudzicy - kościół pw. św. Katarzyny (51°06'45.3"N 15°08'54.8"E).
Opisywany w czasach niemieckich jako krzyż osoby wyłączonej ze wspólnoty wiernych i pochowanej osobno - w niepoświęconej ziemi - pod murem, za murem czy w ogóle poza wsią. Taki krzyż wskazywał hańbiące miejsce pochówku, odległe od ośrodka modlitw pomagających skrócić czyściec (kościoła, a najlepiej ołtarza) i był ostrzeżeniem dla żyjących przed podobnym losem. Jednocześnie był też czymś w rodzaju pomocy wielkiemu grzesznikowi czy osobie zmarłej nagle, gdyż swoją odrębnością prowokował do modlitwy za tę konkretnie osobę, co skutkowało skróceniem jej czyścowych mąk. Nie wiadomo, czy ten przekaz o "krzyżu wykluczonego" jest oparty na ogólnej obserwacji zwyczajów związanych ze śmiercią i pochówkiem, czy też na zachowanej przez przedwojennych mieszkańców pamięci o konkretnym przypadku. Niezależnie od tego opowieść miała niewątpliwie związek z katolickim charakterem wsi. Była ona własnością lubańskich magdalenek i jak to nieraz się działo z mieszkańcami miejscowości związanych z instytucjami kościelnymi, ludność pozostała katolicka, tworząc małą enklawę w jednolicie protestanckim regionie. Rudzica była wysuniętą najdalej na zachód katolicką wsią na pruskim Śląsku.
Nie wiadomo kiedy krzyż pojawił się w murze cmentarnym. Trudno też powiedzieć czy jest to wmurowany kamienny krzyż czy ryt wykuty w murze. Drugi przypadek, biorąc pod uwagę niejasne wzmianki przedwojenne uprawdopodabniał by hipotezę, że być może krzyż oznaczał miejsce pod murem, gdzie chowano np. samobójców, włóczęgów, może też skazańców. Hipotezy tej nie wyklucza też całkowicie gdyby krzyż był wmurowany.
Jak prawie wszystkie kamienne krzyże na Śląsku przez pewien czas (II poł. XX w. i początek XXI) uważany był za tzw. krzyż pokutny. Nie miało to w rzeczywistości podstaw.
Krzyż ze zlepieńca przy głównej drodze przez Rudzicę
Wykonany ze zlepieńca krzyż o wymiarach 94x96x29 cm stoi po wschodniej stronie drogi, w pobliżu posesji 129 i niedaleko metalowego krzyża na murowanym postumencie, prawdopodobnie z XIX w. (51°06'48.9"N 15°08'55.6"E).
Nie są znane przyczyny jego postawienia ani wiek. Oczywiście, jak praktycznie zawsze, bez żadnych na to dowodów jest zaliczany często do tzw. krzyży pokutnych czy też pojednania. PTTK Zgorzelec umieściło nawet, widoczną na zdjęciu, tabliczkę. Oprócz tego, że podaje ona o krzyżu informację zmyśloną to zawiera też błędy co do samej definicji krzyża pokutnego. Twierdzi, że takie "krzyże stawiał zabójca na miejscu zbrodni". Otóż nie tylko w miejscu zbrodni. Zasadniczo tam gdzie życzyła sobie tego rodzina zabitego. Oprócz miejsca zbrodni stawiano krzyże czy inne "obiekty pokutne" (kapliczka, Marter) np. przy kościele, w miejscu zamieszkania zabitego, przy uczęszczanej drodze. Nie należy też używać słowa zbrodnia. Zbrodnią określono zabójstwo umyślne, a takie nie kwalifikowało się do ugody, a więc w związku z nim nie mógł powstać krzyż pokutny sensu stricto. Krajoznawców ze Zgorzelca usprawiedliwia jakoś fakt, że została postawiona w 1991 r. czyli w okresie gdy temat umów ugodowych i związanych z nimi obiektów był w początkowym stadium badań i dominowały głownie mity oraz amatorskie hipotezy stawiane bez wiedzy historyczno-prawnej i naukowego warsztatu, a często bez zachowania zasad logiki. Jedną z takich absurdalnych tez było kwalifikowanie krzyży do pokutnych ze względu na materiał, z którego zostały wykonane. W teorii, bardzo popularne, publikacje np. Pana Andrzeja Scheera stwierdzały, że kamienne krzyże stawiano z najróżniejszych powodów ale jednocześnie wszystkie istniejące kamienne krzyże zaliczały do pokutnych tylko na tej podstawie, że były kamienne, nie widząc sprzeczności w swoich stwierdzeniach.
Z krzyżem przy drodze przez Rudzicę związane są legendy.
Śmierć Kaspara von Haugwitz
M. Lindner wydał w 1890 r. kronikę parafii ewangelickiej Linda powiat Lubań obejmującej również wsie Heidersdorf i Ober-Nikolausdorf oraz wspólnotę ewangelicką w katolickiej wsi Pfaffendorf. Dziś Linda to Platerówka w pow. lubańskim, Heidersdorf to Włosień w gm. Platerówka, Ober-Nikolausdorf to pobliska Mikułowa, ale leży już ona w pow. zgorzeleckim (gm. Sulików). Pfaffendorf to Rudzica w pow. lubańskim, ale nie w gm. Platerówka lecz Siekierczyn. Te skomplikowane przekształcenia terytorialno-administracyjne oddają zmiany, które zaszły w topografii regionu. W kronice w sekcji opisującej przypadki śmierci w wyniku morderstwa lub nieumyślnego zabójstwa autor podaje, że w Niedzielę Palmową 1589 r. Kaspar von Haugwitz, młody szlachcic z Mikułowa, zginął podczas towarzyskiej zabawy mieczami (najprawdopodobniej chodziło o ćwiczenia w fechtunku). "Wymachiwanie" bronią skończyło się dźgnięciem Haugwitza w pierś przez jego towarzysza Eberharda von Lichtenau i natychmiastową śmiercią (Lindner 1890, 215). Zdarzenie jest autentyczne i stanowi też morał. Otóż w marcu tego roku (1589) odbył się we Włosieniu pogrzeb ważnej łużyckiej persony Jacoba von Salza (1526-1589). Było to namiestnik Łużyc (Amtshauptmann des Fürstentum Görlitz), pochodzący z tych okolic, a od 1583 w właściciel majątku Dolny Włosień i od 1587 majątku Górny Włosień. Na pogrzeb ściągnęła szlachta z całych Łużyc, obecny był także młody Haugwitz. Wypatrzył go sprawujący wówczas posługę w parafii pastor Abraham Schubart. Napomniał za bezbożne życie i ostrzegł, powinien w końcu przystąpić do od dawna zaniedbywanej komunii. Kasapar obiecał,że uczyni to w Wielki Czwartek.
Pastor Schubart zwrócił się do tego człowieka, który prowadził bezbożne życie, i ostrzegł go, że powinien przystąpić do komunii, której tak długo mu brakowało, po czym obiecał przyjść do Komunii Świętej w czwartek.
Na pogrzebie Jakuba von Salza pastor Jacob von Salza (1526–1589), Amtshauptmann des Fürstentum Görlitz, ab 1583 Besitzer des Gutes Nieder-Heidersdorf ab 1587 Besitzer des Gutes Mittel-Heidersdorf.
Na stronie internetowej "dolny-slask.org.pl" są opisane dwie legendy, które cytuję poniżej. " Wg legendy związany ze śmiercią młodego szlachcica zabitego przez swojego przyjaciela (dokument z sąsiedniej wsi Włosień, mówi o wystawieniu krzyża po śmierci pewnego szlachcica w wyniku towarzysko-rozrywkowej walki na szpady w Niedzielę Palmową w 1589 r.); wg innej - z pojedynkiem dwóch oficerów w XVI w." Legenda o pojedynku dwóch oficerów jest dość popularna i przypisuje się ją wielu krzyżom. Historia o śmierci szlachcica z ręki przyjaciela brzmi dużo bardziej prawdopodobne.
Wg legendy związany ze śmiercią młodego szlachcica zabitego przez swojego przyjaciela (dokument z sąsiedniej wsi Włosień, mówi o wystawieniu krzyża po śmierci pewnego szlachcica w wyniku towarzysko-rozrywkowej walki na szpady w Niedzielę Palmową w 1589 r.); wg innej - z pojedynkiem dwóch oficerów w XVI w... ( źródło: polska-org.pl )
Literatura
- Beck S. Steinkreuze, Gebirgsfreund. Illustierte Zeitschrift für Topographie, Geschichte und Touristik des Riesen-und Isergebirges, des Eulen-und Glatzergebirges, des Jeschken-und Lausitzer Gebirges, Nordböhmens und des Spreewaldes”, Jg. 20, 15.10.1898, s. 232.
- Grundmann Martin: Geist- und weltliche Geschicht-Schule. Görlitz: 1678, s. 44.
- Hellmich M. Aufruf zur Mitteilung von Nachrichten über das Vorkommen von Steinkreuzen in Schlesien. „Schlesische Geschichtsblätter. Mitteilungen des Vereins für Geschichte Schlesiens”, Nr. 3, 1909, s. 67.
- Lindner M. Orts- und kirchengeschichtliche Nachrichten aus der Parochie Linda mit Heidersdorf und Ober-Nikolausdorf im Kreise Lauban verb. mit Bericht über die evangelische Gemeinde zu Pfaffendorf ; ein Beitr. zur Lausitzer Dorf- und Parochialgeschichte. Liebertwolkwitz: 1890. (cBR 1)
- Schi M. Pfaffendorf Kr. Lauban. Die Heimat. Beilage des Neuen Görlitzer Anzeigers, Nr 47, 1932, s. 185.
- Wojtucki Daniel. Zabójstwo i pojednanie - kamienne krzyże na Górnych Łużycach. Cz. 2. Powiat lubański. Szkice Górnołużyckie Tom XI-XII, 2006, s. 23.
- Herr O. Steine am Wege. Die Zeugen mittelalterlichen Rechts in der Preußischen Oberlausitz. Görlitz 1929.
