Mikołaj Krebel
Nicolaus Crebil, legnicki rajca i ławnik żyjący w II poł. XIV i w początkach XVI stulecia. Najstarszy znany protoplasta rodziny Krebilów[1], późniejszej patrycjuszowskiej rodziny wrocławskiej.
W 1378 r.[2] był alodialnym właścicielem (Allodbesitz, Allod)[3] w Bobrowie (Boberau) koło Legnicy[4][5]. W 1388 r. został jednym z 8 ławników i od tego czasu pełnił przez wiele lat funkcje w radzie i ławie aż do 1408 r.
Działał w okresie, gdy samorząd Legnicy był już w pełni ukształtowany. Podstawowe znaczenie miał tu przywilej księcia Wacława I (Wenzel I) wydany 31 stycznia 1353 r., w którym książę nadał miastu prawo wyboru rajców i ławników. Od tej pory w Środę Popielcową każdego roku ustępujący rajcy wybierali rajców mających urzędować w następnym roku. Był to ich przywilej i jednocześnie obowiązek. Tak wybrana rada mianowała ławników. W tym czasie ustabilizował się już na stałe sześcioosobowy skład rady na czele z burmistrzem. Ława liczyła 8 osób, z tym że mianowano 7 jej członków, bo na czele stał zawsze dziedziczny wójt. Działo się tak od 1280 r., gdy, jak to określił przedwojenny historyk legnicki Arnold zum Winkel, z charakterystycznym ideologicznym podejściem, "wójtostwo przeszło w niemieckie ręce"[6], czyli zostało sprzedane przez księcia Henryka V Brzuchatego dwóm jaworskim mieszczanom Fryderykowi i Hellenboldowi[7]. Miasto starało się wykupić ten ważny dla sądownictwa miejskiego i dochodowy urząd. Udało się to w 1373 r. po śmierci wójta Franczka, który pozostawił nieletnich spadkobierców. Transakcję zatwierdził książę Ludwik Roztropny w swoim i czterech bratanków (Rupert, Wacław, Bolesław, Henryk) imieniu[8]. Od tej pory można mówić o pełnym samorządzie Legnicy. Przewodniczenie ławie przypadało jednemu z radnych i od 1390 r. ukształtowała się zasada, że wójtem (przewodniczącym ławy, wójtem sądowym, sędzią miejskim - Stadtrichter) był radny z trzeciego miejsca w radzie. Oznaczało to, że nadal było 7 ławników mianowanych przez radę, a jeden z radnych (trzeci) był jednocześnie radnym i zasiadał w ławie na pierwszym miejscu[9][7].
To krótkie omówienie ustroju legnickiego samorządu ma na celu wprowadzenie do analizy działalności w radzie i ławie Nicolausa Crebila, która co do zakresu czasowego i stanowisk przedstawiona jest w zamieszczonej niżej tabeli. Najpierw kwestia identyfikacji. W 1405 r. nazwisko Crebil pojawia się po czterech latach przerwy wśród rajców i ławników. Nicolaus Crebil jest na trzecim miejscu wśród rajców, a na pierwszym miejscu w ławie jest Nicclos Crebil. W 1407 r. Nicclos Crebil jest ławnikiem (trzeci na liście). W 1408 r. ponownie Nicolaus Crebil jest radnym (trzeci), a Nicclos Crebil pierwszym ławnikiem. Na tej podstawie genealog wrocławian z czasów przedpruskich Oskar Pusch stwierdza, że w 1405 r. wśród ławników pojawia się Nicolaus Crebil młodszy i w niektórych latach zasiada we władzach miasta razem z ojcem[5]. Przyjrzenie się katalogom prowadzi do wniosków, że taki wynik analizy katalogu członów rady i ławy są błędne. Pomimo innego zapisu imienia i na dodatek konsekwentnie stosowanego Nocolaus przy radnym i Nicclos przy ławniku, to ta sama osoba. Zgodnie z przytoczoną wyżej zasadą trzeci radny, czyli najważniejszy po burmistrzu i jego zastępcy był jednocześnie przewodniczącym ławy, wójtem sądowym. We władzach Legnicy było 14 miejsc (6 w radzie i 8 w ławie) ale obsadzało jest 13 osób. W kadencjach 1405 i 1407 Nicolaus Crebil łączył stanowisko w radzie i ławie tak jak się to działo każdorazowo z trzecim rajcą od 1380 r., co wyraźnie odzwierciedlają spisy[10]. Należy tu jeszcze wskazać, że Pusch opierał się na spisach rajców i ławników z lukami, których znaczną część zapełniła praca wydana w 2012 r, czyli 20 lat po jego śmierci[11]. Nie wiedział więc, że "dwóch" Crebilów działało w legnickim samorządzie również w 1394 r.
Koncepcji, że w 1405 r. pojawił się w samorządzie Legnicy syn Nicolausa Crebila zaprzecza też wysokie stanowisko (miejsce), które by objął. Trzecie w radzie lub pierwsze w ławie. Widoczne w tabeli stanowiska zajmowane przez Nicolausa pokazują, że piął on się w hierarchii debiutując na ostatnim miejscu w ławie i awansując w kolejnych latach, aż doszedł do najważniejszego po burmistrzu i jego zastępcy stanowiska (wójt sądowy), a potem był nawet zastępcą burmistrza (komapanem). Przerwa w sprawowaniu funkcji samorządowych nie spowodowała "degradacji'. Wrócił od razu na jedno z najwyższych stanowisk. To wzorcowy przykład kariery w strukturach władzy miasta. Nowe twarze pojawiały się zasadniczo na ostatnich miejscach w ławie. Po kilku kadencjach w niej na coraz wyższych miejscach awansować można było na jedną, dwie kadencje do rady, zajmując nawet poważne stanowisko, jak Crebil w 1394 r. Potem znowu powrót do ławy i awans do rady już nawet na najwyższe stanowiska. Nicolaus w 1397 r. został wiceburmistrzem. Nie wiadomo czemu nastąpiła po 1400 r. kilkuletnia przerwa w udziale w pracach samorządu miejskiego. Być może w tym czasie Nicolaus skoncentrował się na działalności gospodarczej. Takie przerwy nie są też jak wynika z zestawień niczym wyjątkowym. Dawały one szansę dojścia do władzy nowym osobom (lub tym wcześniej pauzującym) a samemu zainteresowanemu większe zaangażowania w prowadzone przez siebie interesy[12].
| Rok[13] | Imię[14] | Funkcja | Miejsce[15] | Uwagi |
|---|---|---|---|---|
| 1388 | Nicclos | ławnik | 8 | |
| 1389 | Nicolaus | ławnik | 7 | |
| 1391 | Niclas | ławnik | 6 | |
| 1392 | Nicclos | ławnik | 5 | |
| 1394 | Nicolas | rajca | 3 | Trzeci rajca był jednocześnie wójtem czyli przewodniczył ławie. Łączył w ten sposób kolegia rady i ławy. |
| Nicols | ławnik | 1 | Jako wójt pełnił w ławie funkcję niegdysiejszego wójta dziedzicznego czyli był sędzią (Stadtrichter). | |
| 1396 | Nicclos | ławnik | 3 | |
| 1397 | Nicolaus | rajca | 2 | |
| 1400 | Niclos | ławnik | 3 | |
| 1405 | Nicolaus | rajca | 3 | Tak jak w 1394. |
| Nicclos | ławnik | 1 | Wójt miejski, tak jak w 1394. | |
| 1407 | Nicclos | ławnik | 3 | |
| 1408 | Nicolaus | rajca | 3 | Tak jak w 1394 i 1405. |
| Nicclos | ławnik | 1 | Wójt miejski, Stadtrichter tak jak w 1394 i 1405. |
Nie ma informacji o rodzinie Nicolausa Crebila z wyjątkiem tego, że rzeczywiście miał on syna, swojego imiennika, żonatego z Barbarą[4][5] z patrycjuszowskiej rodziny wrocławskiej Popplau.
Przypisy
- ↑ Nazwisko zapisywane było w najróżniejszy sposób. Crebil, Crevil Crebel, Knebil, Krebil, Kribel, Kriebel.
- ↑ W tym samym roku w spisie radnych Legnicy pojawia się Petsche Crebil (Schirrmacher, s. 487. Jujeczka, Kupeć, s. 141). Był radnym tylko w tym roku i nie ma o nim innych informacji. Należy przyjąć, że to krewny, może ojciec Nicolausa i tym samym byłby starszym o pokolenie znanym członkiem rodziny, ale możliwe też, że to brat lub kuzyn. Informacja o Petsche oznacza, że rodzina była już prawdopodobnie zakorzeniona w księstwie legnickim, bo Nicolaus nie był jej jedynym przedstawicielem.
- ↑ Własność alodialna, czyli pełna własność ziemi, nieobciążona żadnymi ciężarami i ograniczeniami feudalnymi w przeciwieństwie do lenna czy chłopskiego dziedzictwa.
- ↑ 4,0 4,1 Stein, s. 187,188.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Pusch 2, s. 413.
- ↑ Winkel, s. 370-374.
- ↑ 7,0 7,1 Jujeczka, Kupeć, s. 15.
- ↑ Schirrmacher, s. 189-191 (No. 284. 1373. Febr. 6. Liegnitz.)
- ↑ Schirrmacher, s. 483-494.
- ↑ 10,0 10,1 Dane dotyczące zasiadania w radzie i w ławie z zestawień zamieszczonych w Schirrmacher, s. 483-494 oraz Jueczka, Kupeć s. 121-254.
- ↑ Jujeczka Stanisław, Kupeć krzysztof. Urzędnicy miejscy Legnicy do 1740/1741 roku. Toruń: 2012.
- ↑ Jujeczka, Kupeć, s. 20.
- ↑ Roczna kadencja nie pokrywała się z rokiem kalendarzowym lecz zmieniała się w okolicach Środy Popielcowej. Dlatego pojawia się też datowanie łamane - 1388/1389 itd.
- ↑ Jego nazwisko zapisywane jest Crebil, ale imię różnie.
- ↑ Miejsce w hierarchii związane było ze stażem i odzwierciedlało pozycję, znaczenie osoby. Wiązało się też z pełnieniem pewnych stanowisk przypisanych do zajmowanego miejsca w radzie.
Na podstawie
- Jujeczka Stanisław, Kupeć krzysztof. Urzędnicy miejscy Legnicy do 1740/1741 roku. Toruń: 2012.
- Pusch Oskar. Die Breslauer Rats- und Stadtgeschlechter in der Zeit von 1241 bis 1741. Band 2. Dortmund: 1987.
- Sammter Ascher. Chronik von Liegnitz. Liegnitz: 1861.
- Schirrmacher Friedrich Wilhelm. Urkunden-Buch der Stadt Liegnitz und ihres Weichbildes bis zum Jahre 1455. Liegnitz: 1866
- Stein Rudolf. Der Rat und die Ratsgeschlechter des Alten Breslau. Würzburg: 1963.
- Winkel Arnold zum. Der Übergang der Erbvogtei in deutsche Hand. MGAVL, bd. 8, Jahr 1920/1921, s. 370-374.
