Jan Filipiec

Jan Filipec, Jan Filipec znany także jako Jan z Prostějova, pol. Jan Filip Prostani, węg. Pruisz Filipecz János (Filipecz János de Prosznicz), ur. około 1431 w Prościejowie (Prostějov) - zm. 28 czerwca 1509 w Uherské Hradiště, był biskupem wielkowaradyńskim jako Jan IX, administratorem diecezji ołomunieckiej, wrocławskim biskupem pomocniczym i jednym z najważniejszych dyplomatów w służbie Macieja Korwina. Znacząco przyczynił się do kształtowania polityki zagranicznej Macieja w latach osiemdziesiątych XV wieku.

Początki kariery

Urodził się w Prościejowie w skromnych warunkach w rodzinie rzemieślnika wyznania utrakwistycznego. Otrzymał wykształcenie w miejscowej szkole miejskiej. Josef Macek przypuszczał, że studiował także na uniwersytecie, być może w Wiedniu lub na jednym z północno-włoskich uniwersytetów, ale brak jest na to dowodów w źródłach.

Swoją karierę prawdopodobnie rozpoczął w służbie morawskiego hejtmana (wojewoda, namiestnik) Jana Tovačovský'ego z Cimburka jako pisarz. Już wtedy wykazywał niezwykłe zdolności i wiedzę, co spowodowało, że został zatrudniony przez Macieja Korwina, który często wybierał zdolnych ludzi spośród niższych warstw społecznych. Tak przynajmniej stwierdza autor Historie fratrum, kroniki wczesnych dni działalności Jednoty Braci Czeskich. Z innych źródeł wiadomo, że Jan Filipec dostał się do służby Macieja Korwina podczas jego najazdu na Morawy, a według Bonfiniego miało to miejsce w czasie, gdy Korwin zbliżał się do Ołomuńca, czyli w roku 1468.

Maciej Korwin dążył do zdobycia kontroli nad ziemiami czeskimi i dlatego potrzebował miejscowych ludzi do swojej służby. Władzę nad Morawami sprawował jeden z dowódców wojskowych w armii Korwina, węgierski wojewoda transylwański Mikołaj Csupor, do którego kancelarii (ponownie według Bonfiniego) Jan Filipec dołączył. W 1471 roku Filipec prawdopodobnie wziął udział w zjeździe wyborczym w Kutnej Horze, będąc w orszaku Csupora. Jednak po spisku magnackim, w który Csupor również był zamieszany, Filipec przeszedł bezpośrednio do kancelarii królewskiej. Jednakże również w królewskiej kancelarii uczestniczył głownie w tworzeniu dokumentów dotyczących Moraw. Tak było przynajmniej do połowy lat 70.

Pracowity kancelista zaczął za sprawą królewskiej łaski zdobywać też beneficja kościelne. Najpierw został kanonikiem metropolitalnej kapituły św. Wojciecha w Ostrzyhomiu (pierwsza wzmianka pochodzi z roku 1474), a w roku 1475 uzyskał stanowisko prepozyta kapituły kolegiackiej Najświętszej Trójcy w Felhévízie, w bezpośrednim sąsiedztwie Budapesztu. Jako prepozyt kapituły w Felhévíz dał się poznać jako sprawny administrator kierując renowacją i naprawą budynków kapitulnych. Dlatego też Maciej Korwin mianował go biskupem w Wielkim Waradynie, ponieważ miasto to zostało spalone przez Turków w 1474 roku i potrzebowało zdolnego zarządcy. Jan Filipiec jako biskup waradyński przywrócił do świetności zarówno katedrę, jak i miejscowy zamek, znacznie powiększył zbiory ksiąg liturgicznych oraz osobistą bibliotekę Korwina.

Szczyt kariery

Dyplomacja i polityka

W służbie Macieja Korwina Jan Filipec działał przede wszystkim jako dyplomata. Już w 1472 roku uczestniczył w negocjacjach z Wilhelmem z Pernštejna w Szombathely. Wkrótce po swoim mianowaniu biskupem Waradyna otrzymał bardzo ważne zadanie. Wspólnie z biskupem wrocławskim Rudolfem z Rüdesheimu, przewodził uroczystej delegacji, która przemierzyła całą Italię i zmierzała do Neapolu, mając na celu przywiezienie nowożeńcowi, królowi Maciejowi, małżonki, córki neapolitańskiego króla Ferdynanda I, Beatrycze Aragońskiej (ślub per procura odbył się w Neapolu 16 września 1476 r. Beatrycze przybyła do Belgradu 10 grudnia 1476 roku i tam została koronowana. Jan Filipec brał udział zarówno w koronacji królowej, jak i w uroczystościach weselnych po osobistym królewskim ślubie w Budapeszcie (13 grudnia 1476). Przewodniczył tam siódmemu stołowi.

Na początku roku 1477 został wysłany do Czech jako przedstawiciel królewski (wspólnie z Václavem z Boskovic), aby wziąć udział w zjeździe stanów katolickiej strony zwołanym do czeskich Budziejowic. Tuż po powrocie otrzymał misję na Morawach, a od sierpnia do listopada brał udział w rozmowach między Maciejem Korwinem a cesarzem rzymskim Fryderykiem III w Austrii. W 1478 roku, jako przedstawiciel Macieja Korwina, wraz z Rudolfem z Rüdesheimu i biskupem ołomunieckim Tazem z Boskovic, prowadził rozmowy pokojowe z wysłannikami Władysława II Jagiellończyka. Ostateczna wersja umowy pokojowej (po nieudanej wersji w Brnie) została ogłoszona w grudniu 1478 roku w Ołomuńcu. W lipcu 1479 roku obaj władcy spotkali się tam, aby potwierdzić pokój.

Odtąd działał na Śląsku, gdzie występował jako reprezentant króla w latach 1479-1480. Jednocześnie prowadził negocjacje na rzecz Macieja na dworach w Dreźnie, gdzie rozmawiał z książętami saskimi Ernestem i Albrechtem Odważnym. W Pasawie zdobył poparcie bawarskiego księcia Jerzego Bogatego. Po zakończeniu misji na Śląsku w roku 1480 coraz bardziej angażował się w kolejne międzynarodowe negocjacje na rzecz swojego króla.

W roku 1481 ponownie działał w Austrii i krajach niemieckich. Najpierw w maju w Wiedniu podpisał w imieniu Korwina rozejm z cesarzem, następnie został wysłany na Sejm Rzeszy w Norymberdze. Nie został jednak ze swoim towarzyszem Václavem z Boskovic dopuszczony do obrad. W kolejnym roku odwiedził Rzym, gdzie prawdopodobnie pozostał aż do roku 1483. Po powrocie od 1484 aktywnie działał ponownie na Morawach jako nowy administrator biskupstwa ołomunieckiego. Również w kolejnym roku pozostawał w Europie Środkowej - na Węgrzech, w Austrii i krajach czeskich. Rok 1486 przyniósł dalszy postęp w jego karierze. W tym roku został kanclerzem Królestwa Czech i tajnym kanclerzem Węgier w służbie króla Macieja Sprawiedliwego. Oznaczało to, że miał jeszcze większą kontrolę nad kancelarią i stał się oficjalnym przedstawicielem władcy na Morawach. To dlatego był organizatorem spotkania obu czeskich królów w Igławie we wrześniu 1486 roku. Następnie pozostał na Morawach i zarządzał zarówno biskupstwem, jak i margrabstwem.

W 1487 roku miała miejsce jego najważniejsza misja dyplomatyczna: do północnych Włoch i Francji. Wyruszył z Wiednia, ówczesnej stolicy Macieja Korwina, w lutym i przez Wenecję skierował się do Ferrary, gdzie miał pozdrowić siostrę królowej Beatrice Eleanor, żonę księcia ferraryjskiego Ercola (Herkulesa) z Este. Następnie udał się do Mediolanu, gdzie miał zawrzeć małżeństwo przez pełnomocnika niespokrewnionego syna Macieja, Jana Korwina, z Bianką Marią, siostrą ówczesnego księcia mediolańskiego Giangaleazza II Sforzy. Zanim to jednak uczynił, musiał wyjechać do Francji, by starać się o zdobycie wsparcia brata tureckiego sułtana Bajezida II Dżemy, który był więziony we Francji. Maciej planował użyć go do walki z jego bratem. Filipiec w tej misji nie odniósł sukcesu, więc w listopadzie wrócił do Mediolanu, gdzie udało mu się zawrzeć małżeństwo między Janem Korwinem a Bianką Marią. Jednak to małżeństwo nigdy nie zostało zrealizowane, a Bianka Maria w końcu wyszła za mąż za Maksymiliana I.

Literatura

• Bajger, Matyáš Franciszek. Discovering Relationships between Jan Filipec and Humanism. In Augustinus Moravus Olomucensis : proceedings of the International Symposium to Mark the 500th Anniversary of the Death of Augustinus Moravus Olomucensis (1467-1513). ed. by Péter Ekler and Farkas Gábor Kiss. Budapest : Hungarian Academy of Science; National Széchényi Library, 2015, s. 45-60.
• Bajger, Matyáš Franciszek. Bratr, někdy biskup Jan Filipec (1431–1509) a knihy okolo něj. In Problematika historických a vzácných knižních fondů Čech, Moravy a Slezska, 19, 2010. [Online] acadaemia.edu [dostęp 2023-08-27]. Dostępny w Internecie: [1].
• Bonfinis, Antonio de. Rerum Ungaricarum Decades. Vol. 4, 1. Ed. I. Fógel, B. Iványi a L. Juhász. Bibliotheca Scriptorum Medii Recentisque Aevorum. Budapest 1941.
• Csapodi, Csaba. Die erhalten gebliebenen Bücher des Johann Filipec (Pruis), Bischof von Grosswardein (um 1431–1509). Gutenberg Jahrbuch 1975, s. 338–340.
• Eschenloer, Peter. Geschichte der Stadt Breslau. 2 sv. Ed. Gunhild Roth. Münster 2003
• Foltýnová-Mikulcová, Pavlína. "Jan Filipec, diplomat ze sklonku středověku." Dějiny a současnost 21, č. 1, 1999, s. 11–15.
• Grieger, Rudolf. Filipecz, Johann Bischof von Wardein: Diplomat der Könige Matthias und Wladislaw. München 1982. (Studia Hungarica; 20).
• Hlobil, Ivo. Jan Filipec a studia Jana z Kunovic. Vlastivědný věstník moravský, 42, 1990, s. 403-404.
• Hlobil, Ivo – Petrů, Eduard. Humanism and the Early Renaissance in Moravia, 2. oprav. vyd. Přel. Jana and Michael Stoddart. Olomouc 1999. (1. vyd. Humanismus a raná renesance na Moravě. Praha 1992.)
• Kalous, Antonín. Čtyři Janové z Varadína. In Evropa a Čechy na konci středověku: Sborník příspěvků věnovaných Františku Šmahelovi, eds. Eva Doležalová, Robert Novotný a Pavel Soukup, Praha 2004, s. 269–280.
• Kalous, Antonín. Itinerář Jana Filipce (1431–1509). Sborník prací historických XXII. Acta Universitatis Palackianae Olomucensis, Facultas philosophica, Historica 34, 2008, s. 17–43.
• Kalous, Antonín. Jan Filipec v diplomatických službách Matyáše Korvína. Časopis Matice moravské 125, 2006, s. 3–32.
• Kalous, Antonín. Spor o biskupství olomoucké v letech 1482–1497. Český časopis historický 105, 2007, s. 1–39.
• Kalous, Antonín. Volba uherského krále po smrti Matyáše Korvína. Dějiny a současnost 24, č. 3, 2002, s. 10–17.
• Koželuha, František. Jan Filipec (Vítěz), biskup Velko-Varadinský a správce biskupství Olomouckého. In Program reálky v Prostějově. Prostějov 1883, s. 3–16.
• Macek, Josef. K dějinám Olomouce na konci 15. století: Spory v olomouckém biskupství. In Okresní archív v Olomouci 1986, Olomouc 1987, s. 53–63.
• Macek, Josef. Víra a zbožnost Jagellonského věku. Praha 2001.
• Mandziuk Józef. Biskupi pomocniczy {archi)diecezji wrocławskiej. Wrocław 2015, s. 29-30.
• Měšťánek, Tomáš. Biskup Jan Filipec (1431–1509) a středoevropská politika. Zlín 2003.
• Mezník, Antonín. Jan Filipec, kancléř krále uherského a českého Matyáše Korvína, biskup Varadinský a správce biskupství Olomouckého. Časopis Vlasteneckého musejního spolku v Olomouci 20, 1903, s. 78–83.
• Minařík, Klement. Vikáři české františkánské provincie od r. 1451 až do r. 1517. Sborník Historického kroužku 15, 1914, s. 200–218; 16, 1915, s. 1–9.
• Minařík, Klement, ed. Příspěvek k životopisu Jana Filipce. Sborník Historického kroužku 28, 1927, s. 61–67, 127–134.
• Sasinek, Franko V. Ján Filipec, biskup veľkovaradinský od r. 1476. Slovenský letopis pre historiu, topografiu, archaeologiu a ethnografiu 3, 1879, s. 127–134.
• Semkowicz, Aleksander, ed. Rocznik wrocławski (Annalia seu Contingentia in civitate Wratislavia). In Monumenta Poloniae Historica / Pomniki dziejowe Polski. Tom 3. Lwów 1878, s. 734–740.
• Shbat, Andrej – Vystrčilová, Michaela. Identifikace kosterních pozůstatků biskupa Jana Filipce. In Ve službách archeologie IV. Brno : Muzejní a vlastivědná společnost, Geodrill, Archeologický ústav, Slovenská akademie vied Nitra, 2003, s. 263-267.
• Śliziński, Jerzy, ed. Rukopisy Českých Bratří / Rękopisy Braci Czeskich. Wrocław 1958.