Kolumny Trójcy Świętej na Śląsku
Kolumny Trójcy Świętej to zjawisko artystyczne i kulturowe charakterystyczne dla XVII i XVIII wieku wynikające ze specyfiki historycznej, ideologicznej i artystycznej okresu. Są elementem szerszego zjawiska tego czasu, a mianowicie rozwoju wotywnych rzeźb wolnostojących o określonym wydźwięku religijnym. Wyobrażenia Trójcy Świętej na takich podstawach jak obeliski, filary, kolumny lub podobne do kolumn można objąć terminem "figura wolnostojąca". Rzeźba w tej formie ta pojawia się niezwykle licznie na rozległym obszarze jako wyraz specyficznej barokowej pobożności. Poszczególne pomniki wykazują podobieństwa strukturalne i formalne, różnią się jednak pod względem ikonografii i funkcji. Oprócz kolumn Trójcy Świętej to głównie kolumny maryjne. Pojawiają się też kolumny ku czci innych świętych, których kult był w okresie baroku pielęgnowany.
Taki rodzaj wolno stojących rzeźb o charakterze kultowym zaczynał wykształcać się jako niezależny akcent w dziedzinie urbanistyki i krajobrazu około połowy XVII w. Proces był powiązany z kontrreformacją, która wówczas nabierała rozpędu.
Kolumny Trójcy świętej nie są specyficzne dla Śląska w okresie 1677-1780, ale występują w jeszcze większym nasileniu w Austrii, południowych Niemczech, Węgrzech, w Czechach i na Morawach, czyli tam gdzie panowali wówczas Habsburgowie. Okres ich powstawania można wydłużyć do 1800 r. Śląskie kolumny wykazują pewne cechy specyficzne, ale jak z wszystkich wymienionych prowincji, z zastrzeżeniem Tronów Łaski, mają odniesienie do wzorca, którym jest kolumna na placu Graben w Wiedniu. Ten powstały w latach 1687–1693 monumentalny (21 m) pomnik został ufundowany przez cesarza Leopolda I w podzięce Bogu za zakończenie zarazy (Pestsäule, kolumna morowa) . Szalejąca w 1679 r. po Europie epidemia dżumy miała zabić w samym Wiedniu około 100 tys. osób. Wiedeńska statua stała się punktem odniesienia dla innych w monarchii Habsburgów. Nawiązywały do niej formą, programami ikonograficznymi, jak też przyczynami fundacji.
Brak materiałów dokumentujących (z kilkoma wyjątkami) uniemożliwia wyjaśnienie szeregu kwestii. W wielu przypadkach nieznane są okoliczności powstania fundacji, równie trudno jest ustalić, do jakich zleceniodawców twórca był zobowiązany. Zabytki prezentowane w tej pracy obejmują wszystkie interesujące nas dzieła, które powstały w XVII i XVIII wieku na Śląsku, niezależnie od tego, czy nadal istnieją i w jakim stanie są zachowane.
Jak wcześniej wspomniano, ustawianie takich pomników należy wiązać z kontrreformacją, która w drugiej połowie XVII wieku objęła wszystkie ziemie rządzone przez Habsburgów, w tym także Śląsk. Po pokoju westfalskim rozpoczęła się prowadzona z dużą surowością nowa fala represji wymierzona w protestantów. Zgodnie z postanowieniami traktatu cesarz miał prawo określać wyznanie religijne w swoim kraju. Najwcześniej zrealizowano to w hrabstwie kłodzkim, gdzie w momencie podpisania pokoju proces rekatolizacji był daleko posunięty. Wszelkie herezje były skutecznie tępione, a jezuici, którzy w czasie wojny trzydziestoletniej pojawili się w Kłodzku (1624), do przełomu XVII i XVIII wieku wieku uczynili kraj całkowicie katolickim.. W pozostałych częściach Śląska proces ten przebiegał nieco inaczej, zwłaszcza na Dolnym Śląsku, gdzie protestantyzm był bardzo silny s katolicyzm uzyskiwał swoje miejsce powoli i z dużymi oporami. Takie stosunki wyznaniowe korespondują z topograficznym rozmieszczeniem interesujących nas zabytków, które najczęściej reprezentowane są właśnie w Kotlinie Kłodzkiej.
Artystyczne powiązania Śląska z Austrią i Czechami wynikają już z samej tylko przynależności politycznej i religii władców. To wpłynęło na sztukę, która tutaj, podobnie jak w innych regionach, była w dużym stopniu podporządkowana ideologii kontrreformacji.
Wznoszenie kolumn Trójcy Świętej, jak również innych, o różnych motywach ikonograficznych zaczyna się na Śląsku i rozpowszechnia się tam w tym samym czasie, co w innych krajach monarchii Habsburgów. Kult Świętej Trójcy był niewątpliwie wcześniej znany na Śląsku, jednak nie był tak tak intensywny i nie w takim stopniu zobrazowany publicznymi pomnikami. Impulsy z innych obszarów monarchii z pewnością przyczyniły się do jego rozpowszechnienia i intensywności, a więc zwyczaj ten nie jest zjawiskiem lokalnym, lecz importem. Kult Trójcy Świętej był na Śląsku słabszy niż w Austrii. G. Schikola podkreślał ten fakt w odniesieniu do Węgier i Czech. Twierdzi, że jest to związane z walką przeciwko islamowi, która była niezwykle istotna dla Austrii bezpośrednio zagrożonej przez Turków, tak samo jak kult Trójcy Świętej, dla Śląska i Czech był on mniej atrakcyjny. W tych krajach priorytetowy był kult Maryi.
-
Kolumna Trójcy Świętej w Wiedniu (1693)
Ten artykuł jest w fazie tworzenia
