Figura św. Jana Nepomucena w Okrzeszynie
Ten artykuł jest w trakcie tworzenia i może przejściowo zawierać niepełne, niezweryfikowane lub błędne informacje.
Okrzeszyn w gm. Lubawka, w pow. kamiennogórskim. Przed 1945 r. Albendorf, a krótko 1945 i 1946 Albinów. Figura św. Jana Nepomucena z 1726 r. na moście nad Beczkowskim Potokiem (50°36'48.7"N 16°01'39.3"E) wpadającym tu do rzeczki Szkło (zlewnia Morza Północnego). Wioska leży w tzw. worku okrzeszyńskim, czyli niewielkim terenie, razem z Uniemyślem, na południe od Chełmska Śląskiego, otoczonym z trzech stron granicą z Czechami. Obie wioski wyludniają się od lat. W 2001 r. w Okrzeszynie mieszkało 278 osób, w 2011 już 206. Ich komunikacja z resztą kraju jest utrudniona tym, że przez zabytkowe Chełmsko Śląskie, przez które prowadzi jedyna droga, utrudniony przejazd mają ciężkie samochody. Wieś była przez wieki własnością krzeszowskich cystersów. Pod koniec XIII w. podarował ją klasztorowi książę świdnicki Bolko I Surowy i do kasaty zakonów w Królestwie Prus w 1810 była własnością zakonną.
Cystersi z Krzeszowa byli właścicielami wielu wsi w okolicach swojej siedziby (fot. 8) i udało im się ostatecznie w większości z nich utrzymać swoich poddanych przy wierze katolickiej. Również na ich terenie reformacja w pewnym momencie zaczęła dominować, zwłaszcza w latach wojny trzydziestoletniej, ale późniejsza akcja rekatolizacyjna przyniosła rezultaty. Duże zasługi w tym zakresie położył opat Bernhard Rosa (opat od 1660), który mówił o objęciu tym działaniem zwłaszcza wsi Okrzeszyn, Uniemyśl, Niedamirów, Opawa[1]. Były to miejscowości leżące w pobliżu dóbr promujących protestantyzm Schaffgotschów. Do pomocy sprowadził w 1663 r. do Krzeszowa karmelitów[2]. W rezultacie ostała się całkiem spora enklawa katolicka w protestanckim morzu okolicy (fot. 9). Obszar ten do dziś łatwo jest zidentyfikować w terenie. Wyróżnia się bardzo dużym nasileniem obiektów małej architektury sakralnej (figury wolno stojące, kapliczki, krzyże) praktycznie nie występujących na terenach protestanckich. Wiele tych obiektów powstało z inicjatywy czy fundacji krzeszowskich zakonników i stanowiło element akcji rekatolizacyjnej. Jak w wynika z mapy rozmieszczania wyznań religijnych na Śląsku (fot. 9) tereny dóbr zakonnych były praktycznie jednolicie katolickie (ponad 90% mieszkańców to katolicy) i sytuacja nie zmieniła się wiele do 1945 r., pomimo kasaty zakony w 1810 r.
Jednym z narzędzi kontrreformacji był św. Jan Nepomucen. Ten średniowieczny praski prałat, który zginął męczeńską śmiercią wplątawszy się w polityczne rozgrywki o władzę materialną pomiędzy królem a Kościołem stał się jedną z ikon kontrreformacyjnej sztuki barokowej. Jego kult tlił się praktycznie od śmierci (1393) ale przybrał mocno na sile staraniami jezuitów w II poł. XVII w. Doprowadzono do beatyfikacji (1721) i kanonizacji (1729). Protestanci twierdzili, że kult został sztucznie wywołany celem przysłonięcia popularnego wśród Czechów Jana Husa[3]. Jak by nie było nie tylko w Czechach ale w całym władztwie Habsburgów zaroiło się od pomników Jana z Pomuka. Wolno stojący monument sakralny, prezentujący poza kościołami wyobrażenia kultowe stał się w okresie kontrreformacji i dominującej wtedy sztuki barokowej operatywnym środkiem przekazu treści dogmatycznych docierającym szerzej i głębiej niż tylko do uczestników kościelnych obrzędów. Ogromna liczba zachowanych takich obiektów stanowi do dziś typowy element pejzażu terenów katolickich. Jest to widoczne bardzo na Dolnym Śląsku w zderzeniu z pozbawionym tego elementów pejzażu proprotestanckim dominującym w regionie. Postać św. Jana Nepomucena nadawała się specjalnie do celów "propagandowych" ze względu na przypisywane mu patronaty. Szczególne znaczenie mała w tym względzie "tajemnica spowiedzi". Św. Jan Nepomucen został uczyniony męczennikiem tajemnicy spowiedzi i patronem dobrej spowiedzi. W dyskusji teologicznej z protestantami, którzy nie uznawali spowiedzi indywidulanej figury św. Jana miały przypominać wiernym i wątpiącym jak ważna jest spowiedź i, że jej tajemnica jest bezwzględnie zachowywana. Kwestionowali to nieraz protestanci twierdząc, że księża katoliccy są na usługach cesarskiej władzy. Święty był także patronem dobrej sławy, a ze względu na sposób śmierci (utonął zrzucony po torturach z mostu) był opiekunem tonących oraz orędownikiem podczas powodzi i mostów. W samym opisywanym władztwie Cystersów powstały w XVIII w. pomniki św. Jana Nepomucena w Kochanowie, Olszynach, Gorzeszowie, Jawiszowie (2), Krzeszowie, Czadrowie, Lubawce, Błażejowie, Chełmsku Śląskim i ten w Okrzeszynie.
Figura Okrzeszynie pochodzi z I połowy XVIII w. Na cokole znajduje się praktycznie nieczytelna inskrypcja (fot. 3), która brzmi według przekazów Sit Tibi Deus Atque laus in beato Joanne Nepomuceno[4]. Inskrypcja jest chronostychem, gdyż widać wyróżnione litery w środku wyrazów, będące jednocześnie cyframi rzymskimi, np. przedostatnia litera w trzecim rzędzie, czyli V między literą a i literą s. Jako chronostych zawiera chronogram będący zapisem daty powstania. Odpowiednie litery podawanej inskrypcji dają datę 1675. SIt TIbI DeVs AtqVe LaVs In beato Ioanne NepoMVCeno (1+1+1+500+5+5+50+5+1+1+1000+5+100 = 1675). Nie jest to więc podawana w opracowanich I połowa XVIII w. Poza tym data ta jest niemożliwa też ze względu na to, że okrzeszyńska figura byłaby starsza od pierwszej znanej rzeźby świętego, która stanęła na moście Karola w Pradze w 1683 r. i stała się wzorem, z którego korzysta też pomnik w Okrzeszynie. Z dokładnej analizy widoku inskrypcji i treści chronostychu można wywnioskować, że w podawanym odczycie brakuje jednego słowa. Pomiędzy Deus a Atque należy wstawić wyraz Gloria. W inskrypcji to pierwsze słowo w drugiej linii, które wyraźnie zaczyna się od G i kończy IA. Test chronostychu (inskrypcji) brzmi więc SIt TIbI DeVs GLorIa AtqVe LaVs In beato Ioanne NepoMVCeno i daje datę 1726 (doszły L oraz I czyli 1+1+1+500+5+50+1+5+50+5+1+1+1000+5+100 = 1726).
Pomnik na mostku w Okrzeszynie powstał więc w 1726 r. Opatem był wówczas Innocenty Fritsch.
I F
-
2. Pomnik św. Jana Nepomucena, Okrzeszyn
-
3. Inskrypcja na cokole pomnika w Okrzeszynie
-
4. Fragment pomnika św. Jana Nepomucena
-
5. Most w Okrzeszynie nad Beczkowskim Potokiem.
-
6. Św. Jan Nepomucen w Okrzeszynie
-
7. Św. Jan Nepomucen w Okrzeszynie, stan przed 1994 r.
-
8. Mapa posiadłości klasztoru Cystersów w Krzeszowie (fiolet w okolicach Krzeszowa)
-
9. Mapa rozmieszczania wyznań na Śląsku (fragment)
Przypisy
- ↑ Wiszewski Przemysław. Świat na pograniczu. Dzieje Lubawki i okolic do 1810 r. Wrocław: 2015, s. 166.
- ↑ Gliński Radosław, Patała Agnieszka. Krajobraz kulturowy gminy Lubawka. Wrocław: 2017, s. 109.
- ↑ Fros Henryk, Sowa Franciszek. Jan Nepomucen W: Twoje imię. Przewodnik onomastyczno-hagiograficzny. Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1975.
- ↑ Książek Stanisław. Mała architektura sakralna Kotliny Kamiennogórskiej. Kamienna Góra: 2001, s. 52.
