Bartholomäus Stein

Bartholomäus Stein, Barthel Sthenus, Barłomiej Stein (ur. w 1477 r. w Brzegu, zm. w 1520 r. we Wrocławiu), humanista i geograf.

Po wczesnej śmierci rodziców, którzy jednak zapewnili swoim dzieciom, w tym kilkuletniemu S., środki na dalsze życie, w wieku około siedmiu lat rozpoczął on naukę w szkole joannitów w Brzegu. W 1495 roku podjął studia na Uniwersytecie Krakowskim, gdzie w 1498 roku uzyskał tytuł bakałarza, a w 1501 roku – magistra sztuk, co pozwalało mu na prowadzenie zajęć dydaktycznych (venia legendi). W tym samym roku, dzięki wsparciu Jana Turzona, przyszłego biskupa Wrocławia, S. został mianowany rektorem szkoły katedralnej św. Jana we Wrocławiu. Tam miał okazję współpracować z innym wybitnym humanistą, Laurentiusem Corvinusem, który także pełnił funkcję rektora szkoły, a później pracował jako pisarz miejski.

Po czterech latach spędzonych we Wrocławiu S. zdecydował się na kontynuację nauki w Wiedniu. W 1505 roku rozpoczął studia na wydziale medycznym, gdzie uczęszczał także na wykłady znanego humanisty Conrada Celtisa. Celtis wykładał tam od 1496 roku i był autorem publikacji na temat Norymbergi, którą S. prawdopodobnie znał już wcześniej. W 1506 roku S. wrócił do Krakowa, gdzie prowadził zajęcia z zakresu dzieł Arystotelesa, takich jak „Parva Naturalia” i „Oeconomica”, a także wykładał na temat „Tusculanae Disputationes” Cycerona. W tym okresie był również mentorem dla dwóch synów Leonharda Vogla, faktora Fuggerów, których zabrał na Uniwersytet w Wittenberdze w celu dalszego kształcenia. Jednakże jego surowe metody wychowawcze spotkały się z niechęcią rektora uniwersytetu, Christopha Scheurla.

Pomimo tej krytyki, dzięki wsparciu biskupa Turzona, Scheurl zaproponował S. stanowisko wykładowcy z rocznym wynagrodzeniem wynoszącym 20 złotych guldenów. Było to prawdopodobnie pierwsze płatne stanowisko dydaktyczne w Niemczech związane z nauczaniem geografii. Choć oczekiwano od niego, że poprowadzi kurs kosmograficzny o charakterze matematyczno-astronomicznym, S. zdecydował się na wykłady dotyczące geograficznego położenia zamieszkanych terenów Ziemi, jak je znano w starożytności. Korzystał z dzieła Pomponiusza Meli, rzymskiego geografa, którego prace były szczególnie użyteczne dydaktycznie z powodu ich zwięzłości. S. oparł swoje wykłady na recenzji Hermolausa Barbarusa i w 1509 roku wydał nowe wydanie do celów dydaktycznych, wzbogacone o jego własne komentarze.

Zdrowie S. pogorszyło się w 1512 roku, co zmusiło go do rezygnacji z pracy dydaktycznej. Następnie przebywał krótko w Lipsku u wpływowego humanisty Hieronima Emsera, jednak jeszcze w tym samym roku wrócił do Wrocławia. Tam wstąpił do hospicjum zakonu joannitów przy kościele Bożego Ciała jako prebendariusz. W 1514 roku został wyświęcony na duchownego zakonu, a trzy lata później, w 1517 roku, objął probostwo w pobliskiej parafii, gdzie służył do 1521 roku.

Brak wiedzy o regionie, nawet wśród wykształconych, zainspirował S. do pisania. W 1504/05 roku stworzył „Descriptio totius Silesiae”, a po pobycie w Wittenberdze, około 1512/13 roku, napisał „Descriptio Vratislaviae” – pierwszy topograficzny opis Wrocławia. Dzieła te stanowiły odpowiedź na pochwały miast północnych Włoch, podkreślając rozwój kulturalny miast cesarskich w niemieckiej części Europy. Późniejszy reformator Wrocławia, Jan Heß, wykorzystał „Descriptio” S. w swoim zaginionym dziele „Silesia Magna”. Heß był również odpowiedzialny za druk napisanej przez S. historii narodu żydowskiego, wydanej w 1523 roku. Prace geograficzne S. pozostały nieopublikowane aż do XVIII wieku, a ich znaczenie jako źródła historycznego zostało docenione dopiero w XX wieku.