Typy krzyża

1. Tron łaski. Obraz na blasze w niszy kapliczki w Klagenfurcie.

Krzyż jest jednym z najpopularniejszych symboli, znanym w wielu religiach i kulturach. Dwie, przecinające się linie są tak naturalnym i intuicyjnym znakiem, że prawdopodobnie początkowo pojawiał się przypadkowo, a z czasem posłużył do wyrażania treści symbolicznych. Już z młodszego paleolitu pochodzą figurki zwierząt wykonane z kości słoniowej, których występują zwielokrotnione znaki ukośnego krzyża (crux decussata). Współcześnie krzyż kojarzy się głównie z Chrześcijaństwem i jest jego podstawowym symbolem. Nie był nim jednak od początku istnienia tej religii. Były tego prawdopodobnie dwie przyczyny. Ogólna wynikająca z tego, że w okresie prześladowań chrześcijanie w ogóle unikali otwartego manifestowania oznak zewnętrznych wskazujących na swoja wiarę. Druga dotyczyła samego krzyża. Ukrzyżowanie w starożytności było karą stosowaną wobec niewolników i sprzeciwiających się władzy, a śmierć na krzyżu uważano za poniżającą. Dlatego nawet po 313 r. czyli po uznaniu chrześcijaństwa za religię dozwoloną w cesarstwie rzymskim, krzyż był tylko jednym z symboli drugorzędnych. Nie odważano się też na przedstawianie ukrzyżowanej postaci Chrystusa (Najstarszy znany wizerunek ukrzyżowanego Chrystusa znajduje się na płaskorzeźbionym reliefie z drewnianych drzwi bazyliki św. Sabiny w Rzymie i jest datowany na ok 430 r.). W swojej drodze jaką przeszedł krzyż od od znaku śmierci i hańby do do znaku zmartwychwstania i triumfu, chrześcijanie używali i używają współcześnie wizerunku krzyża w najróżniejszych formach. Pewnie podstawową przyczyną był fakt, że nie wiemy na jakim krzyżu zginął Chrystus. Nie podał tego żaden z ewangelistów ani historyków. Pole zyskała tu więc wyobraźnia wyznawców, którzy nawiązywali do znanych sobie sposobów ukrzyżowania. Na to, już w okresie popularności symbolu krzyża, nałożyło się jego używanie jako znaku heraldycznego. W rezultacie pojawiło się bardzo dużo typów krzyża, z których jedne są bardzo popularne a inne występują incydentalnie.

• Słup, pal (stipes, stauròs) - pionowa belka
• Belka pozioma (patibulum)
• Titulus, album - tabliczka z tytułem winy czyli napis Jezus Nazareński Król Żydowski w 3 językach: łacińskim, hebrajskim i greckim, łaciński akronim to INRI
• Podpórka na nogi (suppedaneum)
• Siodełko (sedulum, penta) - siedzisko, na którym sadzano skazańca co miało zapobiec rozerwaniu dłoni

Typy krzyża

Wygląd	Nazwa	Opis
	Łaciński, crux immissia, wcięty, wpuszczony	Najbardziej dziś rozpowszechniony typ krzyża, symbol kościoła rzymskokatolickiego. Najpopularniejszy w ikonografii Ukrzyżowania. Immissia od immmitere czyli składać ze sobą. Patibulum mocowane w wycięciu powyżej połowy wysokości krzyża. Prawdopodobnie ten typ krzyża pojawił się dopiero w V wieku (jego pierwszymi przedstawieniami są krzyże na mozaikach z rzymskiej bazyliki San Giovanni in Lorena i z bazyliki San Vitale w Rawennie). Symbolika: belka pionowa, czyli wymiar wertykalny, oznacza zjednoczenie nieba z ziemią, tego, co Boskie z tym co ludzkie w Chrystusie, a więc podniesienie natury ludzkiej (belka pozioma) do granicy przebóstwienia (wydłużona linia pionowa). Belka pozioma, to wymiar horyzontalny oznaczający też zjednoczenie ludzi ze wschodu i zachodu, a zarazem uniwersalny charakter zbawienia dokonanego na krzyżu. Gnostycy widzą boskość (belka pozioma) przykutą do materii (słup). bardzo częsty motyw w heraldyce.
	Św. Antoniego, crux commissa, nakładany, Tau	Poprzeczka nałożona na stripes, co daje formę zbliżoną do litery T. Po krzyżu łacińskim typ ten jest najczęściej występującym w ikonografii Ukrzyżowania (fot. 1).

• 

  2. Patriarcha moskiewski i całej Rusi Cyryl I z pastorałem w kształcie krzyża św. Antoniego podczas poświęcenia kamienia węgielnego pod główną świątynię sił zbrojnych Federacji Rosyjskiej (2018).