Krzyże z Chrystusem wyciętym z blachy

2. Grupa Ukrzyżowania, Ołdrzychów

Krzyże z wyciętą z blachy i pomalowaną sylwetką ukrzyżowanego Chrystusa, pojawiły się przy drogach na przełomie XVIII i XIX wieku. Były to niewielkie postacie Ukrzyżowanego na metalowych krzyżach umieszczonych na murowanych postumentach (fot. 3, 4). Powstawały one przez kilkadziesiąt lat, poza połowę XIX w., i spotykane są głównie w sudeckich i podsudeckich powiatach Dolnego Śląska i Czech. Na terenie Śląska występują praktycznie tylko w miejscowościach będących własnością ośrodków zakonnych: Magdalenek w Lubaniu (Henryków Lubański) i Nowogrodźcu (Parzyce i fot. 3, Nowogrodziec), Benedyktynek w Lubomierzu (Chmieleń i fot. 4, Golejów, Wojciechów 1, 2 i 3) Cystersów w Krzeszowie (Czadrów,

1. Werynia pow. kolbuszowski

Rozwój hutnictwa metali nieżelaznych po połowie XIX w. doprowadził do produkcji trwałych blach na skalę przemysłową, a za tym poszedł spadek cen i ich łatwa dostępność. Pojawiło się wówczas bardzo dużo fundacji drewnianych krzyży, z dużo większymi blaszanymi postaciami Chrystusa. Stawiano je w katolickich regionach właściwie całego Śląska. Taka forma Ukrzyżowanego stała się powszechna dla krzyży w całym władztwie Habsburgów, a więc dotarła również do ziem polskich zaboru austriackiego, nie stając się jednak tak popularna jak na pruskim Śląsku. Na pozostałych ziemiach polskich krzyż z pomalowaną na blasze sylwetką Chrystusa jet praktycznie nieznany. Dotyczy to nie tylko zaboru rosyjskiego ale i Wielkopolski, sąsiadującej bezpośrednio ze Śląskiem w ramach jednego organizmu państwowego.

Plastyczny, więc łatwy w obróbce i tani surowiec, przyczynił się do zwiększenia liczby krzyży przydrożnych, gdyż od 3 ćwierci XIX w. fundacja krzyża z blaszanym Chrystusem przestała być drogą inwestycją i stała się dostępna dla uboższych warstw. Pojawiły się zarówno produkty rzemieślnicze skierowane na lokalne rynki, nieraz przeznaczone do samodzielnego pomalowania jak i przygotowywane przez wiejskich kowali, we współpracy z uzdolnionymi malarsko sąsiadkami. Spowodowało to wielką różnorodność stylistyczną Chrystusa z blachy, powiększoną jeszcze z upływem czasu w wyniku przemalowań. Trwałość surowca, z którego wycięta jest postać, połączona z nietrwałością malowania i jednocześnie jego łatwość, spowodowały, że blaszane przedstawienia Ukrzyżowanego cechuje ogromna różnorodność stylistyczna wynikająca nie tylko z indywidualnych, malarskich przedstawień postaci Jezusa ale także przemalowań pierwotnych warstw.

• 

  3. Krzyż w Parzycach koło Nowogrodźca, pow. bolesławiecki, prawdopodobnie z 1806 r.

• 

  4. Krzyż w Chmieleniu koło Lubomierza pow. lwówecki

• Krzyże z Chrystusem z blachy w województwie dolnośląskim

• Kapliczki, figury i krzyże przydrożne na terenie diecezji tarnowskiej ; tekst. Red. Rzepa, Jan. Kraków: Kuria Diecezjalna w Tarnowie, 1983, s. 69 - Bochnia, krzyże drewniane i metalowe, 2,6,9; s. 239 - Werynia, krzyże drewniane, 6.
• Kapliczki, figury i krzyże przydrożne na terenie diecezji tarnowskiej ; ilustracje. Red. Rzepa, Jan. Kraków: Kuria Diecezjalna w Tarnowie, 1983, fot. 202, 427