Jan Holczel

Jan Holczel (Hans Holczel, Hans Holczell, Hans Holtzell, Hans Hölezel, Hans Hölczel, Hans Höltzel, Hans Hölczels), z 8 lipca 1512 r.

Epitafium i nagrobek w jednej z dwóch miejskich far świadczy, że Jan Helczel był znamienitym mieszczaninem. Nie zachowało się o nim jednak wiele informacji poza pochodzącymi z inskrypcji na nagrobku i epitafium opisanych w sekcji mosiężna płyta z inskrypcją i epitafium. Trudno też bliżej zidentyfikować jego rodzinę. Pochodził (według inskrypcji - Hans Hölczel von Nürnberg) z Norymbergi. W 1496 r. został ustanowiony przez, również norymberczyka, hafciarza (pereł?)Hansa Stegera, wykonawcą jego testamentu. Czy wzmiankowany w 1511 r. jako mąż Apolonii Popplau Wolfgang Hölzel był synem Jana? Może bratem lub kuzynem. Apollonia był córką zmarłego w 1507 r. Andreaza Popplau. Popplauowie to w tym czasie jeden z najważniejszych wrocławskich rodów. Wolfgang prowadził interesy z również związanymi pochodzeniem z Norymbergą Krzysztofem Scheurlem oraz późniejszym bankrutem leonardem Vogelem. Prawdopodobnie synem Jana był Jan (Hans) Hölzel hafciarz jedwabiu, który w 1518 roku oskarżył Wawrzyńca (Lorenz) Hoppe o zniesławienie.

(Schellenberg 1938, 54; Stein 1963, 206; Pusch 1988, 267; Pusch 1990, 81)

Epitafia i płyty nagrobne w farze elżbietańskiej

• 

  1.Fragment płyty nagrobnej Jana Holczela

• 

  2. Epitafium Jana Holczela

• 

  3. Ściana wschodnia kaplicy rodziny Dumlose; płyta Jana Holczela jest pierwszą od góry w pierwszej kolumnie od lewej

Mosiężna płyta z inskrypcją i epitafium

Płyta znajduje się na wschodniej ścianie kaplicy rodziny Dumlose jako pierwszy od góry obiekt w pierwszej kolumnie od lewej (fot 3).

Prostokątna mosiężna płyta o wymiarach 15x47 cm z inskrypcją minuskułą gotycką:

An'o d'ni · 1512 · Starb der erber man
hans holczell an sand killians tag de'<brm Got genedig und parmherczig sey a'

Znakami na górze, tu apostrofami, autor oznaczył abrewiację. Po dodaniu pominiętych liter tekst brzmi:

Anno domini 1512 Starb der erber man hans Holczell an sand killians tag dem Got genedig und parmherczig sey amen czyli

W dniu św. Kiliana<ref> w roku pańskim 1512 zmarł czcigodny Hans Holczell któremu Bóg niech będzie łaskaw i miłosierny. Dzień św. Kiliana przypada 8 lipca.

Płyta pochodzi z nagrobka.

W Muzeum narodowym w Warszawie znajduje się drewniane epitafium Jana Holczela opisane: Warsztat wrocławski, epitafium Hansa Hölczela, ok. 1512 (fot. 2). Jest to obraz malowany temperą na drewnie sosnowym (wymiary 121,5x90). Oprócz klasycznej Grupy Ukrzyżowania czyli Maryi i św. Jana Apostoła towarzyszących Ukrzyżowanemu Chrystusowi widzimy innych świętych. Po lewej Jan Chrzciciel i Sebald. Z prawej Wawrzyniec i Anna Samotrzeć. Obecność św. Sebalda, który jest patronem Norymbergi, nawiązuje do pochodzenia Jana Holczela z tego miasta. Święci ci polecają upamiętnionego, który klęczy. Jest jeszcze dosyć młody, o prostych włosach i drobnej, pięknej portretowej głowie. W rękach ma różaniec, ubrany jest w obszytą futrem, długą, czerwoną szatę wierzchnią (maskę), która jest otwarta na piersi i ukazuje białą koszulę sięgającą do szyi, nad którą czarne sznurki trzymają razem brzegi płaszcza. Przed nim tarcza z herbem i inicjałami H.H.

Epitafium miało niegdyś inskrypcje, które zaginęły jeszcze przed rokiem 1926 (o ich braku mówi Braune zauważając, że kilkadziesiąt lat wcześniej, za Luchsa (1860) jeszcze były. Nad obrazem był napis Hans Hölczels. Pod nim:

Anno Domini 1512 Jor am tag kiliani ist gestorben, der erbar hans hölczel von nirnberg. dem gott gnade. Taki tekst podaje Luchs. W tłumaczeniu: W roku pańskim 1512 w dzień św. Kiliana zmarł czcigodny Hans Holczel z Norymbergi. Boże bądź mu miłościw.

Trochę inny zapis podają za rękopisem z 1649 r. Gołaszewski i Górski. Mianowicie: Anno Domini 1512 Jor am tag Kiliani ist gestorben, der Erbare Hans Hölczel von Nürnberg. Dem Gott gnade. Różnice nie zmieniają sensu inskrypcji. Wydaje się, że historyk w II poł. XIX w. lepiej rozumiał potrzebę przekazania oryginalnego zapisu niż anonimowy autor w połowie XVII w., stąd wypadku występującej rozbieżności należy dać wiarę zapisowi Luchsa.

Uwaga ta oparta jest też na analizie zapisu kolejnej inskrypcji. Otóż rękopis z 1649 r. podaje lokalizację epitafium: Obok V filaru na murze, u dołu, pod chorągwią z tarczą (Gołaszewski, Górski 2016, 69) i potem "w podłodze kamień nagrobny z inskrypcją": A(nno) 1512 starb der Erbar Hans Hölczel an S. Kiliani tag, dem Gott gnedig vnd barmhertzig seÿ. Wzmiankowany kamień to ten z którego pochodzi płyta mosiężna w kaplicy Dumlosych i na niej jest inskrypcja. W czasach Luchsa płyta była już w kaplicy i jego zapis tej inskrypcji jest zbieżny z nią (fot. 1). Luchs rozwija w części skróty. Natomiast różnice pomiędzy zapisem z 1649 r., a inskrypcją z fot. 2 trzeba potraktować jak wspomniane wyżej różnicie z zapisach. Nie są one podstawą do stwierdzenia, że była jeszcze jedna inskrypcja.

Należy jeszcze wspomnieć, że Luchs podaje lokalizację epitafium inaczej niż rękopis. Wisiała ona na północnej ścianie kaplicy Restisów. To kaplica XV na planie 1 czyli po przeciwnej stronie do kaplicy Dumlosych. Epitafium i kamień nagrobny były już więc w 1860 r. rozdzielone i oba zabytki zmieniły miejsce położenia, a z kamienia w ogóle została już tylko mosiężna płyta z inskrypcją.

(O zabytku: Luchs 1860, 63, 171-172, 229, 233; Schlesiens 1870, I 12, II 49; Braune 1926, 94; Burgemeister 1933, 117; Dobrzeniecki 1972, 277; Mandziuk 1982, I 143; Czechowicz 2003, 209; Gołaszewski, Górski 2016, 69; Kaczmarek 199b, 102; Łobodzińska 2018, 95, 124;)

Literatura

• Wykaz literatury dotyczącej tematu epitafiów i płyt nagrobnych w kościele pw. św. Elżbiety we Wrocławiu oraz ich bohaterów, na której się oparto w artykule przewodnim. Tu wyżej tylko pozycje, w których są opisy epitafium oraz katalogi, w których jest umieszczone.