Tron Łaski z 1677 r. w Lesicy

1. Tron Łaski w Lesicy, fot. 2011.

2. Trójca Święta, Tron Łaski, Lesica, fot. 2001.

Lesica (Freiwalde) to wyludniona wieś w gminie Międzylesie w powiecie kłodzkim. Jest położona na pograniczu polsko-czeskim w Dolinie Dzikiej Orlicy, w południowej części Gór Bystrzyckich. Powstała w II poł. XVI w. miejscowość zaczęła podupadać w połowie XIX w. (było tu wówczas 95 budynków, kościół, szkoła katolicka, gorzelnia, młyn wodny, 27 warsztatów tkackich i wolne sołectwo) z powodu upadku chałupniczego tkactwa po rewolucji przemysłowej. Walory krajobrazowe dawały Lesicy możliwość rozwoju turystyki, ale od lat 20. XX w. wieś zaczęła się powoli wyludniać. Po II wojnie światowej zasiedlono miejscowość tylko w części ze względu na bliskość granicy (istniała tu strażnica WOP). Niestety liczba mieszkańców malała i w 2010 r. było ich ok 40. Z dawnych czasów pozostało na terenie wsi kilka wolno stojących figur. Część z nich, ze względu na opuszczenie wielu zabudowań, z których niektóre całkiem zniknęły, znajduje się teraz na odludziu.

Tron Łaski

Jednym z ciekawszych i najstarszym pomnikiem jest stojąca w północnej części wsi, przy gruntowej drodze (50°09'27.3"N 16°37'03.8"E), Trójca Święta z 1677 r. w typie Tronu Łaski, czyli przedstawienia Boga Ojca trzymającego w dłoniach swego ukrzyżowanego Syna. Duch Święty jest ukazywany w postaci gołębicy umieszczanej nad lub pod krucyfiksem. W tym wypadku pod. Jest to też najstarszy pomnik Trójcy Świętej w byłym hrabstwie kłodzkim i na całym Śląsku. Należy jednak pamiętać, że w czasie jego powstania hrabstwo kłodzkie nie leżało na Śląsku, lecz było integralną częścią Czech, Śląsk natomiast był odrębną prowincją należącą do królestwa Czech. Bezpośrednią przynależnością do Czech należy też tłumaczyć powstanie omawianej figury, gdyż Tron Łaski to bardzo częsty w Czechach motyw na wolno stojących pomnikach. Wywodzi się ze średniowiecza, gdy był podstawowym typem przedstawienia Trójcy Świętej. Od XIV wieku Trójca Święta występuje pod ikonograficzną postacią Tronu Łaski jako obraz wotywny za wybawienie od zarazy. Morową fundacją były też najczęściej figury przedstawiające Tron Łaski powstałe w monarchii habsburskiej w XVII i XVIII w. Były prekursorem, a później ubogim krewnym okazałych kolumn Trójcy Świętej. Barokowa wyobraźnia rozwinęła formę „właściwych” kolumn Trójcy Świętej, dźwigających w zwieńczeniu grupę trzech boskich osób. Lesicki pomnik jest tu ciekawy również z tego względu, że jego cokół przybrał formę kapliczki, jeszcze nie kolumny. Oczywiście w czasie jego powstania forma rozbudowanych kolumn Trójcy Świętej była już powszechna w większych ośrodkach, ale prowincjonalny warsztat rzeźbiarski w zagubionym w górach regionie granicznym pracował w oderwaniu od najnowszych trendów i jego dzieło jest obrazem starej tradycji. Od opisywanej figury wziął nazwę "warsztat lesicki" - hipotetyczny warsztat rzeźbiarski rozpoznany na podstawie wspólnych cech wielu rzeźb w tamtej okolicy, z których ta jest najstarszą. Według informacji z 2022 r. w miejscu lesickiej figury stoi tylko pusty cokół.

Figura

Trójca Święta w typie Tronu Łaski posadowiona jest na postumencie w kształcie słupa zakończonego kapliczkową kostką, na której ułożona jest właściwa podstawa rzeźby. Słup ma profil ośmioboczny, jego kapliczkowe zakończenie jest na rzucie kwadratu, podobnie jak podstawa rzeźby. Grupa figuralna przedstawia tronującego w chmurach Boga Ojca z koroną na głowie, pochylającego się lekko do przodu, trzymając oburącz krzyż z wiszącym na nim Synem. Krucyfiks umieszczony jest dokładnie w środkowej osi grupy. U stóp Chrystusa znajduje się Duch Święty w postaci gołębicy. Kompozycja jest symetrycznie zamknięta. Postacie są niewielkie, zwłaszcza nieproporcjonalnie mały Chrystus. Warsztatowo praca zdradza prowincjonalizm. Nieocennie można określić ją jako prymitywną. Część kapliczkowa (słup z kostką) i nadstawa z rzeźbą sprawiają wrażenie odrębnych prac. Ta pierwsza zdradza pochodzenie bardziej kamieniarskie. Na filarze widnieją słabo widoczne inskrypcje.

ERNST
LVC.... (nieczytelne)
EL
1677
Na innej ścianie informacja o renowacji:
AL
1770

Figura była wspominana w literaturze jako niezachowana. Stwierdza tak Katalog rzeźby barokowej na Śląsku: tom I hrabstwo kłodzkie, wydany w 1987 r., jaki i Bogusław Czechowicz w artykule Zapomniany krajobraz kulturowy Doliny Dzikiej Orlicy w XVIII w.: próba kompleksowej interpretacji zjawisk artystycznych.. O nieistnieniu już rzeźby wspomina też w pierwszym dziesięcioleciu XXI w., w jednym ze swoich zeszytów w relacjonujących działalność "Bractwa Krzyżowców", Andrzej Scheer. Tymczasem figura ciągle istniała. Fotografie 2, 3, 4 i 6 zostały wykonane w 2001 r., a fotografie 1 i 5 w 2011 r. Być może powodem tego "zgubienia" było położenie w kępie drzew (fot. 6 z 2001 r.), w pewnym oddaleniu od szosy. Okoliczni mieszkańcy wiedzieli jednak, że pomnik istnieje i niestety informacja taka była też w posiadaniu złodziei, którzy w połowie września 2012 r. skradli rzeźbę Trójcy Świętej. Pozostał po niej pusty filar i bezpośrednia podstawa, którą zwalono na ziemię. Na szczęście w grudniu tego samego roku Policji udało się odzyskać zabytek (fot. 7). Przestępstwa dokonali trzej młodzi mieszkańcy gminy Międzylesie (18, 20 i 21 lat), a swój łup przechowywali w stodole. Przy okazji dokonano wyceny rzeźby dla celów kwalifikacji przestępstwa. Wartość ustalono na 30 tys. zł. Nie posiadamy informacji, czy zrekonstruowano figurę "in situ". Wymagała ona renowacji już przed kradzieżą.

Warsztat lesicki

Jak wspomniano wyżej, Tron Łaski z 1677 r. jest najstarszą figurą zaliczaną do tzw. warsztatu lesickiego i z tego powodu uważa się, że nazwa została wywiedziona od miejscowości, w której obiekt stoi. Pojęcie wprowadziła grupa historyków sztuki skupiona wokół projektu Katalog rzeźby barokowej na Śląsku, pochodzących głównie ze środowiska Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Projekt rozpoczął się w 1978 r. inwentaryzacją i badaniem zabytków w byłym hrabstwie kłodzkim i niestety zakończył wydaniem pierwszego i jedynego tomu planowanego katalogu, obejmującego powiat kłodzki (1987).

Zobacz artykuł w warsztacie lesickim.

Galeria

• 

  3. Tron Łaski w Lesicy, cokół, fot. 2001.

• 

  4. Tron Łaski, Lesica, fot. 2001.

• 

  5. Trójca Święta w Lesicy, fot. 2011.

• 

  6. Tron Łaski, Lesica, fot. 2001.

• 

  7. Tron Łaski odzyskany przez Policję po kradzieży, rok 2012.

• 

  8. Koronacja Maryi w Międzylesiu, "warsztat lesicki", 1719.

• Zobacz też Kolumny Trójcy Świętej w hrabstwie kłodzkim i na Śląsku

Bibliografia

• Adamczewska Agnieszka. Die Dreifaltigkeitssäulen in Schlesien. W: Studien zur europäischen Barock- und Rokokoskulptur. K. Kalinowski red. Poznań 1985, s. 278.
• Baruchsen, Lydia. Die schlesische Mariensäule. Ursprung, Wesen und Beziehungen zu verwandten Denkmalgruppen. Breslau: 1931, s. 71, 153, 165, 166.
• Czechowicz Bogusław. Morowe fundacje artystyczne we wschodnich Czechach (ze szczególnym uwzględnieniem Hrabstwa Kłodzkiego). W: Ars Lucrum Nostrum: prace z historii sztuki i kultury. Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT, 2008.
• Czechowicz Bogusław. Zapomniany krajobraz kulturowy Doliny Dzikiej Orlicy w XVIII w.: próba kompleksowej interpretacji zjawisk artystycznych. Orlické hory a Podorlicko: sborník vlastivědných prací: přírodou, dějinami, současností. Rychnov nad Kněžnou: Muzeum a galerie Orlických hor Sv. 18, (2011), s. 257-274.
• Gałowski, Marek, Lesica - skradziona figurka. bystrzyckie.info (18.09.2012).
• Gałowski, Marek. Skradziona figura z Lesicy odzyskana. W: bystrzyckie.info (12.12. 2012).
• Katalog rzeźby barokowej na Śląsku : tom I hrabstwo kłodzkie. Kalinowski Konstanty, red. Poznań: 1987, s. 10, 129, 130.

Publikacja - 2018 r.

Aktualizacja - 2018 r.