Mierzynówka

1. Kapliczka przydrożna w Mierzynówce, fot. 2002

Mierzynówka gmina Grodzisk, powiat siemiatycki.

Przy drodze z Grodziska do Czarnej Średniej stoi murowana przydrożna kapliczka wnękowa z drewnianą rzeźbą świętego Jana Nepomucena (52°35'05.9"N 22°45'20.4"E). Kapliczka jest wpisana do Rejestru zabytków nieruchomych pod numerem 302 z 25.11.1966 i datowana tam na początek XIX w. Na koniec XVIII w. przesuwa jej powstanie Katalog zabytków sztuki w Polsce z roku 1996, datując jednocześnie rzeźbę na 2. poł. XVIII w..

Drewniana, polichromowana rzeźba jest jedną z licznych w 2. połowie XVIII w. fundacji szlacheckich zamawianych w prowincjonalnych cechowych warsztatach rzeźbiarskich. Tego typu figury św. Jana, nawiązujące z różnym stopniem udatności do baroku czy rokoka, spotkać można w ziemi drohickiej na północ od Bugu, oprócz Mierzynówki w Drohiczynie i Ostrożanach, a także w niektórych kościołach, np. w Osmoli.

Jest bardzo prawdopodobne, że kapliczka pochodzi z tego samego okresu, co rzeźba, czyli zgodnie z datowaniem w Katalogu zabytków sztuki w Polsce. Murowana z cegły, otynkowana, posadowiona na planie prostokąta. Ściany na cokole oddzielonym niewielkim ceglanym gzymsem, o sfazowanych wyokrąglonych narożach. Od frontu wysoka i głęboka wnęka na rzeźbę, w bocznych ścianach zamknięte odcinkowo małe okienka. Dwuspadowy dach kryty dachówką. Wnękę chroni metalowa balustrada, która pojawiła się zamiast drewnianej, widocznej na zdjęciu z 1938 r.

W 2010 i 2011 r. gmina Grodzisk sfinansowała odnowienie kapliczki i rzeźby m.in. z wykorzystaniem funduszy z Unii Europejskiej. Remont był niewątpliwie potrzebny i przeprowadzony został profesjonalne z zachowaniem stylu, ale miejsce straciło urok z uwagi na wybrukowanie otoczenia i dojścia. Samą kapliczkę oszpecono umocowanymi od frontu tabliczkami informacyjnymi (fot. 14). W środku pojawiła się kopia dotychczasowej rzeźby, zamówiona przez parafię w Grodzisku. Oryginalna rzeźba została umieszczona po naprawach i konserwacji w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Grodzisku.

Renowację figury przeprowadzono według planu prac konserwatorskich opracowanego przez Joannę Polaską, która stan rzeźby przed remontem oraz przebieg prac opisała w artykule w Biuletynie Konserwatorskim Województwa Podlaskiego. Wykonana z drewna lipowego rzeźba była wmurowana w posadzkę. Po wyjęciu okazało się, że powodem takiego zabiegu było to, że nie nadawała się do postawienia, gdyż nie posiadała dolnej części sutanny, stóp w butach oraz cokołu (fot. 7). W tym stanie miała wysokość 157 cm. Brakowało również lewej dłoni wraz z fragmentem rękawa komży, a prawa dłoń była prymitywnie dorobiona współcześnie. Nie było atrybutów. W nieokreślonym czasie dokonano też pomalowania postaci grubą warstwą farby olejnej, co zniekształciło formę rzeźbiarską i zmieniło rysy oraz wyraz twarzy świętego. Dokonano pełnej konserwacji z uzupełnieniem brakujących fragmentów wykonanych z drewna lipowego (fot. 9). Odtworzona rzeźba wskazuje na wysoką jej klasę. Prace konserwatorskie pozwoliły na odkrycie znakomitych walorów artystycznych rzeźby, świadczących o dobrym warsztacie nieznanego artysty. Figura zasługuje na podziw pod względem formy i znajomości anatomii oraz proporcji. Na szczególną uwagę zasługuje twarz św. Jana Nepomucena, z której można odczytać jego siłę charakteru. Okazało się, że rzeźba nie była przeznaczona do miejsca, w którym się znajdowała. Postać jest rzeźbą pełną, przeznaczoną do eksponowania ze wszystkich stron (fot. 10). Również jej wysokość po naprawie nie pozwalała na powtórne umieszczenie w kapliczce, gdyż nie byłaby widoczna twarz świętego. Nie wiadomo, jakie było pierwotne przeznaczenie figury i kiedy trafiła do kapliczki. Wspomniana na początku koincydencja czasowa rzeźby i kapliczki nie wynika więc z zamiaru twórców obiektów.

W okolicy usłyszeć można postponującą nieprzestrzegających zasad savoir-vivre'u uwagę: Odwrócił się dupą jak św. Jan od Mierzynówki. Podobne powiedzenie funkcjonuje w nadbużańskich wsiach w okolicy Sadownego związane drewnianą rzeźbą św. Jana Nepomucena w Zalesiu i istnieje legenda je wyjaśniająca. W przypadku Mierzynówki nie wiadomo, jakie jest pochodzenie "aforyzmu". Kapliczka stoi obok wsi, ale frontem na północ, czyli święty patrzy na wieś, a nie odwraca się do niej. Możliwe, że wyjaśnienie wiąże się z zapomnianą historią rzeźby.

Godna uwagi we wsi jest jeszcze wnękowa kapliczka murowana zakończona krzyżem. Na czworobocznym cokole ożywionym płycinami umieszczona jest kapliczka wnękowa, będąca podstawą krzyża. Zamkniętą odcinkowym łukiem wnękę, chronioną szklonymi drzwiczkami, ujmuje atrapa arkady. We wnęce gipsowa figurka Matki Boskiej. Wiek kapliczki jest trudny do określenia, możliwe że pochodzi z początku XX w.

• 

  2. Kapliczka, fot. 1938

• 

  3. Św. Jan Nepomucen, fot. 2002

• 

  4. Kapliczka przydrożna w Mierzynówce, fot. 2002

• 

  5. Kapliczka, fot. 2002

• 

  6. Krzyż z kapliczką wnękową, fot. 2002

• 

  7. Rzeźba przed renowacją

• 

  8. Rzeźba św. Jana Nepomucena przed renowacją

• 

  9. W trakcie renowacji

• 

  10. Po renowacji

• 

  11. Kapliczka w 2014