Słownik: Różnice pomiędzy wersjami

Z Silesiacum
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania
Nie podano opisu zmian
 
(Nie pokazano 19 wersji utworzonych przez 2 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
* Institor, bogaty kramarz, Reichkrämer. We Wrocławiu ta grupa mieszczan to dolna część  bogatej warstwy mieszczan ale nie zaliczana do patrycjatu jak kapucy. Za nią zaczynała się warstwa średniozamożna czyli lukratywne rzemiosła.
* Karczmarze - karczmarzami byli właściciele posesji mający przywilej browarniczy nienależący do innych cechów<ref>Goliński, Niezwykła historia Środy Śląskiej, s. 103.</ref>.  
* Kopiariusze - księgi zbierające (kopie) dokumentów skierowanych do jednego adresata.  
* Kopiariusze - księgi zbierające (kopie) dokumentów skierowanych do jednego adresata.  
* Landwójt, Landvogt (lantfójt, langwójt, lądwójt, lentwójt), z łaciny advocatus provincialis - urzędnik książęcy o kompetencjach sądowych na określonym terytorium. Specyficznie na Dolnych Łużycach landwójt  był też swoistym namiestnikiem, zwłaszcza  w czasach księcia Bolka II Małego. Landwójt to też później obieralny urzędnik władz miejskich, będący zastępcą wójta lub starosty na mocy przywileju lokacyjnego miasta na prawie magdeburskim.
* Königlicher Mann, królewski mąż - asesor w sądzie dworskim (lennym) księstwa. Patrz artykuł [[Königlicher Mann]].
* Landwójt, Landvogt (lantfójt, langwójt, lądwójt, lentwójt), z łaciny advocatus provincialis - urzędnik książęcy o kompetencjach sądowych na określonym terytorium. Specyficznie na Dolnych Łużycach landwójt  był też swoistym namiestnikiem, zwłaszcza  w czasach księcia Bolka II Małego. Landwójt to też później obieralny urzędnik władz miejskich, będący zastępcą wójta lub starosty na mocy przywileju lokacyjnego miasta na prawie magdeburskim.  
* Małdrat (łac. maldrata, niem. Malter, czes. měřice, měřec) to dawna miara objętości, najczęściej używana do mierzenia zbóż (żyta, pszenicy, owsa, jęczmienia). W Polsce i krajach sąsiednich funkcjonowała od średniowiecza aż po XIX wiek. W średniowieczu na Śląsku małdrat równał się 660 litrom, czyli około 530 kilogramom zboża.
* Partkrämer - na Śląsku drobny kupiec, sprzedawca detaliczny, kramarz, straganiarz. We Wrocławiu nowożytnym zorganizowani w cechu. 
* Pisarz krajowy, pisarz ziemski, ladnschreiber, protonotariusz - najwyższy urzędnik kancelarii ziemskiej (księstwa), nieraz nazywany też kanclerzem.  On najpewniej dysponował  pieczęcią książęcą, on też kontrasigillował z zasady każdy wystawiany dokument swym prywatnym sygnetem. Dotyczyło to także przypadków zatwierdzania książęcą pieczęcią starych dokumentów (Jurek, Landbuch II, s. XI; Klemenski, Bolko, s. 379).  
* Pisarz krajowy, pisarz ziemski, ladnschreiber, protonotariusz - najwyższy urzędnik kancelarii ziemskiej (księstwa), nieraz nazywany też kanclerzem.  On najpewniej dysponował  pieczęcią książęcą, on też kontrasigillował z zasady każdy wystawiany dokument swym prywatnym sygnetem. Dotyczyło to także przypadków zatwierdzania książęcą pieczęcią starych dokumentów (Jurek, Landbuch II, s. XI; Klemenski, Bolko, s. 379).  
* Pisarz dworski, notarii curiae, Hofschreiber -  mogło być ich jednocześnie kilku (księstwo świdnickie Bolka II); stał niżej od pisarza krajowego, ale podział ról jest trudny do rozpoznania (Jurek, Landbuch II, s. XX; Klemenski, Bolko, s. 383)  
* Pisarz dworski, notarii curiae, Hofschreiber -  mogło być ich jednocześnie kilku (księstwo świdnickie Bolka II); stał niżej od pisarza krajowego, ale podział ról jest trudny do rozpoznania (Jurek, Landbuch II, s. XX; Klemenski, Bolko, s. 383)  
Linia 7: Linia 10:
* Sędzia dworski - sądził według prawa niemieckiego (Klemenski, Bolko, s. 387)
* Sędzia dworski - sądził według prawa niemieckiego (Klemenski, Bolko, s. 387)
* Sędzia nadworny - sądził według prawa polskiego (Klemenski, Bolko, s. 387). Czuda, Zaude (od sąd, sud) nazywany po prostu „iudicium polonicum". Pozostałość dawnych sądów kasztelańskich. Zniesione w księstwie wrocławskim przez Jana Luksemburskiego 7 stycznia 1337. (Goerlitz, Verfassung, s. 33).
* Sędzia nadworny - sądził według prawa polskiego (Klemenski, Bolko, s. 387). Czuda, Zaude (od sąd, sud) nazywany po prostu „iudicium polonicum". Pozostałość dawnych sądów kasztelańskich. Zniesione w księstwie wrocławskim przez Jana Luksemburskiego 7 stycznia 1337. (Goerlitz, Verfassung, s. 33).
* Sukiennice - dom kupców, Kaufhaus, domus mercatorium, mercatorium, venditorium.
* Sukiennice - dom kupców, Kaufhaus, domus mercatorium, mercatorium, venditorium. Właścicielami komór nie byli sukiennicy jako tacy (producenci sukna, czyli tkacze wełniani), ale kupcy posiadający przywilej cięcia sukna, czyli jego sprzedaży detalicznej. Była to najzamożniejsza warstwa miasta - patrycjat.  Sukiennicy walczyli o uprawnienie do sprzedaży detalicznej swojego sukna. Siła sukienników, wynikająca z ich liczby oraz znaczenia produkowanego przez nich sukna dla gospodarki (również eksportu), powodowała, że władcy wydawali idące w ich kierunku przywileje, np. wolność cięcia swojego sukna w czasie targów suknem. Właściciele komór mieli także przywilej cięcia płótna i w tym przypadku również dbali, mając władzę w mieście, aby ten przywilej był utrzymany<ref>Goliński, Niezwykła historia Środy Śląskiej, s. 103.</ref>.  


== Rzemieślnicy w Radzie Wrocławia w II połowie XV wieku ==
== Bogaty kramarz ==
Od zlikwidowania 1439 roku przez króla Albrechta I oskarżanej od nadużycia tzw. Rady Dwudziestu Czterech i przywrócenia ordynacji Rady ustanowionej przez Karola IV czyli rocznej kadencji 8 radnych i 11 ławników ustalała się zasada, że 2 ostatnie miejsca w Radzie i ławie obejmowali członkowie cechów i w ostatecznym rezultacie tylko czterech. Wcześniej, w zależności od aktualnego układu w mieście i gry sił pomiędzy patrycjatem a pospólstwem, nieraz w Radzie i Ławie w ogóle nie było przedstawicieli cechów innym razem stanowili oni, co prawda incydentalnie, nawet połowę składu. Pojawiali sie też w samorządzie przedstawiciele wielu cechów; tkacze, rzeźnicy, bogaci kramarze (przekupnie), karczmarze, kuśnierze, piekarze, słodownicy, szewcy, złotnicy, garbarze, postrzygacze sukna, odlewnicy, miednicarze, chmielarze, płatnerzy i pancernicy.
'''Institor, bogaty kramarz, Reichkrämer''' to w średniowiecznym i wczesnonowożytnym Wrocławiu kupiec handlujący detalicznie towarami luksusowymi. Bogaci kramarze stanowili warstwę handlowców biedniejszą od patrycjuszowskich sukienników, kupców dalekosiężnych oraz hurtowników (Gewandschneiderów, mercatores, grosistów), ale wyróżniającą się zamożnością na tle miejskiego pospólstwa, czyli dolną część bogatej warstwy mieszczan. Za nimi zaczynała się warstwa średniozamożna – mistrzowie w lukratywnych rzemiosłach.<br> Ze względu na znaczną wartość towarów bogatych kramarzy handel nimi odbywał się w większych miastach w zamykanych, często murowanych, solidnych budynkach, takich jak sukiennice. Często budynki te wznoszono w pobliżu sukiennic. Znajdowały się w nich stoiska (komory, kramy, apteki), a ich liczba była ograniczona (we Wrocławiu 48). Handel wyznaczonymi towarami mógł odbywać się wyłącznie w tych miejscach. Do takich towarów należały m.in.: sztaby żelaza o wadze mniejszej niż cetnar, kosy, ostrza oraz miedź, ołów, cyna, stal, ałun, kamień winny, weneckie mydło, olej drzewny, wosk, kminek, cukier, ryż, migdały, rodzynki, anyż, figi, pieprz, imbir, gałka muszkatołowa, goździki, cynamon i szafran.<br> Bogaci kramarze byli zorganizowani w cech, a ich przedstawiciele często zasiadali w radzie i ławie Wrocławia na ostatnich, cechowych miejscach. Po ostatecznym ukształtowaniu się w latach 40. XV wieku zasady, zgodnie z którą cechowi mieli dwa ostatnie miejsca w obu izbach, bogaci kramarze znaleźli się wśród pięciu, a od 1453 roku czterech cechów obejmujących te miejsca (7. i 8. w radzie, 10. i 11. w ławie). Ich pozycję w miejskiej hierarchii odzwierciedlała precedencja – zawsze [[Wrocławski_almanach#Przedstawiciele_cechów_w_Radzie_Wrocławia_w_II_połowie_XV_wieku|zajmowali 7. albo 10. miejsce, wyprzedzając kolegów z cechów karczmarzy, rzeźników ze Starych Jatek oraz tkaczy]].
 
We wspomnianym 1439 roku król podczas pobytu we Wrocławiu najpierw 26 stycznia, trzy tygodnie przed terminem rocznej zmiany, odwołał publicznie na zamku całą Radę (rajców i ławników), a następnego dnia, we wtorek, przybył wraz z orszakiem książąt i panów na ratusz aby osobiście powołać nową Radę. Wśród rajców znaleźli się na miejscu 7. kuśnierz Mikołaj ze Świdnicy (Nicolausa Sweidnicz) i 8. słodownik Mikołaj (Nicolausa) Ticze. Ostatnim (11.) ławnikiem został tkacz (textor) Andres Platzbecker. W następnym roku była również nietypowa sytuacja  związana  z ingerencją władcy. Król Albrecht zmarł  27 października 1439 na Węgrzech, a królowa wdowa Elżbieta Luksemburska listownie nakazała pozostawienie tych samych rajców. W tym czasie trzech z nich zmarło, więc dokooptowano brakujących z poprzedniej ławy. Pozostali więc rajcami rzemieślnicy kuśnierz Mikołaj ze Świdnicy i słodownik Mikołaj Ticze. W całym tym zamieszaniu znaleźli się na liście nie na 7. i 8. pozycjach lecz odpowiednio na 4. i 6. Wśród ławników na ostatnich miejscach pojawili się: 10. karczmarz Johann Gorre i 11. tkacz Zygmunt (Sigism.) Moryenort. W kolejnych latach powrócił tryb wybierania radnych i ławników przez ustępującą Radę. Rzemieślnicy powrócili na ostatnie miejsca na listach. W 1441 roku byli to radni: 7. karczmarz Johann Gorrę, w poprzednim roku 10. ławnik i 8. piekarz Mikołaj (Nicolaus) Fynke i ławnicy: 11. rzeźnik Piotr (Petrus) Gunter i 12. tkacz Johannes Pewtke.
 
 
 
 
System ten został częściowo zakłócony reformą Króla Macieja Korwina w 1475 r. zlikwidowaną natychmiast po jego śmierci w 1490 r., ale nie maiła ona wpływu na liczbę i pozycję rzemieślników w Radzie.  


W 1435 r. powstał cech cech „Partirer” (później „Partkrämer”), którego członkowie handlowali w kramach meblami, perkalem, kretonem, towarami wełnianymi i jedwabnymi, koronkami, laskami i różną galanterią.  Oddzielił się on od „Kleinkrämer” (przkupuniów, drobnych kupców oferujących tanie proste towary w budach i straganach) i wsunął się - średni kramarze -  pomiędzy nich a bogatych kramarzy.




{{Przypisy}}
[[Kategoria:Słownik]]
[[Kategoria:Słownik]]

Aktualna wersja na dzień 15:00, 28 sie 2025

  • Karczmarze - karczmarzami byli właściciele posesji mający przywilej browarniczy nienależący do innych cechów[1].
  • Kopiariusze - księgi zbierające (kopie) dokumentów skierowanych do jednego adresata.
  • Königlicher Mann, królewski mąż - asesor w sądzie dworskim (lennym) księstwa. Patrz artykuł Königlicher Mann.
  • Landwójt, Landvogt (lantfójt, langwójt, lądwójt, lentwójt), z łaciny advocatus provincialis - urzędnik książęcy o kompetencjach sądowych na określonym terytorium. Specyficznie na Dolnych Łużycach landwójt był też swoistym namiestnikiem, zwłaszcza w czasach księcia Bolka II Małego. Landwójt to też później obieralny urzędnik władz miejskich, będący zastępcą wójta lub starosty na mocy przywileju lokacyjnego miasta na prawie magdeburskim.
  • Małdrat (łac. maldrata, niem. Malter, czes. měřice, měřec) to dawna miara objętości, najczęściej używana do mierzenia zbóż (żyta, pszenicy, owsa, jęczmienia). W Polsce i krajach sąsiednich funkcjonowała od średniowiecza aż po XIX wiek. W średniowieczu na Śląsku małdrat równał się 660 litrom, czyli około 530 kilogramom zboża.
  • Partkrämer - na Śląsku drobny kupiec, sprzedawca detaliczny, kramarz, straganiarz. We Wrocławiu nowożytnym zorganizowani w cechu.
  • Pisarz krajowy, pisarz ziemski, ladnschreiber, protonotariusz - najwyższy urzędnik kancelarii ziemskiej (księstwa), nieraz nazywany też kanclerzem. On najpewniej dysponował pieczęcią książęcą, on też kontrasigillował z zasady każdy wystawiany dokument swym prywatnym sygnetem. Dotyczyło to także przypadków zatwierdzania książęcą pieczęcią starych dokumentów (Jurek, Landbuch II, s. XI; Klemenski, Bolko, s. 379).
  • Pisarz dworski, notarii curiae, Hofschreiber - mogło być ich jednocześnie kilku (księstwo świdnickie Bolka II); stał niżej od pisarza krajowego, ale podział ról jest trudny do rozpoznania (Jurek, Landbuch II, s. XX; Klemenski, Bolko, s. 383)
  • Regesty - księgi notujące dokumenty wychodzące z danej kancelarii; zawierają krótkie streszczenie dokumentu; urzędy mające charakter instytucji zaufania publicznego, przyjmowały też wpisy czynności osób trzecich zdziałanych przed urzędem oraz akty sporządzone poza urzędem (instytucja oblaty). We Wrocławiu zostały zaprowadzone wraz z przejściem księstwa pod bezpośrednie władztwo królów Czech i wprowadzeniem czeskich starostów (1336).
  • Sędzia dworski - sądził według prawa niemieckiego (Klemenski, Bolko, s. 387)
  • Sędzia nadworny - sądził według prawa polskiego (Klemenski, Bolko, s. 387). Czuda, Zaude (od sąd, sud) nazywany po prostu „iudicium polonicum". Pozostałość dawnych sądów kasztelańskich. Zniesione w księstwie wrocławskim przez Jana Luksemburskiego 7 stycznia 1337. (Goerlitz, Verfassung, s. 33).
  • Sukiennice - dom kupców, Kaufhaus, domus mercatorium, mercatorium, venditorium. Właścicielami komór nie byli sukiennicy jako tacy (producenci sukna, czyli tkacze wełniani), ale kupcy posiadający przywilej cięcia sukna, czyli jego sprzedaży detalicznej. Była to najzamożniejsza warstwa miasta - patrycjat. Sukiennicy walczyli o uprawnienie do sprzedaży detalicznej swojego sukna. Siła sukienników, wynikająca z ich liczby oraz znaczenia produkowanego przez nich sukna dla gospodarki (również eksportu), powodowała, że władcy wydawali idące w ich kierunku przywileje, np. wolność cięcia swojego sukna w czasie targów suknem. Właściciele komór mieli także przywilej cięcia płótna i w tym przypadku również dbali, mając władzę w mieście, aby ten przywilej był utrzymany[2].

Bogaty kramarz

Institor, bogaty kramarz, Reichkrämer to w średniowiecznym i wczesnonowożytnym Wrocławiu kupiec handlujący detalicznie towarami luksusowymi. Bogaci kramarze stanowili warstwę handlowców biedniejszą od patrycjuszowskich sukienników, kupców dalekosiężnych oraz hurtowników (Gewandschneiderów, mercatores, grosistów), ale wyróżniającą się zamożnością na tle miejskiego pospólstwa, czyli dolną część bogatej warstwy mieszczan. Za nimi zaczynała się warstwa średniozamożna – mistrzowie w lukratywnych rzemiosłach.
Ze względu na znaczną wartość towarów bogatych kramarzy handel nimi odbywał się w większych miastach w zamykanych, często murowanych, solidnych budynkach, takich jak sukiennice. Często budynki te wznoszono w pobliżu sukiennic. Znajdowały się w nich stoiska (komory, kramy, apteki), a ich liczba była ograniczona (we Wrocławiu 48). Handel wyznaczonymi towarami mógł odbywać się wyłącznie w tych miejscach. Do takich towarów należały m.in.: sztaby żelaza o wadze mniejszej niż cetnar, kosy, ostrza oraz miedź, ołów, cyna, stal, ałun, kamień winny, weneckie mydło, olej drzewny, wosk, kminek, cukier, ryż, migdały, rodzynki, anyż, figi, pieprz, imbir, gałka muszkatołowa, goździki, cynamon i szafran.
Bogaci kramarze byli zorganizowani w cech, a ich przedstawiciele często zasiadali w radzie i ławie Wrocławia na ostatnich, cechowych miejscach. Po ostatecznym ukształtowaniu się w latach 40. XV wieku zasady, zgodnie z którą cechowi mieli dwa ostatnie miejsca w obu izbach, bogaci kramarze znaleźli się wśród pięciu, a od 1453 roku czterech cechów obejmujących te miejsca (7. i 8. w radzie, 10. i 11. w ławie). Ich pozycję w miejskiej hierarchii odzwierciedlała precedencja – zawsze zajmowali 7. albo 10. miejsce, wyprzedzając kolegów z cechów karczmarzy, rzeźników ze Starych Jatek oraz tkaczy.

W 1435 r. powstał cech cech „Partirer” (później „Partkrämer”), którego członkowie handlowali w kramach meblami, perkalem, kretonem, towarami wełnianymi i jedwabnymi, koronkami, laskami i różną galanterią. Oddzielił się on od „Kleinkrämer” (przkupuniów, drobnych kupców oferujących tanie proste towary w budach i straganach) i wsunął się - średni kramarze - pomiędzy nich a bogatych kramarzy.


Przypisy

  1. Goliński, Niezwykła historia Środy Śląskiej, s. 103.
  2. Goliński, Niezwykła historia Środy Śląskiej, s. 103.