Dupsing

Duchsing; rysunki płaskorzeźb nagrobnych: po lewej z nagrobka w katedrze w Neuchâtel, poł. XIV wieku, postać nosi na dupsingu torbę ze skóry, za którą wtyka się sztylet; w środku Sir Nicolaus Dagworth w kościele w Norfolk z 1401 r., sztylet wisi po prawej stronie dupsingu, i Sir Johna Wylcotes w kościele Great Tew w Oxfordshire z 1410 r., dupsing na obręczach brzusznych służy jako nosidło miecza i sztyletu.

Dupsing, zapisywany także jako dubsing, dusing, duchsing, dupfing, duyvink, teusinke, tsusinke, z łaciny balteus, po francusku boudrier de hanche, ceinture basse, po włosku cintura portata in basso, jest elementem późnośredniowiecznego ubioru rycerskiego. Funkcjonuje jako rodzaj pasa, który charakteryzuje się szerokością i masywnymi okuciami wykonanymi z metali szlachetnych, a charakterystyczne dla niego jest niskie położenie w okolicach bioder. Służył jako element ochrony, pełniąc zarówno funkcję praktyczną, jak i reprezentacyjną, i był traktowany jako oznaka rangi rycerskiej. Ma swoje korzenie w czasach rzymskich, kiedy to analogiczny szeroki, segmentowany pas metalowy (cingulum militare) stanowił część wyposażenia legionisty.

Dupsing pojawił się około 1320-1340, gdy zaczęła się moda na opuszczanie pasa mieczowego nisko na biodrach, stając się sztywnym, pierścieniowym, szerokim pasem. Wydłużył się i swobodnie opadał aż do ud. Przyczynę tego upatruje się w rozwoju systemu opancerzenia: wymianie kolczugi na zbroję płytową, którą noszono jak kurtkę sięgającą za biodra (lentner, lendner). Dupsing przymocowany do dolnego brzegu obciążał zbroję i zapobiegał jej podnoszeniu. Charakterystyczne dla dupsingu było zdobienie go dzwonkami i grzechotkami. Służyły one nie tylko do ozdoby, ale mogły też pełnić funkcję praktyczną – na przykład sygnalizując obecność rycerza. Zastosowanie takich elementów w zbrojach paradnych było częścią pokazu statusu i bogactwa, a ich brzmienie podczas ruchu dodawało efektu teatralnego podczas uroczystości lub turniejów rycerskich.

Miecz był najpierw zawieszany na pierścieniach i z powodu niskiego umiejscowienia pasa na biodrach jego koniec podczas chodzenia ciągnął się po ziemi z tyłu. Praktyczne mocowanie pasa przy biodrach za pomocą klamer lub haczyków, a pochwy miecza przez pętle upowszechniło się w II połowie XIV wieku. Często na dupsingu noszono również sztylet. Niekiedy samodzielnie, wtedy na prawym biodrze, albo na środku. W tym ostatnim przypadku na dupsingu zawieszano torbę ze skóry, za którą wtykano sztylet. Sztylet noszono także w towarzystwie miecza.

Dupsing był szczególnie popularny we Francji i Anglii, a także w Niemczech, mniej we Włoszech. Noszony również w Polsce – patrz fotografia nagrobka Kazimierza Wielkiego. Niektóre z takich pasów należą do pięknych dzieł sztuki złotniczej. Jako element zbroi zachował się aż do czasów zmian w zbroi płytowej (pełna zbroja płytowa) w okresie renesansu.

Okresem największej popularności były lata około 1360 - około 1410. Zaczęto go także nosić na ubraniach cywilnych. Pod koniec XIV wieku, termin „dupsing” był używany również w odniesieniu do pasa kobiecego. Tilemann Elhen von Wolfhagen pisze w Kronice Limburgii (w 1389): „Dusinge noszony jest przez kobiety, dziewice i mężczyzn”. Do „cywilnego” dupsingu przyczepiano duży nóż, pojemnik na sztućce, torbę i inne przedmioty (jedna z fotografii – Izajasz – pokazuje przyczepione sakwy z przyborami do pisania). Wyszedł całkowicie z mody około połowy XV wieku. Ostatnia wzmianka pochodzi z roku 1470. Jedno z ostatnich przedstawień takiego pasa widzimy w kościele św. Maurycego w Augsburgu na epitafium miejscowego aptekarza Clausa Hofmaira (zm. 1427) i jego żony Barbary (zm. 1457) (fot.).

Zachowane przykłady dupsingu można znaleźć w kolekcjach muzealnych, jak na przykład w Bawarskim Muzeum Narodowym w Monachium.

Dupsing rycerski

• 
  Legionista Legio XXX Ulpia Victrix ubrany we współczesną kopię lorica segmentata i przepasany cingulum militare
• 

  Rycerz; rzeźba datowana na 2 tercję XIV w., MNWr

• 
  Święty Wacław/Karol IV kościół farny w Sulzbach, ok. 1370; miecz i sztylet na dupsingu
• 
  Kazimierz Wielki; nagrobek w katedrze wawelskiej (1370-1382)
• 

  Pas na płycie nagrobnej Henryka II Pobożnego, ok 1383-1385; MNWr

• 
  Płyta nagrobna Henryka II Pobożnego; rys. z 1872 r., malowanie odtworzone
• 
  Karol IV na Pięknej studni w Norymberdze (1385-1395}; miecz na dupsingu
• 

  Postać księcia, ok. 1390, w Bode-Muzeum w Berlinie

• 

  Święty Jerzy (ok. 1390-1400), Bayerisches Nationalmuseum

• 
  Zawisza Czarny z Grabowa przepasany dubsingiem; fragment obrazu Jana Matejki Bitwa pod Grunwaldem (1872–1878)

Dupsing cywilny

• 
  Klęcząca kobieta (przypuszczalnie św. Barbara klęcząca na postaci swojego ojca Dioskurosa); rzeźba nieznanego pochodzenia datowana na ok. 1380 r.; MN we Wrocławiu
• 
  Ernst von Kirchberg (zm. po 1379), kronikarz i iluminator w swojej iluminacji w Mecklenburgischen Reimchronik
• 
  Conrad von Soest, fragment ołtarza w Bad Bildungen (Hesja); królowie przepasani dupsingami, 1403
• 
  Prorok Izajasz na Studni Patrarchów w Champmol w Burgundii, 1395–1404; dupsing służy mu do powieszenia sakwy z przyborami do pisania.
• 
  Pokołon Trzech Króli, fragment ołtarza z Polling (Bawaria), 1444; król przepasany ozdobnym dupsingiem jako oznaką wysokiej godności
• 
  Dusing na epitafium aptekarza z Augsburga Clausa Hofmaira (zm. 1427) i jego żony Barbary (zm. 1457); kościół św. Maurycego w Augsburgu
• 
  Giottino, fragment Piety di San Remigio, ok. 1360-1365; klęcząca młoda kobieta w sukni przewiązanej pasem z emaliowanych płytek, opadającym miękko na biodra dupsingiem