|
|
| (Nie pokazano 6 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika) |
| Linia 1: |
Linia 1: |
| '''Kolumny Trójcy Świętej''' to zjawisko artystyczne i kulturowe charakterystyczne dla XVII i XVIII wieku wynikające ze specyfiki historycznej, ideologicznej i artystycznej okresu. Są elementem szerszego zjawiska tego czasu, a mianowicie rozwoju wotywnych rzeźb wolnostojących o określonym wydźwięku religijnym. Wyobrażenia Trójcy Świętej na takich podstawach jak obeliski, filary, kolumny lub podobne do kolumn można objąć terminem "figura wolnostojąca". Rzeźba w tej formie ta pojawia się niezwykle licznie na rozległym obszarze jako wyraz specyficznej barokowej pobożności. Poszczególne pomniki wykazują podobieństwa strukturalne i formalne, różnią się jednak pod względem ikonografii i funkcji. Oprócz kolumn Trójcy Świętej to głównie kolumny maryjne. Pojawiają się też kolumny ku czci innych świętych, których kult był w okresie baroku pielęgnowany.
| | #TAM[[Kolumny Trójcy Świętej w hrabstwie kłodzkim i na Śląsku]] |
| | |
| Taki rodzaj wolno stojących rzeźb o charakterze kultowym zaczynał wykształcać się jako niezależny akcent w dziedzinie urbanistyki i krajobrazu około połowy XVII w. Proces był powiązany z kontrreformacją, która wówczas nabierała rozpędu.
| |
| | |
| Kolumny Trójcy świętej nie są specyficzne dla Śląska w okresie 1677-1780, ale występują w jeszcze większym nasileniu w Austrii, południowych Niemczech, Węgrzech, w Czechach i na Morawach, czyli tam gdzie panowali wówczas Habsburgowie. Okres ich powstawania można wydłużyć do 1800 r. Śląskie kolumny wykazują pewne cechy specyficzne, ale jak z wszystkich wymienionych prowincji, z zastrzeżeniem Tronów Łaski, mają odniesienie do wzorca, którym jest kolumna na placu Graben w Wiedniu. Ten powstały w latach 1687–1693 monumentalny (21 m) pomnik został ufundowany przez cesarza Leopolda I w podzięce Bogu za zakończenie zarazy (''Pestsäule'', kolumna morowa) . Szalejąca w 1679 r. po Europie epidemia dżumy miała zabić w samym Wiedniu około 100 tys. osób. Wiedeńska statua stała się punktem odniesienia dla innych w monarchii Habsburgów. Nawiązywały do niej formą, programami ikonograficznymi, jak też przyczynami fundacji.
| |
| | |
| Brak materiałów dokumentujących (z kilkoma wyjątkami) uniemożliwia wyjaśnienie szeregu kwestii. W wielu przypadkach nieznane są okoliczności powstania fundacji, równie trudno jest ustalić, do jakich zleceniodawców twórca był zobowiązany. Zabytki prezentowane w tej pracy obejmują wszystkie interesujące nas dzieła, które powstały w XVII i XVIII wieku na Śląsku, niezależnie od tego, czy nadal istnieją i w jakim stanie są zachowane.
| |
| | |
| Jak wcześniej wspomniano, ustawianie takich pomników należy wiązać z kontrreformacją, która w drugiej połowie XVII wieku objęła wszystkie ziemie rządzone przez Habsburgów, w tym także Śląsk. Po pokoju westfalskim rozpoczęła się prowadzona z dużą surowością nowa fala represji wymierzona w protestantów. Zgodnie z postanowieniami traktatu cesarz miał prawo określać wyznanie religijne w swoim kraju. Najwcześniej zrealizowano to w hrabstwie kłodzkim, gdzie w momencie podpisania pokoju proces rekatolizacji był daleko posunięty. Wszelkie herezje były skutecznie tępione, a jezuici, którzy w czasie wojny trzydziestoletniej pojawili się w Kłodzku (1624), do przełomu XVII i XVIII wieku wieku uczynili kraj całkowicie katolickim.. W pozostałych częściach Śląska proces ten przebiegał nieco inaczej, zwłaszcza na Dolnym Śląsku, gdzie protestantyzm był bardzo silny s katolicyzm uzyskiwał swoje miejsce powoli i z dużymi oporami. Takie stosunki wyznaniowe korespondują z topograficznym rozmieszczeniem interesujących nas zabytków, które najczęściej reprezentowane są właśnie w Kotlinie Kłodzkiej.
| |
| | |
| Artystyczne powiązania Śląska z Austrią i Czechami wynikają już z samej tylko przynależności politycznej i religii władców. To wpłynęło na sztukę, która tutaj, podobnie jak w innych regionach, była w dużym stopniu podporządkowana ideologii kontrreformacji.
| |
| | |
| Wznoszenie kolumn Trójcy Świętej, jak również innych, o różnych motywach ikonograficznych zaczyna się na Śląsku i rozpowszechnia się tam w tym samym czasie, co w innych krajach monarchii Habsburgów. Kult Świętej Trójcy był niewątpliwie wcześniej znany na Śląsku, jednak nie był tak tak intensywny i nie w takim stopniu zobrazowany publicznymi pomnikami. Impulsy z innych obszarów monarchii z pewnością przyczyniły się do jego rozpowszechnienia i intensywności, a więc zwyczaj ten nie jest zjawiskiem lokalnym, lecz importem. Kult Trójcy Świętej był na Śląsku słabszy niż w Austrii. G. Schikola podkreślał ten fakt w odniesieniu do Węgier i Czech. Twierdzi, że jest to związane z walką przeciwko islamowi, która była niezwykle istotna dla Austrii bezpośrednio zagrożonej przez Turków, tak samo jak kult Trójcy Świętej, dla Śląska i Czech był on mniej atrakcyjny. W tych krajach priorytetowy był kult Maryi.
| |
| | |
| Jednak w specyficznych warunkach ideologicznych tamtego czasu oraz w obliczu epidemii dżumy na Śląsku powstały sprzyjające warunki do rozpowszechnienia się zwyczaju stawiania kolumn wotywnych. W dziedzinie tej działało również Bractwo Świętej Trójcy założone przez Henryka III. Kahlerta i miało ono swój udział w szerzeniu tego zwyczaju; trudno jednak określić, jak dalece wpływy tego bractwa sięgały poza Henryków [Heinrichau] na inne fundacje śląskie, gdyż brak jest tu danych informacji.
| |
| | |
| W okresie baroku kolumny Trójcy Świętej były często utożsamiane z kolumnami morowymi. Należy jednak zaznaczyć, że istnieją pewne różnice pojęciowe. Od XIV wieku Trójca Święta pojawiała się w ikonografii w formie Tronu Łaski jako obraz wotywny za ocalenie od zarazy.
| |
| | |
| Świętej Trójcy dedykowane są nie tylko kolumny, ale także ołtarze, kaplice, a nawet kościoły. Nie jest to też jedyny motyw wotywny związany z zarazą: z tego powodu wznoszone są również krzyże, czy też figury świętych, najczęściej Matki Boskiej. Ponadto, jako ikonograficzne motywy na kolumnach morowych pojawiają się także Pietà, Chrystus i Ukrzyżowanie. Przy rozważaniu przyczyn licznych fundacji kolumn w Śląsku można przypuszczać, że najczęściej są one związane z epidemiami dżumy. Jednak np. w Kłodzku napis informuje, że kolumna jest dedykowana utopionym: [ ... ] wszystkim wierzącym duszom, które spotkał nieszczęśliwy los śmierci w wodzie [ .. . ] W Lądku - Zdroju kolumna została wzniesiona z powodu wielkiego pożaru; tylko w Bystrzycy [Habelschwerdt] uważano ją za kolumnę morową, co potwierdzają dokumenty. W innych przypadkach, można przyjąć to tylko hipotetycznie - ponieważ brak jest inskrypcji czy dokumentów - że obiekty są kolumnami morowymi, ponieważ są dedykowane świętym chroniącym przed zarazą (dopisek: pojawiają sie w programie ikonograficznym tacy święci, a nie im poświęcone są kolumny).
| |
| | |
| | |
| Kluczowa dla późniejszego rozwoju kolumn Trójcy Świętej była kolumna wiedeńska na Graben. Stała się wzorem dla tego typu pomników, zarówno pod względem typowych cech formalnych baroku, treści ideologicznej, jak i nowatorskiej ikonografii. Szereg bardzo różnorodnych obiektów nawiązuje do niej, zarówno pod względem formy, jak i ikonografii. Stanowi ona początek głównej linii rozwoju obok innej, znacznie mniej znanej, która trzyma się jeszcze średniowiecznych tradycji, a mianowicie z motywem Tronu Łaski. Na wiedeńskiej kolumnie Motyw Świętej Trójcy w Chwale pojawił się po raz pierwszy jako wotum dziękczynienia przeciwko zarazie. Kluczowe było to, że była to fundacja cesarza, która została wzniesiona w tak silnym politycznym i kulturalnym centrum jak Wiedeń. Stamtąd rozprzestrzeniła się na całą monarchię Habsburgów. Nigdy później - przynajmniej nie na Śląsku - fundator nie został uwieczniony na pomniku, tak jak w Wiedniu (na kolumnie wiedeńskiej jest to Leopold I, modlący się przed Świętą Trójcą). Również alegoryczne figury nie były dodane do śląskich obiektów. Także formalna strona wiedeńskiej kolumny z jej efektami iluzjonistycznymi nie została utrzymana na Śląsku. Zastosowany przez Burnacciniego obelisk w kształcie chmury wielokrotnie powtórzy się na terenie monarchii, ale na Śląsku tylko dwa razy, w Henrykowie i Strzegomiu, i to w innym układzie.
| |
| | |
| | |
| <gallery mode=packed heights=260px>
| |
| Plik:Graben.jpg|Kolumna Trójcy Świętej w Wiedniu (1693)
| |
| Plik:Kłodzko kolumna Trójcy Świętej.jpg|[[Kolumna Trójcy Świętej w Kłodzku]] (1709)
| |
| Plik:Kłodzko La Gloria.jpg|Trójca Święta (La Gloria) na kolumnie w Kłodzku (1709)
| |
| Plik:Mielnik kolumna.jpg|[[Kolumny Trójcy Świętej w Mielniku i Gorzanowie|Mielnik, pow. kłodzki; kolumna Trójcy Świętej]], I poł. XVIII w.
| |
| Plik:Mielnik Tron.jpg|Zwieńczenie kolumny w Mielniku
| |
| Plik:Gorzanów Tron Łaski.jpg|Zwieńczenie kolumny w Gorzanowie pow. kłodzki
| |
| Plik:Szalejów Dolny Trójca Święta.jpg|[[Pomnik Trójcy Świętej w Szalejowie Dolnym|Nietypowe przedstawienie Trójcy świętej na pomniku w Szalejowie Dolnym pow. kłodzki]], I poł. XVIII w.
| |
| Plik:Uniemyśl Trójca Święta.jpg|Destrukt kolumny Trójcy Świętej w Uniemyślu pow. kamiennogórski (XVIII w.)
| |
| Plik:Lesica Tron Łaski w 2011.jpg|[[Tron Łaski z 1677 r. w Lesicy|Lesica, pow. kłodzki; Tron Łaski z 1677 (fot. 2011)
| |
| Plik:Lesica Tron Łaski 2001 b.jpg|Zwieńczenie figury z 1677 r. w Lesicy (fot. 2001)
| |
| Plik:Goworów Tron Łaski 1.jpg|[[Tron Łaski]], II poł. XVIII w.; Goworów pow. kłodzki (fot. 2014)
| |
| </gallery>
| |
| | |
| {{Stub 2}}
| |
| == Zobacz ==
| |
| * [[Kolumna Trójcy Świętej w Kłodzku]]
| |
| * [[Kolumny Trójcy Świętej w Mielniku i Gorzanowie]]
| |
| * [[Pomnik Trójcy Świętej w Szalejowie Dolnym]]
| |
| * [[Tron Łaski]]
| |
| * [[Tron Łaski z 1677 r. w Lesicy]]
| |
| | |
| [[Kategoria:Trójca Święta]]
| |
| [[Kategoria:Dolny Śląsk]]
| |
| [[Kategoria:Barokowe figury]]
| |
| [[Kategoria:Figury]]
| |
| [[Kategoria:Figury z XVIII w.]]
| |
| [[Kategoria:Kolumny]]
| |
