Skoczów

Św. Jan Sarkander z Rynku

Święty Jan Nepomucen, sąsiad Jana Sarkandra

Św. Jan Sarkander z ul. Mickiewicza. Fotografia z 2002 r. gdy rzeźba była pomalowana

Św. Jan Sarkander z 1890 r.

Skoczów na Śląsku Cieszyńskim jest jednym z głównych ośrodków kultu św. Jana Sarkandra, który tu się urodził. W mieście znajdują się liczne pamiątki z nim związane, ujęte przez lokalne muzeum w "szlak sarkandrowski", w tym dwie figury.

• Pierwsza stoi przed kościołem pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła od strony ul. Kościelnej. Powstała długo przed beatyfikacją męczennika (1859), bo w 1794 r., co świadczy o czci, jaką cieszył się on w rodzinnych stronach. Jej autorem jest skoczowski wielkomieszczanin i artysta rzeźbiarz, pochodzący z Moraw Wacław Donay. Fundatorem, przynajmniej w części, był ksiądz Bonczyk, proboszcz z Wędryni, który w latach 1732-1736 był wikarym w Skoczowie. Polecił on wykonać dla Skoczowa obraz Matki Bożej oraz figury św. Jana Nepomucena i męczennika Jana Sarkandra i ustawić je w Rynku.

Rokokowa piaskowcowa rzeźba przedstawia Sarkandra w kapłańskim stroju, komży i stule. U stóp postaci aniołek trzyma zamkniętą na kłódkę książkę, co jest symbolem sakramentalnego milczenia i częstym ikonograficznym atrybutem Jana Sarkandra, który dochował na torturach tajemnicy spowiedzi. Statua z figurą stanęła na skoczowskim Rynku obok powstałej trochę wcześniej czyszczarni, którą zdobi, będący znakiem rozpoznawczym Skoczowa, Tryton (Jonasz, Neptun), również dzieło Wacława Donaya. Na cokole, z przodu, umieszczono łaciński napis brzmiący w tłumaczeniu: Pielgrzymie zatrzymaj się i zwróć pobożne oczy twoje na obraz Jana Sarkandra, r. 1794. Z tyłu postumentu z kolei: Na cześć Jana Sarkandra pobożni przełożeni i obywatele skoczowscy wznieśli w r. 1794.

Figura była 14 października 1860 r. centrum uroczystości pobeatyfikacyjnych obchodzonych w Skoczowie. Tu odprawiano nabożeństwa, a według relacji ks. Teodora Czaputy, co prawda nie świadka, ale autora życiorysu Sarkandra: Posąg Błogosławionego postawiony na Rynku kąpał się w blasku rzęsistego światła, a licznie zebrane mieszczaństwo śpiewało u stóp posągu.

W 1942 r. figura została usunięta z Rynku. W 1960 r. została ustawiona przed wejściem bocznym na teren przy kościele pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła od strony ul. Kościelnej (miejsca chrztu Sarkandra), które z drugiej strony zdobi figura św. Jana Nepomucena, również patrona dobrej spowiedzi. Stanęła na postumencie poprzednio zajmowanym przez figurę św. Piotra z Alkantary (również dłuta Wacława Donaya), który przeniósł się przed wejście główne od ul. Objazdowej (na cokole można odczytać łacińską inskrypcję dotyczącą św. Piotra).

• Kamienna figura przy ul. Mickiewicza z 1890 r. Została ufundowana przez Mikołaja i Marię Sperlingów. Stanęła na ówczesnym polu przy nowej drodze do nowo oddanej kolei (1888). Poświęcenie obyło się 8 września 1891 r., w dniu uroczystości poświęcenia wielkiego ołtarza w skoczowskiej farze. Po nieszporach wierni udali się z procesją do posągu, gdzie aktu poświęcenia dokonał ks. dziekan Jan Zahradnik z Grodźca.

Postać błogosławionego została przedstawiona w klasycznym ujęciu dla wizerunków Jana Sarkandra. Palec lewej ręki przytyka do ust w geście milczenia, wskazującym na zachowanie tajemnicy spowiedzi, a dla podkreślenia tego głównego powodu beatyfikacji trzyma w drugiej ręce zamkniętą na kłódkę książkę. Palec na ustach, kłódka, szaty oraz często kontrapost powodują, że figury Jana Sarkandra mylone są nieraz z o wiele częstszymi i bardziej znanymi przedstawieniami św. Jana Nepomucena. Rzeźba nie była polichromowana. W stulecie postawienia została odnowiona i pomalowana. Kolejna renowacja przywróciła pierwotny stan. Na cokole widnieje napis: Nasz Patronie bło J. Sarkandrze módl się zanami 1890., a z tyłu Fundator Mikołaj i Maria Sperling.

• W mieście znajdują się również inne figury. Wspomniany już rokokowy św. Piotr z Alkantary autorstwa Wacława Donaya stojący przy kościele na ul. Objazdowej, na którego poprzednim cokole stoi teraz Jan Sarkander.

Św. Jan Nepomucen i św. Jan Sarkander

• Obok Sarkandra przy ul. Kościelnej stoi św. Jan Nepomucen. Jako że stoi pod kościołem, trzyma w prawej ręce biret zdjęty z głowy. Prawdopodobnie jest to również rzeźba Wacława Donaya z tej samej fundacji, co stojący teraz przy nim Sarkander.
• Również koło kościoła znajduje się kolejna rokokowa rzeźba Wacława Donaya. To św. Jan Kanty.

Św. Jan Nepomucen, św. Jan Kanty i bł. Jan Sarkander to postacie, których kanon przedstawiania w sztuce sakralnej może wydawać się dla mniej obytych z wizerunkami przydrożnych figur podobny i prowadzić do pomyłek. Dzieje się tak, gdyż sposób ich przedstawiania ukształtował się w podobnym okresie. Żyjący w średniowieczu Jan z Pomuka i Jan z Kęt beatyfikowani zostali w okresie baroku i wtedy ukształtował się ich wizerunek w sztuce. Ubierano ich w kapłańskie szaty charakterystyczne dla końca XVII i XVIII w. Niedługo później nastąpił rozwój kultu Jana Sarkandra, również kapłana. Niektóre z atrybutów świętych też upodobniają ich do siebie, np. wszyscy trzej często przedstawiani są z księgą czy występują z aniołkami u stóp, pomagającymi im eksponować niektóre atrybuty. Również modne wówczas kompozycje w sztukach plastycznych, np. kontrapost, stały się charakterystyczne dla trzech Janów. Wszystko to prowadzi nieraz do złego rozpoznania świętego - najczęściej na "korzyść" najbardziej znanego z nich św. Jana Nepomucena. Nawet Katalog zabytków sztuki w Polsce nie uniknął pomyłki i zdjęcia skoczowskich figur św. Jana Nepomucena oraz bł. Jana Sarkandra zostały podpisane w nim odwrotnie.

• Kolejny Nepomuk mieszka w murowanej kapliczce przy ul. Ustrońskiej. Kapliczka jest kryta dachówką, a w łukowej wnęce zamkniętej kratowanymi drzwiczkami znajduje się drewniana polichromowana figura św. Jana Nepomucena z XIX w.

• W Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie znajduje się mała (ok.50 cm) drewniana ludowa rzeźba św. Jana Nepomucena pochodząca ze Skoczowa.

Źródła

• Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom VI: województwo katowickie, Zeszyt 3: miasto Cieszyn i powiat cieszyński, Warszawa 1974
• Św. Jan Sarkander. Życie i kult, Muzeum w Cieszynie oddział w Skoczowie, Skoczów 1995