Wyszki - figura Franciszka Ksawerego

Święty Franciszek Ksawery przedstawiany jest najczęściej jako jezuita w zakonnym habicie lub jako prezbiter w komży ze stułą. Te dwa typy ikonograficzne mają swoje warianty. Atrybutami pomagającymi rozpoznać świętego są: muszle przytwierdzone do habitu, krab, laska pielgrzymia, gorejące serce w dłoni, płomienie wydobywające się z piersi, pochodnia, grupa Azjatów. Jest patronem Indii i Japonii, misjonarzy i misji, marynarzy, prasy katolickiej, chroni przed burzą i zarazą, prowadzi w godzinę śmierci.

Na cmentarzu (fot. 1, 2) przy kościele pw. św. Jana Chrzciciela z 1793 roku w Wyszkach w gm. Bystrzyca Kłodzka, pow. kłodzki stoi w rogu figura bez głowy (fot. 3, 4, 5). Rzeźba przedstawia mężczyznę naturalnego wzrostu w stroju zakonnika jezuickiego. Porównanie ze znanymi przedstawieniami Franciszka Ksawerego, strój i atrybuty wskazują, że to ten święty.

Franciszek Ksawery jest patronem Kłodzka. Kłodzka fara ma wezwanie Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Franciszka Ksawerego. Jego wolno stojące figury są w hrabstwie kłodzkim niespotykanie częste w porównaniu z innym regionami. Występuje w towarzystwie innych świętych na kolumnach maryjnych oraz na cokołach figur w formie płaskorzeźby. Jest też patronem kapliczek. Należy to wiązać z prężną działalnością jezuitów, sprowadzonych do Kłodzka już pod koniec XVI w. Brali oni udział w zdecydowanej, aż do prześladowań, akcji rekatolizacyjnej, która przyniosła skutek w postaci uczynienia kraju praktycznie jednolicie katolickim. Pochodną jest też niezliczona ilość figur, krzyży i kapliczek, nadająca do dziś powiatowi kłodzkiemu specyficzny charakter. Zdjęcie nr 6 przedstawia opisywaną rzeźbę w jej pierwotnym miejscu. Nie udało mi się go zidentyfikować ani odkryć historii, która doprowadziła do ustawienia uszkodzonej figury w rogu cmentarza w Wyszkach.

Figury św. Franciszka Ksawerego mylone są nieraz z figurami św. Jana Nepomucena. Pomimo popularności jezuickiego misjonarza w hrabstwie kłodzkim jeszcze bardziej popularny jest święty z Pomuka. Ten drugi ma zresztą mnóstwo wyobrażeń w całej Europie Środkowej i w przypadku jakichś wątpliwości co do wyobrażanej postaci zawsze przychodzi na myśl interpretatorom. W tym wypadku występuje też pobieżne podobieństwo, gdy św. Franciszek Ksawery przedstawiany jest w stroju kapłana. Ilustruje to dobrze zdjęcie nr 13 przedstawiające obu świętych przed północnym wejściem do kościoła św. Katarzyny Aleksandryjskiej (sanktuarium Matki Boskiej Bolesnej) w Starym Wielisławiu. Skonfrontowani bezpośrednio święci wyraźnie się różnią, ale gdy widz staje przed niezidentyfikowanym (nieopisanym) pomnikiem świętego, dochodzi do pomyłek. Franciszek Ksawery mylony jest też z Janem Nepomucenem, gdy występuje w stroju zakonnika. Jednym z typów przedstawień świętego z Czech jest ukazywanie go jako pielgrzyma do sanktuarium maryjnego w miejscowości Stará Boleslav (dziś miasto Brandýs nad Labem-Stará Boleslav) w środkowych Czechach. Częściej zdarza się to na obrazach oraz na cokołowych płaskorzeźbach, ale właśnie w kłodzkim, bo w Międzylesiu znajduje się pomnik świętego w takiej formie (fot. 14). Figura ta stała się podstawą do zdarzających się omyłkowych klasyfikacji niektórych przedstawień Franciszka Ksawerego jako misjonarza w jezuickim habicie. Dotyczy to np. rzeźby na kolumnie w Trzebieszowicach czy pomnika w Ławicy.

Niektóre z figur św. Franciszka Ksawerego w powiecie kłodzkim.

• Figury wolno stojące: Bolesławów - prezbiter, Trzebieszowice - zakonnik, Nowy Waliszów - zakonnik, Kłodzko most - zakonnik (fot. 7), Kłodzko brama na cmentarz kościelny - prezbiter, Ławica - zakonnik (fot. 8), Stary Wielisław - prezbiter (fot. 9).
  
• Płaskorzeźby na figurze: Kłodzko Kościelniki - prezbiter, Stary Wielisław - prezbiter (fot. 11), Bożków - zakonnik.
  
• Kolumna maryjna: Kłodzko - prezbiter, Bystrzyca Kłodzka - zakonnik (fot. 10).
  
• Kapliczki i kaplice: Bystrzyca Kłodzka, Gorzanów (cmentarz kościelny).

• 

  1. Wyszki, cmentarz

• 

  2. Wyszki, lapidarium

• 

  3. Wyszki, św. Franciszek Ksawery

• 

  4. Wyszki, św. Franciszek Ksawery

• 

  5. Wyszki, św. Franciszek Ksawery

• 

  6. Franciszek Ksawery, fot. przed 1939

• 

  7. Kłodzko 1713; Franciszek Ksawery na moście gotyckim

• 

  8. Ławica

• 

  9. Stary Wielisław, 1720: św. Franciszek Ksawery

• 

  10. Bystrzyca Kłodzka, 1736; Franciszek Ksawery na cokole kolumny Trójcy Świętej

• 

  11. Stary Wielisław; płaskorzeźba św. Franciszek Ksawery na kolumnie morowej z 1780 r.

• 

  12. Legnica; kopia figury św. Franciszka Ksawerego nad Kwisą

• 

  13. Święci Franciszek Ksawery i Jan Nepomucen przed kościołem w Starym Wielisławiu

• 

  14. Św. Jan Nepomucen jako pielgrzym w Międzylesiu