Tekst źródłowy strony Poznań - Boża Męka na Śródce

<div style="float: right;">[[Plik:Information icon.svg|left|16px]] ''[[Poznań|Zobacz artykuły o innych kapliczkach w Poznaniu]]''</div>
[[Plik:Poznań-śródka boża męka.jpeg|thumb|left|220px|fot. 2003]]
[[Plik:Poznań-śródka boża męka góra.jpeg|thumb|160px|fot. 2003]]
[[Plik:Poznań-śródka boża męka dół.jpeg|thumb|160px|fot. 2003]]
Kapliczka Bożej Męki na Śródce w Poznaniu.

Jak przystało na najstarsze miasto w Wielkopolsce lokowane na prawie niemieckim (przed 1231), znajduje się na Śródce najstarsza zachowana<ref name="PAZ">''Poznań od A do Z. Leksykom krajoznawczy'', red. Włodzimierz Łęcki i Piotr Maluśkiewicz, Poznań 1998, s. 118</ref> kapliczka poznańska. Śródka jest częścią Poznania od 1800 r. Mała dzielnica położona na prawym brzegu Warty u ujścia Cybiny  pozostaje jednym z urokliwszych rejonów miasta.   
[[Plik:Poznań-śródka bozamenka 1910.jpeg|thumb|left|160px|fot. 1910]]
W części zachował się dawny układ przestrzenny miasteczka z rynkiem, na wschód od którego wznosi się Wzgórze Reformatów. Na jego zboczu opadającym w stronę ulicy Bydgoskiej stoi barokowa kapliczka z 1706 r.<ref name="KZS">''Katalog zabytków sztuki w Polsce. Seria nowa; Tom VII: miasto Poznań, część 1: Ostrów Tumski i Śródka z Komandorią'', Warszawa 1983, s. 128</ref> od 2. połowy XIX w. nazywana Bożą Męką<ref name="JS">Jerzy Sobczak, ''Kapliczki przydrożne Poznania'', Poznań 1999, s. 11-13</ref>. Ustawiona na zachód od zespołu klasztornego Reformatów powstałego w 2. połowie XVII, a ukończonego na pocz. XVIII w.<ref name="KZS1">''Katalog zabytków sztuki w Polsce. Seria nowa; Tom VII: miasto Poznań, część 1: Ostrów Tumski i Śródka z Komandorią'', Warszawa 1983, s. 122-123</ref>,  od którego nazwę wzięło wzgórze (kościół jest dziś świątynią polskokatolicką, klasztor mieści  Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Głuchych), znajduje się na terenie Szkoły Muzycznej przy ul. Bydgoskiej 4. 

Murowana z cegły i ceramicznych elementów słupowa kapliczka stoi na ceglanym, nietynkowanym postumencie. Otynkowany cokół ozdobiony jest [[płycina]]mi ujętymi ceramicznymi [[spływ wolutowy|wolutami]]. Również otynkowany wieloboczny trzon z umieszczonymi na przemian  [[półkolumna]]mi i [[pilaster|pilastrami]] zakończony jest ceramicznymi [[kapitel]]ami. Na nim ''[[aedicula]]'' z ceramicznych wolut wspierających takiż daszek, pod którym znajduje się drewniany krzyż z również ceramiczną figurą Chrystusa. Szlachetna linia budowli czyni ją chyba najbardziej urodziwą  kapliczką Poznania. Oprócz tego konstrukcję wyróżnia użycie w tak dużym stopniu elementów ceramicznych. 

Fundatorami byli śródeccy mieszczanie, spośród których znane są nazwiska dwóch postaci - Andrzej i Anna Sypniewscy<ref name="KZS"/>. Nic nie wiadomo o wykonawcy, ale fundacja kapliczki zbiega się z końcowymi pracami przy budowie klasztoru, więc możliwe, że została wybudowana pod nadzorem budowniczego klasztoru. Pierwotnie poświęcona była [[święty Kazimierz|św. Kazimierzowi]], patronowi kościoła Reformatów. Figura świętego znajdowała się na szczycie kapliczki; jej pozostałością jest sterczący z daszku metalowy pręt, na którym była osadzona rzeźba. Na cokole wokół trzonu stały też cztery ceramiczne figury świętych (we wnękach utworzonych przez półkolumny), których imiona się nie zachowały. Kapliczka była wielokrotnie remontowana i uzupełniana: 1772, 1800, 1809, ok. 1834, 1911<ref name="KZS"/>. Prace te musiały być dosyć pobieżne. W 1800 r. naprawy dokonał murarz Ertel, a już w 1809 r. konieczna była kolejna naprawa, gdyż, jak wynika z zapisków w archiwach, "się już miała wywrócić"<ref name="ZK">Zofia Kurzawa, ''Zapomniany klasztor. Dawny kościół i klasztor Reformatów'' [w:] ''Kronika Miasta Poznania'',  R.65 Nr 1, Poznań 1997, s. 150-151</ref>. W latach 30. XIX w. kapliczka była w tak złym stanie, że zamierzano ją rozebrać, a uszkodzone rzeźby (były pozbawione głów) przekazać do niedaleko położonego późnoromańskiego kościoła pw. św. Jana Jerozolimskiego na Komandorii<ref name="ZK"/>.  Kapliczka jednak ocalała, lecz rzeźby rzeczywiście zdjęto  i słuch o nich zaginął. Problemy kapliczki były odbiciem problemów całego zespołu klasztornego w wyniku kasaty klasztoru w 1804 r. rozporządzeniem króla Prus Fryderyka III. Kościół zamieniono w szpital, a na pocz. lat 30. miał w nim powstać browar albo sale wykładowe znajdującego się w klasztorze seminarium nauczycielskiego. Dopiero w 1834 r. przywrócono kościołowi jego funkcje kultowe jako kaplicy seminarium<ref name="KZS1"/>.

Dosyć szybko zatarła się w pamięci mieszkańców świadomość patrona kapliczki i od znajdującego się w niej krucyfiksu z ceramiczną figurką Ukrzyżowanego zaczęto ją nazywać Bożą Męką. Nazwy tej używali też poznańscy Niemcy (stanowiący ok. 40% mieszkańców na przełomie wieków XIX i XX). ''Posener Bożamękas'' pisze o niej Arthur Kronthal w 1910 r. w historycznym miesięczniku, a zamieszczone zdjęcie podpisuje ''Bozamenka''<ref name="AK">Arthur Kronthal, ''Vergessene Denkmäler'' [w:] ''Aus dem Posener Lande: Monatsblätter für Heimatkunde'', 1910 Juni Jg.5 H.6, Lissa 1910 s. 263</ref>. Legenda miejska czasami przypisuje kapliczce pamiątkowy charakter po wydarzeniach sprzed ponad 1000 lat. O miejsce, w którym nauczali pierwsi misjonarze chrześcijańscy, Wzgórze Reformatów rywalizuje ze Wzgórzem św. Wojciecha, na którym  miał osobiście kazać Sławnikowic przed udaniem się do Prus, a kapliczka ma upamiętniać te wydarzenia.  

{{Przypisy}}

== Bibliografia ==
* Arthur Kronthal, ''Vergessene Denkmäler'' [w:] ''Aus dem Posener Lande: Monatsblätter für Heimatkunde'', 1910 Juni Jg.5 H.6, Lissa 1910, 
* ''Katalog zabytków sztuki w Polsce. Seria nowa; Tom VII: miasto Poznań, część 1: Ostrów Tumski i Śródka z Komandorią'', Warszawa 1983, s. 128
* Zofia Kurzawa, ''Zapomniany klasztor. Dawny kościół i klasztor Reformatów'' [w:] ''Kronika Miasta Poznania'',  R.65 Nr 1, Poznań 1997, s. 150-151  
* ''Poznań od A do Z. Leksykom krajoznawczy'', red. Włodzimierz Łęcki i Piotr Maluśkiewicz, Poznań 1998, s. 118 
* Jerzy Sobczak, ''Kapliczki przydrożne Poznania'', Poznań 1999, s. 11-13


[[Kategoria:Wielkopolskie kapliczki]]
[[Kategoria:Kapliczki w województwie wielkopolskim]]
[[Kategoria:Barokowe kapliczki]]
[[Kategoria:Kapliczki z XVIII w.]]
[[Kategoria:Boża Męka]]
[[Kategoria:Święty Kazimierz]]
[[Kategoria:Murowane kapliczki słupowe]]