Tekst źródłowy strony Karol IV we Wrocławiu

{{stub 2}}
[[Plik:Karol IV tryforium katedry praskiej.jpg|thumb|right|360px|Karol IV, tryforium katedry św. Wita w Pradze; 1375-1378]]
'''Wizyty Karola IV Luksemburskiego we Wrocławiu.'''

Wrocław był po Pradze i Norymberdze miastem najczęściej odwiedzanym przez Karola IV Luksemburskiego jako władcę: najpierw margrabiego morawskiego, a później już księcia wrocławskiego, gdyż króla Czech. 

Mało wiarygodna historia Wrocławia autorstwa Normana Daviesa i  Rogera Moorhouse'a twierdzi, że wizyt tych było tylko w czasie królowania Czechom (1346-1378) aż 32<ref name="Mikrokosmos">Davies Norman, Moorhouse Roger, ''Mikrokosmos. Portret miasta środkowoeuropejskiego,'' Kraków 2002, s. 160.</ref>. Z kolei Bogusław Czechowicz stwierdza, że Karol IV przebywał we Wrocławiu 13 lub 14 razy<ref>Wykład (prelekcja) pt. ''Cesarz rzymski i król czeski Karol IV a Wrocław. W siedemsetlecie urodzin monarchy,'' w dn. 6 grudnia 2016 roku w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego, online 55:55 http://www.legitymizm.org/multimedia-karol-iv-wroclaw [dostęp: 2024-05-07].</ref>, nie precyzując o jaki okres chodzi ale liczba wskazuje raczej, że profesor miał na myśli czasy królowania. W pracy niemieckiego historyka Ericha Finka   o wizytach władców we Wrocławiu  wydanej w 1897 r. można doliczyć się 17 odwiedzin, z tego 5 do 1346 r., w tym 3 z ojcem królem Janem Luksemburskim, i 12 gdy Karol był już władcą Czech. Z kolei Wojciech Nowacki w 2010 r. wymienia 15 pobytów, z tego aż 10 do 1346 r., w tym 4 z ojcem i tylko 5 w czasach panowania jako król Czech i Niemiec i potem cesarz.   

Wrocławianie wdzięcznie wspominali swojego wybitnego władcę, czując dumę, że pan wielkiego cesarstwa tak dużą wagę przykłada do ich miasta.  Wrocławski dziejopis żyjący na przełomie XVI i XVII wieku pisze pod rokiem 1353: ''Cesarz Karol był bardzo łaskawy dla Wrocławia; nazywał je swoim i swojego ojca ukochanym i wiernym miastem, jako że zawsze lojalnie stało przy nim i przy jego ojcu. Cenił je tak bardzo, że własną cesarską ręką  napisał list do Rady, chcąc wiedzieć jak się ich sprawy mają; wszak on nad wszystkim czuwa i panuje<ref>Pol Nicolaus, ''Jahrbücher der Stadt Breslau, Bd. 1,'' Breslau 1813, s. 125.</ref>. 


===  1331 ===
1331 IX 29 Wraz z ojcem (Nowacki 2010, s. 86) ale Ćwiklińska 2021, s. 51 opisuje na podstawie Autobiografii, że na początku marca Karol przybył do Pawii, a wyruszył  z księstwa Luksemburga. Był we Włoszech do 1333. 

* Paner w Liber de gestis, 132 twierdza, że "Straty terytorialne i pogorszenie stosunków z cesarzem wpłynęły na zmianę relacji Luksemburgów z Polską, gdzie rządy objął Kazimierz Wielki. Początek kontaktów obu władców w 1334 r. był dość niefortunny. Karol Luksemburski jako rzecznik Zakonu na posiedzeniu sądu arbitrażowego w Poznaniu w sprawie Kujaw, zagarniętych przez Krzyżaków, wydał wyrok niekorzystny dla Polski.'' trzeba to zweryfikować, bo pobyt w Poznaniu mógłby łączyć się z przejazdem chociaż przez Wrocław.

===  1335 ===
1335 koniec roku lub początek 1336. Przyjazd w zawiązku z przejęciem księstwa wrocławskiego po śmierci Henryka VI (2, 87)

===  1337 ===
1. Prawdopodobnie towarzyszył ojcu w drodze na wyprawę krzyżową przeciw Litwie. Nowacki (2010, 87) mówi, że Jan Luksemburski przybył do Wrocławia w styczniu. Krucjatę datuje się na 1336/1337 (odbywały się zimą) i wzięli w niej udział obaj Luksemburgowie. Wśród towarzyszących im rycerzy był też książę legnicki Wacław I (Nowacki 2010, 87). 

2. Król Jan wydaje pod koniec marca prawo krajowe dla księstwa wrocławskiego. Prawdopodobnie we Wrocławiu w  drodze powrotnej z Prus. Raczej towarzyszył mu Karol. Fink 1897, podaje wydatki na Karola powołując się na Henricus pauper 1860, 62.

===  1339 ===
Z ojcem na przełomie lipca i sierpnia. Zajęcie Milicza (c2, 87). 

===  1341 ===
* 1341 IX (1, 13; 2; 87)

===  1342 1 ===
* 1342 I (2, 87)

=== 1342 2 ===
* 1342 V (1, 13-14)

=== 1342 3 ===
* 1342 VI (2, 87) Być może to jedna dłuższa wizyta maj-czerwiec. Był już 6 maja, więc może dwie. 

=== 1343 1 ===
* 1343 X Zjazd z Kazimierzem III. Byli również biskup praski Arnošt z Pardubic oraz biskup wrocławski Przecław z Pogorzeli (2, 87). 

=== 1343 2 ===
* 1344 XII Z Janem Luksemburskim w drodze na wyprawę krzyżową przeciw Litwinom. 

=== 1343 3 ===
* 1345 IV Po uwolnieniu się z uwięzienia w Kaliszu (1, 14; 2, 88)

=== 1348 ===
* 1348 XI 7-24. Pierwsza wizyta jako króla Czech i Niemiec. Karol IV wykorzystał swój czternastodniowy pobyt do istotnej zmiany w konstytucji miasta: zniósł wprowadzoną przez swojego ojca procedurę wyboru 32 dożywotnich radnych, spośród których 8 na zmianę pełniło rządy, i przywrócił starą praktykę corocznej odnowy rady miejskiej. Skłoniły go do tego kroku skargi na nepotyzm i niewystarczającą kontrolę finansową. Już w poprzednim roku i teraz, na wiosnę, ostrzegał radę w tej sprawie kilkakrotnie, ale teraz przekonał się osobiście o panującej niegospodarności w zarządzaniu. Zatem zlikwidował dożywotnią urzędniczą radę i przywrócił wybór 8 radnych, którzy mieli pełnić obowiązki przez rok, zgodnie z dawną praktyką. W trakcie tego pobytu zawarty został też traktat z Polską - pokój namysłowski (1, 15; 2, 88).

=== 1351 ===
* 1351 X 7 - pocz. XII  Królowi towarzyszyła żona Anna Wittelsbach. W trakcie doszło do spotkania z Kazimierzem III. Istotne negocjacje z Polską dotyczące przyłączenia biskupstwa wrocławskiego, które dotąd podlegało arcybiskupowi gnieźnieńskiemu, do Czech. Obecni byli też arcybiskup gnieźnieński, książęta Bolesław z Brzegu, Konrad z Oleśnicy, Kazimierz z Cieszyna, Bolko z Opola, Bolko ze Świdnicy oraz Wacław z Legnicy. Mimo osobistych rozmów obu królów z udziałem arcybiskupa gnieźnieńskiego, nie porozumiano się.  Niemiecki autor w końcu XIX w. wskazuje tu zwłaszcza na "opór wciąż przeważająco polskiego duchowieństwa wrocławskiego przeciwko oderwaniu od Polski"<ref name="Fink">Fink Erich, ''Geschichte der landesherrlichen Besuche in Breslau'', Breslau 1897, s. 16.</ref>. Dla polskiego króla i towarzyszącego mu zwierzchnika polskiej prowincji kościelnej Jarosława z Bogorii i Skotnik mógł to być argument w rozmowach, ale nie mogli się zgodzić na propozycje króla Czech ze względów pryncypialnych.  "Mieszczanie patrzyli z dużą nieufnością na obecność polskich przybyszów, podejrzewając ukartowaną grę między nimi a duchowieństwem, mającą na celu powrót księstwa do Polski. Ukrywana niechęć jeszcze bardziej się zaostrzyła, gdy Karol IV nagle zachorował, krótko po tym jak w obecności swoich gości położył kamień węgielny pod klasztor augustianów-eremitów i przyległy [[Herby na prezbiterium kościoła św. Stanisława, św. Doroty i św. Wacława we Wrocławiu|kościół św. Doroty]] na działce podarowanej przez dwóch mieszkańców przy Bramie Świdnickiej. Wśród wrocławian nie brakowało głosów oskarżających duchowieństwo o spowodowanie choroby króla<ref name="Fink"/>."  Wrocławskie księgi rachunkowe pokazują wydatki miasta w związku z pobytem króla. Utrzymanie stajni kosztowało na paszę 400 marek srebra. Wydatki na uhonorowanie książąt 51 marek 8 skojców. Ubrania i inne przedmioty, w tym poduszka do łóżka królowej, zostały zaksięgowane na 209 marek 16 skojców. (1, 16-17; 2, 89)

=== 1358 ===
* 1358 XI 22 - 1359 II 17 Karol przybył do Wrocławia już jako cesarz. Otaczało go znakomite grono świeckich i duchownych książąt, ponieważ na wigilię Bożego Narodzenia planowane było niezwykłe wydarzenie: chrzest pogańskiego władcy Litwy. Spodziewany wielki książę litewski Olgierd nie przybył jednak. W trakcie tej wizyty Wrocław otrzymał przywileje. Miasto  razem z Pragą, Kutną Horą i Sulzbach uzyskało zwolnienie z frankfurckiego cła; wrocławianie zostali też uwolnieni od podlegania praskiemu prawu składu.  Karol IV podjął także kroki mające na celu zapewnienie następstwa w swoich ziemiach dziedzicznych i zobowiązał biskupa oraz radę do uznania za króla Czech margrabiego morawskiego Jana Henryka, młodszego brata cesarza, na wypadek, gdyby  zmarł bez męskiego potomka. Margrabia Jan zobowiązał się z kolei do uznania wszystkich przywilejów. (1, 17; 2, 89).

=== 1363 1===
* 1363 V Cesarz spędził we Wrocławiu Zielone Świątki (31 maja) ze swoją 4. żoną, Elżbietą, córką księcia pomorskiego Bogusława V i wnuczką króla Kazimierza III, którą poślubił w kwietniu w Krakowie (1, 18).

=== 1363 2 ===
* 1363 VII Cesarz przebywał we Wrocławiu (1 lipca) w drodze do Brandenburgii (1, 18).

=== 1363 3 ===
* 1363 X Podczas powrotu Karol IV zatrzymał się na kilka dni we Wrocławiu (od 4 października) (1, 18; 2, 90). 

=== 1364 ===
13 września 1364 Karol IV wystawił we Wrocławiu przywilej, na mocy którego wprowadził nową pieczęć starosty wrocławskiego <small>(Gilewska-Dubis, Życie...,  s. 97)</small><ref>To w związku z fałszerstwami pieczęci przez rycerza z księstwa wrocławskiego Jana Schellendorfa. Pytanie czy to wystawienie było we Wrocławiu. Patrz rok 1365 2</ref>.

=== 1365 1 ===
* 1365 28 V - 8 VI Pobyt ze swoim kanclerzem, biskupem ołomunieckim Janem ze Środy,  księciem Kaźkiem słupskim i kilkoma śląskimi książętami (1, 18).

=== 1365 2 ===
* 1365 11-14 VIII Podczas tej wizyty jako król Czech nadał księstwu nową pieczęć, po tym jak zniszczył poprzednią z powodu związanych z nią fałszerstw (1, 19)<ref>Patrz rok 1364</ref>.

=== 1367 ===
* 1367 VIII Trwał  wówczas spór biskupa Przecława z Pogorzeli z miastem i było ono obłożone interdyktem. Biskup zgodził się zawiesić interdykt, aby obcy goście, którzy w ogóle nie byli zaangażowani w wydarzenia w mieście, nie byli pozbawieni praktyk religijnych przez zamknięcie kościołów i klasztorów. Sam spór o jurysdykcję Kościoła co do swoich poddanych popełniających przestępstwa na terenie jurysdykcji Wrocławia toczył się aż do 1370 r. i wyroku Karola jako rozjemcy wyznaczonego przez papieża Urbana V. Król wziął stronę miasta, gdyż jego jurysdykcja wywodziła się z uprawnień władcy, a stanowisko wrocławskiego Kościoła je uszczuplało. Wydany wyrok pozbawił Kościół prawa do sądzenia własnych poddanych za przestępstwa popełnione na obszarze jurysdykcji Wrocławia. (1, 19).   

=== 1369 ===
* 1369 21-25 IX Pobyt w czasie zarazy w Pradze. Cesarz wyjechał na Śląsk i kilka dni przebywał w  jego stolicy. Towarzyszył mu ośmioletni następca  tronu Wacław (1, 19; 2, 90).

=== 1370 ===
* 1370 XII - 1371 I Cesarz spędził we Wrocławiu Boże Narodzenie i Nowy Rok. Rada  przedstawiła rozlicznie królewskich dochodów z zastawionych miastu w zamian za pożyczkę dóbr  średzkich, złotoryjskich i namysłowskich. Z rachunków wynikało, że zyski z pożytków nie pokryły jeszcze  długu, a pozostało jeszcze 1850 marek (grzywien) groszy praskich. W związku z tym Karol IV wydał radzie, jako swojemu wierzycielowi, nowy dokument dłużny na tę sumę (1, 19; 2, ).

=== 1372 ===
* Ostatni pobyt Karola IV we Wrocławiu miał miejsce w 1372 r. między 9 stycznia a 17 marca. W świcie cesarza byli obecni elektor arcybiskup Moguncji Jan z Ligny, arcybiskup praski Jan Očko z Vlašimi, biskupi Ołomuńca, Naumburga i Spiry, książęta: brzeski - Ludwik (Roztropny), cieszyński - Przemko I (Noszak), niemodliński - Henryk I, oleśnicki - Konrad II (Siwy), opolski - Władysław Opolczyk, legnicki - Ruprecht I  oraz ziębicki - Henryk, a także szereg innych śląskich i czeskich dostojników. W tamtym czasie władcę zajmował projekt małżeństwa jego najmłodszego syna Zygmunta z Marią, córką króla Ludwika Węgierskiego, mający na celu zapewnienie jego domowi zdobycia korony świętego Stefana. W związku z tym prowadzono intensywne negocjacje między dworem w Budzie a zamkiem we Wrocławiu (na miejscu dzisiejszego uniwersytetu), gdzie cesarz się zatrzymał, jednak ich sukces nastąpił dopiero później.

* Tu warto omówić krótko kwestę wpadkową, ale ciekawą. Otóż, jak wyżej napisałem, cesarzowi towarzyszył książę ziębicki Henryk. Jedyną osobą pasującą do wzmiankowanej postaci wśród ziębickich Piastów jest młodszy syn zmarłego w 1358 r. księcia Mikołaja i Agnieszki z Lichtenburga. Formalną władzę w niewielkim księstwie objął starszy brak Bolko III (zm. 1410), a Henryka przeznaczono do kariery duchownej.  Kanonikiem kapituły św. Krzyża  był już prawdopodobnie jako kilkulatek, a gdy w 1460 r. papież Innocenty VI zgadza się na objęcie też kanonii w kapitule katedralnej, ma przypuszczalnie ok. 10 lat (Jasiński 2007, 335-337). Szczątkowe informacje o późniejszym życiu pochodzą z zapisu w Kronice książąt polskich. ''Henryk został członkiem zakonu krzyżackiego. Zmarł w Prusach, podczas pokuty, którą odbywał po swoim odejściu z zakonu, gdyż przez pewien czas, po zrzuceniu habitu, wędrował po świecie''<ref>''Henricus est factus crucifer de domo Theotonica et mortuus in Prussia, in penitencia, quam egerat post suum exitum de ordine, quoniam aliquibus temporibus habitu sui ordinis depositu vagabatur in mundo'' (Kronika 1878, 512).</ref>. Nie wiadomo, kiedy ta śmierć nastąpiła. Rodowód Piastów śląskich podaje zakres dat  od 8 VIII 1366 r. do 1386 r. Data 8 VIII 1366 r. to ostatnie znane Rodowodowi wystąpienie księcia Henryka w źródłach (Jasiński 2007, 337). Informacja o uczestnictwie w orszaku cesarza zimą 1372 r. we Wrocławiu przesuwa jego potencjalną śmierć do lata 1372 r. Według wyliczeń Jasińskiego miał wtedy między 26 a 30 lat. Bardzo więc prawdopodobne, że pobyt we Wrocławiu był elementem wspomnianych w Kronice książąt polskich wojaży "po świecie", na które urwał się z zakonu  ziębicki Piast. Jak by nie było, należy zakres wątpliwości co do daty jego śmierci poważnie skrócić. Gdyby nawet od razu z Wrocławia pojechał do Prus, gdzie nałożono na niego pokutę, w czasie której zmarł, to stało się to najwcześniej latem 1372 r. Należy zauważyć, że obecny też we Wrocławiu książę brzeski Ludwik (zm. 1398) wziął udział w  letniej rajzie tego roku przeciwko Litwinom (Paravicini 1989, 149), dowodzonej przez wielkiego mistrza krzyżackiego Winrycha von Kniprode. Krzyżowcy zdobyli i zniszczyli Widukty, Erjagołę nad Dubissą, Gojzew nad Niemnem, Giełażynę nad Niewiażą, Posztowo nad Niemnem i inne mniejsze miejscowości. Można postawić tezę, że książęta porozumieli się we Wrocławiu co do wspólnej wyprawy do Prus. To już domysł, ale przesunięcie zakresu daty śmierci pomiędzy lato 1272 r. i  rok 1386 jest niezbędne, ze wskazaniem, że nastąpiła ona w II poł. 1372 r. lub niewiele później. 

Do swojej śmierci (29 listopada 1378 roku) cesarz Karol IV nie odwiedził już Wrocławia. Nabytek Marchii Brandenburskiej i inne plany rozszerzenia swojej dynastii pozwoliły mu w kolejnych latach poświęcić mniej czasu na Śląsk, niż to było w poprzednich latach.

== Podsumowanie ==
Ojciec Karola, król Jan Luksemburski był w stolicy księstwa wrocławskiego 9 razy<ref>Informacja za Nowacki Wojciech, ''Wizyty królów czeskich w późnośredniowiecznym Wrocławiu,'' Studia Periegetica, 4, 2010, s. 83-104, którą autor podaje za Drabina 1998. Tę liczbę wymienia też Gilewska-Dubis 2000, 177. Być może liczba jest pewna, ale sam Nowacki, podając liczbę 9, wymienia w treści 13 wizyt Jana. Z tego 2 mogą być tożsame (bliski zakres czasowy), a jedna jest niepewna.</ref>. Różnica między władcami wynika z zakresu czasowego związków z miastem, bo w wypadku Jana to 19 lat (1327-1346), a Karola 37 lat. Częstotliwość jest praktycznie dokładnie taka sama, czyli co 2,1 roku, oczywiście zastrzegając różne jej nasilenie w czasie.  

{{Przypisy}}

== Literatura ==
* Bobková Lenka, ''Jan Lucemburský. Otec slavného syna,'' Praha 2018.
* Böhmer Johann Friedrich, ''Die Regesten des Kaiserreichs unter Kaiser Karl IV. 1346–1378'', Innsbruck 1877 (Regesta Imperii VIII). (c-) 
* ''Breslauer Urkundenbuch, Erster Theil,'' Breslau 1870.
* ''Codex diplomaticus et epistolaris Moraviae. Urkunden-Sammlung zur Geschichte Mährens, Bd. 10. Vom Jahre 1367–12. November 1375,'' Brünn 1878 (Codex diplomaticus et epistolaris Moraviae) (-)
* ''Chronicon Benesii de Weitmil'' [w:] Fontes rerum Bohemicarum, t. IV, Praha 1884. (-)
* Czechowicz Bogusław, Stołeczne miasto Wrocław. Przewodnik po zapomnianej historii śląskiej metropolii, Wrocław:2020, s. 17-29. 
* Ćwiklińska Agata, ''Edukacja, dyplomacja, pieniądze i wojny. Podróże Karola IV Luksemburskiego w świetle jego autobiografii,'' Argumenta Historica, 8, 2021, s. 45-64. (c)
* Fink Erich, ''Geschichte der landesherrlichen Besuche in Breslau,'' Breslau 1897. 
* ''Dzieje Wrocławia do roku 1807'', red. W. Długoborski, J. Gierowski, Warszawa 1958. (-)
* Drabina Jam, ''Życie codzienne w miastach śląskich w XIV i XV w.,'' Wrocław 1998.
* Elminowski Jacek, ''Stosunki polityczne między Piastami a Luksemburgami i Wittelsbachami w pierwszej połowie XIV wieku'', Toruń 2002 (-+)
* Gilewska-Dubis Janina, ''Życie codzienne mieszczan wrocławskich w dobie średniowiecza,'' Wrocław 2000. 
* Grünhagen, Colmar, ''Karl IV in seinem Verhältnis zur Breslaur Domgeistlichkeit'', Wien 1868. (cd-)
* Hay Denys, ''Europa w XIV i XV wieku,'' Warszawa 2001. 
* ''Henricus pauper. Rechnungen der Stadt Breslau von 1299-1358. Nebst zwei Rationarien von 1386 und 1387, dem Liber Imperatoris vom Jahre 1377 und den ältesten Breslauer Statuten,'' Breslau 1860, (Codex diplomaticus Silesiae III) (-) (-+)
* Iwańczuk Wojciech, ''Jan Luksemburski'', Warszawa 2012. 
* Iwańczuk Wojciech, ''Jan Luksemburski w oczach syna - autobiografia Karola IV,'' [w:] Ojcowie i synowie. O tron, władzę, dziedzictwo, Gdańsk 2018.   
* Jasiński Kazimierz, ''Rodowód Piastów śląskich,'' Kraków 2007. 
* Karol IV Luksemburski, ''Liber de gestis meis,'' Gdańsk 2019.
* Kavka František, ''Karel IV. – Historie života velkého vladaře,'' Praha 2016.
* Klose Samuel Benjamin. Von Breslau. Dokumentirte Geschichte und Beschreibung. In Briefen. Bd. 1. Breslau 1781.
* Klose Samuel Benjamin. Von Breslau. Dokumentirte Geschichte und Beschreibung. In Briefen. Bd. 2. Breslau 1781.
* Klose Samuel Benjamin. Von Breslau. Dokumentirte Geschichte und Beschreibung. In Briefen. Bd. 3. Breslau 1783-1783.
* ''Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski T.2,'' Poznań 1878.
* Krejčí Karel, ''Praga. Legenda i rzeczywistość,'' Warszawa 1974. 
* ''Kronika książąt polskich,'' Monumenta Poloniae Historica, t. 3, Lwów 1878. 
* Maleczyński Karol, ''Dzieje Wrocławia. Część I. Do roku 1526,'' Wrocław 1948. 
* Mandziuk Józef, ''Nanker'', ''Przecław z Pogorzeli'', [w:] Rządcy (Archi)Diecezji Wrocławskiej na przestrzeni wieków, Wrocław 2018. 
* Mezník Jaroslav, ''Lucemburská Morava 1310-1423,'' Praha 2001. 
* Nowacki Wojciech, ''Wizyty królów czeskich w późnośredniowiecznym Wrocławiu,'' Studia Periegetica, 4, 2010, s. 83-104. 
* Okólska Halina, ''Republika wrocławskich patrycjuszy 1329-1741,'' Wrocław 2015 
* Palacký František, ''Geschichte von Böhmen: Grösstentheils nach Urkunden und Handschriften, Bd. 2'', Prag 1874. (c)
* Palacký František, ''Dějiny národu českého II'', Praha 1968. (c wiki)
* Paravicini Werner, ''Die Preußenreisen des europäischen Adels, Bd.: 1,'' Sigmaringen 1989. 
* Pol Nicolaus, ''Jahrbücher der Stadt Breslau, Bd. 1'', Breslau 1813. 
* ''Regesta diplomatica nec non epistolaria Bohemiae et Moraviae. 4: Annorum 1333 - 1346,'' Pragae 1892. (cd -)
* Seibt Ferdinand, ''Karol IV,'' Warszawa 1996.
* Spěváček, Jiří, ''Karel IV. Zivot a dilo (1316-1378),'' Praha 1979.
* Strzyż Piotr, ''Płowce 1331", Warszawa 2009. 
* Werunsky Emil, ''Geschichte Kaiser Karls IV. und seiner Zeit, Bd. 1-3'', Innsbruck 1880-1892. 
* ''Vita Karoli IV Imperatoris,'' [w:] Fontes rerum Bohemicarum, t. III, Praha 1882. (cd-)
* Woziński Andrzej, ''W interesie dynastii. O niektórych politycznych aspektach XIV-wiecznej ikonografii Karola IV Luksemburskiego i jej genezie,'' [w:] Ojcowie i synowie. O tron, władzę, dziedzictwo, Gdańsk 2018.   
* ''Wrocław. Jego dzieje i kultura,'' red. Z. Świechowski, Warszawa 1978.


[[Kategoria:Karol IV]]
[[Kategoria:XIV wiek]]
[[Kategoria:Z]]