Tekst źródłowy strony Kapliczka domkowa na cmentarzu w Biłgoraju

[[Plik:Puszcza Solska.jpg|thumb|440px|left|alt=Drewniana nagrobna kapliczka domkowa, cmentarz Puszcza Solska, Biłgoraj|1. Drewniana kapliczka domkowa na cmentarzu w Puszczy Solskiej, fot. 2014]]
Drewniana '''kapliczka domkowa''', w formie jak przydrożne (fot. 1), jest kapliczką nagrobną z końca XIX w. stojącą na cmentarzu w '''Puszczy Solskiej''', współcześnie dzielnicy '''Biłgoraja''' (<small>50° 31' 30.83", 22° 42' 22.76"</small>). 
[[Plik:Górecko Kościelne Frasobliwy.jpg|thumb|260px|alt=Chrystus Frasobliwy, Górecko Kościelne|2. Chrystus Frasobliwy z kłodowej kapliczki nagrobnej z 1867 r., Górecko Kościelne]]
Kapliczki nagrobne można zobaczyć w wielu regionach Polski. Najczęściej to współczesne kapliczki z wnęką na świątka lub stylizowane na ludowe [[Kapliczki kłodowe|kapliczki kłodowe]].  Nie jest to jednak zjawisko nowe, chociaż nie ma ciągłości pomiędzy współczesnymi kapliczkami a  kapliczkami opisywanymi jako stare już w latach 60. i 70. XX w., których dziś spotkać można tylko pojedyncze  przykłady. O dwóch takich kapliczkach na cmentarzu w Gródku (na fot. 5 jedna z nich) w pow. tomaszowskim (lubelskim) pisze Ryszard Brykowski w artykule z 1976 r.: ''... znajdują się na nim dwa relikty zapomnianych czasów i zwyczajów, dawnej kultury i ludowej sztuki sepulkralnej. Są to dwie "stare" i mocno już zniszczone niewielkie ludowe drewniane kapliczki nagrobne, z nich jedna z zachowaną jeszcze rzeźbą Chrystusa Frasobliwego''<ref name="Brykowski">Brykowski Ryszard.  ''Zabytkowe cmentarze i elementy zabytkowe na cmentarzach niezabytkowych''. Ochrona zabytków. 1976, 29/2, 113 s. 113-116.</ref> (fot.) Brak ówcześnie nowych tego typu kapliczek i już ich wyjątkowość autor potwierdza słowami: ''Na marginesie można dodać, że na tego typu kapliczki zwrócono już niegdyś uwagę, ale ponieważ nieliczne obiekty znano wyłącznie z terenu byłego powiatu biłgorajskiego, sądzono, że były one zjawiskiem rzadkim i raczej nie stwierdzonym dotychczas w innych terenach kraju ... . Odkrycie zatem podobnych kapliczek w Gródku na obszarze d. powiatu tomaszowskiego, zmienia nieco przyjęty pogląd, a występowanie "biłgorajskich" kapliczek nagrobnych rozszerza się na południowe rejony Lubelskiego''<ref name="Brykowski"/>. Wspomniane obiekty z powiatu biłgorajskiego to trzy kapliczki z cmentarza przy ul. Krzeszowskiej w Puszczy Solskiej, części Biłgoraja. Opisał je w 1961 r. Michał Pękalski, uznając za wyjątkowe i specyficznie biłgorajskie zjawisko<ref name="Pękalski">. Pękalski Michał. ''Drewniane kapliczki nagrobne w powiecie biłgorajskim''. Polska Sztuka Ludowa XV, 1961, n r 2. s. 94—96.</ref>. ''Zjawiskiem rzadkim i - o ile wiem - nie stwierdzonym dotychczas na innych terenach kraju są wykonane z z drewna kapliczki nagrobne, z którymi spotykamy się w powiecie biłgorajskim, a w szczególności na cmentarzu grzebalnym w Puszczy Solskiej ... . Jeszcze przed kilkunastu laty na cmentarzu w Puszczy Solskiej znajdowały się trzy stare kapliczki nagrobne z rzeźbami [[Chrystus Frasobliwy|Chrystusa Frasobliwego]]  we wnękach; do dziś zachowały się tylko dwie, a w żadnej z nich nie ma figurek światków. Wspólną cechą wymienianych wyżej kapliczek jest podobne w zasadzie ukształtowanie bryły i technika wykonania. Wszystkie one bowiem ciosane były z jednego potężnego kloca, w którym zapewne za pomocą narzędzi, podobnych do tych, jakich używano do drążenia barci, żłobione  były wnęki dla umieszczenia świątków''<ref name="Pękalski" />. Kapliczki ze zdjęć nr. 3,4, 5, to prawdopodobnie kapliczki opisane przez Michała Pękalskiego. Ta, w której widać Chrystusa Frasobliwego (fot. 3), pochodzi prawdopodobnie z 1868 r. Janusz Świeży pisze o niej w 1947 r.: ''Na cmentarzu w Puszczy Solskiej fundatorowie: Andrzej i Katarzyna Myszak umieścili "Zafrasowanego" roboty Bienia (wys. 49 cm) w kapliczce wybudowanej 6 grudnia 1868 roku. Rzeźba zachowała się wraz z kapliczką w bardzo dobrym stanie (polichromowana, ciało cieliste, szata i berło niebieskie, korona cierniowa zielona, tron czerwony)''<ref name="Świeży">Świeży Janusz. ''Świątkarze biłgorajscy.'' Polska Sztuka Ludowa - Konteksty. 1947 t.1, z.1-2, s. 50-59.</ref>. Paweł Bień (1828-1886) to jeden z dziewiętnastowiecznych biłgorajskich świątkarzy, też pochowany na tym cmentarzu. Nie wiadomo, na czyim grobie umieszczono kapliczkę z jego rzeźbą. Cytowany wyżej Michał Pękalski uważał, że to właśnie na grobach rzeźbiarzy ludowych lub ich rodzin stawiano kapliczki nagrobne ze świątkami<ref name="Pękalski" />. Z okolic Biłgoraja znane są jeszcze inne stare kapliczki nagrobne. Zdjęcie nr 7 z 1971 r. pokazuje kapliczkę z cmentarza  w Hucie Krzeszowskiej w powiecie niskim, ale to też okolice Biłograja (dawny powiat biłgorajski). Dobrze zachowaną kapliczkę nagrobną można zobaczyć w Muzeum Zamojskim w Zamościu (fot. 8). Na przedniej ścianie słupa wyryta jest inskrypcja: ''Tu spoczywają śp. Marjanna Magdalena z Mordów Proszą o Zdrowaś Maria'', na tylnej: ''Fundator Jan Polny r 1867''. Nie wiadomo, czyjego autorstwa jest znajdująca się we wnęce rzeźba ''Frasusia'' (fot. 2.) Ta kapliczka też pochodzi spod Biłgoraja. Stała na cmentarzu w Górecku Kościelnym. 

Wszystkie wspomniane kapliczki to kapliczki kłodowe. Nadany im przydomek "biłgorajskie" pochodzi stąd, że na biłgorajskim cmentarzu zostały "odkryte" i w okolicy tego miasta można je było najczęściej spotkać. Później odnaleziono je też w leżącym bardziej na południe powiecie tomaszowskim<ref name="Brykowski" />. Ciekawe, że zainteresowania nie wzbudziła natomiast kapliczka, która również na biłgorajskich cmentarzach  jest zjawiskiem niespotykanym. Mowa o nagrobnej kapliczce w formie [[Drewniane kapliczki domkowe|drewnianej kapliczki domkowej]] (fot. 1). Zaniedbana, przez jakiś czas była składowiskiem uszkodzonych figurek, krzyżyków i sprzętu używanego na cmentarzu. Wydawałoby się, że takie też było jej pierwotne przeznaczenie, dopóki nie zauważy się wyrytej na drzwiczkach, słabo już widocznej, ale możliwej jeszcze do odczytania inskrypcji.<pre> 
         S. P. Tu
         Spoczywa
         Jan Małek
       z wsi Bukowa
     Żył lat 75 zmarł
     dnia 17 Pazdzier
      nika 1894 roku
   Prosi o Zdrowaś Marja</pre>
Wysoka na ok. 2,5 m budowla (szerokość - 123 cm, dłogość/głębokość - 130cm) to obite deskami ramy z belek. Drzwiczki u dołu pełne, a u góry kratowane. Z boków analogiczne, półkoliste okienka z kratą. Trójspadowy dach zdobią trzy [[sterczyna|sterczyny]] zwieńczone metalowymi krzyżykami. Wyjątkowa kapliczka cmentarna warta jest zachowania. Należy mieć nadzieję, że  szybko nastąpi jej renowacja, gdyż chyli się już ku upadkowi. 

<gallery heights=260px mode=packed>
Plik:Biłgoraj kapliczka 1939.jpg|alt=Kłodowa kapliczka nagrobna, cmentarz Puszcza Solska, Biłgoraj|3. Kapliczka nagrobna z 1867 r., Biłgoraj, fot. 1939
Plik:Biłgoraj kapliczka 1953.jpg|alt=Kapliczka nagrobna, kłodowa cmentarz Puszcza Solska, Biłgoraj|4. Kapliczka nagrobna, Biłgoraj fot. 1953
Plik:Biłgoraj cmentarz 1966.jpg|alt=Kapliczka kłodowa nagrobna, cmentarz Puszcza Solska, Biłgoraj|5. Kapliczka nagrobna, Biłgoraj, fot. 1966
Plik:Gródek XIX.jpg|alt=Kapliczka nagrobna, Gródek pow. tomaszowski (lubelski)|6. Kapliczka nagrobna, Gródek, fot. ok. 1970  
Plik:Huta Krzeszowska kapliczka 1971.jpg|alt=Kłodowa kapliczka nagrobna, cmentarz Huta Krzeszowska|7. Kapliczka nagrobna, Huta Krzeszowska, fot. 1971
Plik:Górecko Kościelne kapliczka kłodowa.jpg|alt=Kapliczka kłodowa, Zamość Muzeum|8. Kapliczka nagrobna z Górecka Kościelnego z 1867 r.
</gallery>
{{Przypisy}}
{{Publikacja|2018|2018}}
[[Kategoria:Kapliczki z końca XIX w.|Biłgoraj]]
[[Kategoria:Drewniane kapliczki domkowe|Biłgoraj]]
[[Kategoria:Województwo lubelskie|Biłgoraj]]
[[Kategoria:Kapliczki kłodowe|Biłgoraj]]
[[Kategoria:Kapliczki z końca XIX w.|Biłgoraj]]
[[Kategoria:Kapliczki z II poł. XIX w.|Biłgoraj]]