Tekst źródłowy strony Święty Jan Nepomucen przy cerkwi w Szczytach-Dzięciołowie

[[Plik:Szczyty-Dzięciołowo Nepomucen.jpg|thumb|360px|left|1. Św. Jan Nepomucen przed cerkwią w Szczytach-Dzięciołowie, fot. 2002]]
[[Plik:Szczyty-Dzięciołowo Nepomucen EDM.jpg|thumb|360px|2. Św. Jan Nepomucen przed cerkwią w Szczytach-Dzięciołowie po renowacji w 2016 r.]]
'''Szczyty-Dzięciołowo''' (biał. ''Шчыты-Дзенцëлово'') w gm. Orla, pow. bielski.

Koło prawosławnej cerkwi, położonej na wzgórku na uboczu wsi, stoi piękna rokokowa rzeźba [[święty Jan Nepomucen|św. Jana Nepomucena]]  z piaskowca, autorstwa Jana Chryzostoma Redlera, popularnego w XVIII w. polskiego rzeźbiarza, twórcy m.in. wystroju rzeźbiarskiego pałaców Potockich w Radzyniu Podlaskim i Branickich w Białymstoku ("Wersalu Podlaskiego"). Figura pochodzi z 1758 r.<ref>''Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, t. 3: Województwo białostockie'', Warszawa 1992</ref>  

Jej pierwotnym miejscem przeznaczenia był most na rzece Białej w Białymstoku, w okolicy pałacu, przy trakcie warszawsko-wileńskim. Podobno rzeźba nie przypadła fundatorowi, hetmanowi Janowi Klemensowi Branickiemu, do gustu i kazał ją postawić przy cerkwi greckokatolickiej w niedawno nabytych Szczytach-Dzięciołowie<ref group="U">Była to poprzedniczka dzisiejszej cerkwi fundowanej w 1785 r. przez Jana Walentego Węgierskiego. Ojciec fundatora cerkwi, pułkownik Andrzej Węgierski,  otrzymał majątek w Szczytach od hetmana Branickiego jako nagrodę za zasługi. Nie było również muru kamiennego, który powstał ok. 1850 r.</ref>. Nepomuk w Białymstoku, również autorstwa Redlera, stanął dopiero w 1770 r. Prawdopodobnie został  około 1863 roku  zrzucony do rzeki. Niestety nie wiadomo, jak wyglądał.

Figura świętego w [[kontrapost|kontrapoście]] osadzona jest na czworobocznej, murowanej kolumnie z profilowanymi gzymsami u podstawy i głowicy oraz płycinami w trzonie. Kamienna rzeźba, proporcjonalnie duża w stosunku do kolumny, wyróżnia się typową dla rokoka płynnością i lekkością. Postać wydaje się dynamiczna, jakby miała właśnie "zejść z cokołu". Uderza ekstatycznym wyrazem twarzy i wyrazistymi rysami. Święty z natchnieniem adoruje trzymany na lewej ręce krzyż. Jego strój oddany jest bardzo szczegółowo - obficie pofałdowane sutanna i [[rokieta]] z ażurowym wykończeniem,  [[mantolet]] i [[biret]].

Święty Jan nie ma prawego ramienia. Z jego utratą związana jest historia świadcząca o przywiązaniu miejscowej ludności do swojego świętego. Po włączeniu tych ziem do Cesarstwa Rosyjskiego władze podjęły działania mające na celu likwidację kościoła greckokatolickiego, jego wyznawców uznając za prawosławnych. W tej sytuacji kościół katolicki zażądał wydania świętego. W 1839 r. pod cerkwią pojawiła się grupa parafian z Bielska Podlaskiego, mająca przewieźć Nepomucena do Bielska. Sprzeciwili się temu zdecydowanie mieszkańcy Szczytów. W wyniku rozgorzałej bójki utrącone zostało ramię świętego oraz aureola <ref>Leszek Postołowicz, ''Bitwa o św. Jana'', w "Podlasie"  5(1991)</ref><ref>Janusz Hochleitner, ''Św. Jan Nepomucen jako katolicki bohater kulturowy'', w "Studia Ełckie" 11(2009)</ref>. Nie wiadomo, czy te części zostały "odbite". Nepomucen jest uszkodzony do dziś (2002)<ref group="U">W cerkwi znajdują się obrazy Augustyna Mirysa, osiemnastowiecznego polskiego malarza pochodzenia szkocko-francuskiego, związanego z magnackimi dworami polskimi. Według informacji mieszkańców w latach 70. XX w. konserwator zabytków postanowił jeden z nich (''Zdjęcie Chrystusa z krzyża'') oddać do konserwacji do Warszawy. Parafianie, nie dowierzając, że obraz do nich powróci, nie pozwolili na to. Sprawa ciągnęła się do lat 90., kiedy to w końcu renowacja obrazu odbyła się, jednak na miejscu. Mieszkańcy swoją zdecydowaną postawą obronili również urokliwe miejsce przed oszpeceniem. W latach 80. XX w. władze postanowiły postawić w pobliżu cerkwi blok z wielkiej płyty dla pracowników gospodarstwa rolnego. Nachodzeni przez nich urzędnicy gminni i wojewódzcy zrezygnowali z tego pomysłu.</ref>. 

Problemy wyznaniowe Nepomucena ze Szczytów nie skończyły się.  Prawosławny proboszcz parafii chętnie pozbyłby się świętego, argumentując w 2012 r., że "nie był świętym prawosławnym". Znaczenie ma tu też konieczność kosztownej renowacji<ref>Jankowski Krzysztof. 'O pomnik św. Jana Nepomucena walczą prawosławni i katolicy''. poranny.pl, 20 lipca 2012</ref>. Przed mieszkańcami rysuje się nowe wyzwanie, chociaż może po ponad 170 latach od konieczności przejścia na prawosławie i poprzedniej obrony Nepomuka również uznają, że to nie ich święty.        

Podlasie to [[Drewniana kapliczka słupowa ze św. Janem Nepomucenem w Knyszynie|kraina ludowych Nepomuków z XIX i XX w.]] W XVIII w., gdy święty robił karierę jako najpopularniejsza postać na stylowych wolno stojących figurach, w regionie (historyczne województwo podlaskie) powstało tylko kilka takich pomników, a wszystkie są fundacjami magnackimi. Najstarszy był św. Jan ufundowany w 1728 r. w Ciechanowcu przez Ossolińskich. Zachowało się po nim tylko zwieńczenie cokołu, przechowywane w ciechanowieckim Muzeum Rolnictwa. Z czwartego dziesięciolecia XVIII w. pochodzi fundacja Sapiehów w [[Boćki|Boćkach]]. W Mordach figura św. Jana Nepomucena z II poł. XVIII w. znajduje się przy wjeździe do miejscowości, na osi założenia pałacowo-parkowego.  Wszystkie są wysokiej klasy artystycznej. Jest jeszcze mniej imponująca figura w będących własnością Sapiehów [[Figura św. Jana Nepomucena w Siemiatyczach|Siemiatyczach]].

Św. Jan Nepomucen ze Szczytów-Dzęciołowa doczekał się swoistej rehabilitacji wizerunkowej. W konkursie na rzeźbę św. Jana, ogłoszonym przez miasto Białystok, wygrał projekt wzorowany na figurze z Dzięciołowa. Tym samym w 2011 r., dokładnie w miejscu, w którym miała stać pierwotnie, stanął jej "sobowtór". Co prawda mecenasi, podobnie jak w XVIII w., sarkali trochę na artystów za brak pełnego spełnienia ich wizji  i nie przyznali I nagrody, ale, pewnie z powodu braku fantazji Branickiego, zrealizowali projekt uhonorowany II nagrodą, modyfikując go zresztą  chyba ze szkodą (projekt - pierwsza figura z lewej widoczna w całości na zdjęciu nr 7 i realizacja - zdjęcie nr 6)<ref>''Święty Jan Nepomucen powróci nad rzekę Białą'', poranny.pl, 31 lipca 2011</ref>. 

== Uzupełnienie 2019 ==
Figura doczekała się renowacji (fot. 2). Jej opis (Małgorzata Andron i Lucyna Markiewicz, ''Konserwacja barokowej rzeźby św. Jana Nepomucena ze Szczytów Dzięciołowa'') ukazał  się w Biuletynie Konserwatorskim Województwa Podlaskiego z roku 2017.  Autorki odnoszą się do autora rzeźby, stwierdzając: ''Jednak najnowsze badania wskazują na autorstwo jednego z najwybitniejszych przedstawicieli lwowskiej rzeźby rokokowej Sebastiana Fesingera''.

<gallery mode="packed" heights=180px>
Plik:Szczyty-Dzięciołowo Nepomucen a.jpg|3. Św. Jan Nepomucen przed cerkwią w Szczytach-Dzięciołowie, fot. 2002
Plik:Szczyty-Dzięciołowo Nepomucen b.jpg|4. Św. Jan Nepomucen, Szczyty-Dzięciołowo, fot. 2002
Plik:Szczyty-Dzęciołowo, Nepomuk c.jpg|5. Św. Jan Nepomucen, Szczyty-Dzięciołowo, fot. 2002
Plik:Białystok Nepomucen.jpg|6.Św. Jan Nepomucen w Białymstoku, fot. 2020
Plik:Białystok Nepomucen projekt.jpg|7. Św. Jan Nepomucen, prace konkursowe, 2011
</gallery>

== Uwagi ==
<references group="U"/>
{{Przypisy}}
{{Publikacja|2008|2019}}
[[Kategoria:Podlaskie Nepomuki]]
[[Kategoria:Nepomuki w województwie podlaskim]]
[[Kategoria:Rokokowe figury]]
[[Kategoria:Krzyże drewniane]]
[[Kategoria:Kapliczki z II poł. XVIII w.]]