Warsztat lesicki

Z Silesiacum
Wersja z dnia 07:10, 14 paź 2023 autorstwa Anna Kowalczewska (dyskusja | edycje) (→‎Kolmuna Trójcy Świętej)
(różn.) ← poprzednia wersja | przejdź do aktualnej wersji (różn.) | następna wersja → (różn.)
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania

Pojęcie warsztat lesicki wprowadziła grupa historyków sztuki skupiona wokół projektu Katalog rzeźby barokowej na Śląsku, pochodzących głównie ze środowiska Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Projekt rozpoczął się w 1978 r. inwentaryzacją i badaniem zabytków w byłym hrabstwie kłodzkim i niestety zakończył wydaniem pierwszego i jedynego tomu planowanego katalogu, obejmującego powiat kłodzki (1987)[1].

Szefem projektu był profesor Konstanty Kalinowski. Podczas badań zauważono, że wiele rzeźb w okolicy Międzylesia zdradza duże podobieństwo warsztatowe. Przyjęto hipotezę, że pochodzą z jednego lokalnego warsztatu rzeźbiarskiego, który musiał znajdować się w okolicy. Jego prace charakteryzowano jako "prymitywne ale charakterystyczne", a opisano go w następujący sposób.
"Warsztat lesicki" wypracował bardzo specyficzną formułę rzeźbiarską, o pozbawionym wolumenu, płaskim, graficznym charakterze. Twórczość „warsztatu lesickiego” ma swe źródła w prowincjonalnej tradycji rzemieślniczej i czerpie inspiracje formalne za pośrednictwem grafiki, przy czym niewysoki poziom umiejętności rzeźbiarskich wskazuje na miejscowe, kamieniarskie raczej niż rzeźbiarskie wykształcenie mistrza i jego pomocników. Te uwarunkowania nie pozwoliły „warsztatowi lesickiemu” na w miarę szeroką adaptację współczesnej, w pełni barokowej formuły stylowej[2]

Do dzieł, które wyszły z "warsztatu lesickiego", zaliczono też kilka innych figur z Lesicy, a także rzeźby na fasadzie kościoła w Lesicy. Ponadto zabytki z Różanki, Gorzanowa, Niemojowa, Smreczyny i w końcu samego Międzylesia, w którym jego wytworem miałaby być nie tylko Trójca Święta przy ul. Wojska Polskiego, ale i najbardziej okazały pomnik miasteczka, czyli kolumna maryjna z 1697 r. w Rynku. Profesor Bogusław Czechowicz podtrzymał zasadnicze tezy Katalogu dotyczące "warsztatu lesickiego"[3], zwrócił jednak uwagę na dwie istotne rzeczy. Mianowicie badania do Katalogu ograniczyły się do terenu Polski, tymczasem do prawie połowy XVIII w. hrabstwo kłodzkie było częścią Czech i nie oddzielała go granica, a Międzylesie, domniemana siedziba "warsztatu lesickiego", leży w pobliżu granicy dzisiejszej, a więc należy się spodziewać, że po jej drugiej stronie też mogą znajdować się jego produkcje. I rzeczywiście na terenie Czech, w rejonie Mladkova i Červenej Vody, Letohradu czy Žamberka, znajdują się dalsze przykłady podobnej stylistyki. Ponadto według profesora analiza zabytków pozwala raczej mówić o przyjmowaniu pewnych konwencji stylistycznych, modusów plastycznych dla wyrażenia określonych treści, niż o braku umiejętności i prowincjonalizmie. Tym, co zwraca uwagę, ..., jest rozbicie draperii na duże zespoły paralelnych lub promieniście rozchodzących się fałd. Poszczególne zespoły przeciwstawiają się sobie kątem nachylenia owych fałd, co sprawia, że graficznie uformowana powierzchnia szat nabiera znacznej dynamiki. Taka estetyka ma określone wzory w środkowoeuropejskiej tradycji artystycznej – głównie w plastyce późnogotyckiej pierwszych dekad XVI w. ... Wydaje się zatem, że w twórczości warsztatu ... mamy do czynienia z posługiwaniem się inspiracjami płynącymi z określonych okresów, z dominacją inspiracji płynących z plastyki stylu pięknego i późnogotyckiego stylu łamanego. Czy był to zabieg świadomy, czy też bezwiedne inspirowanie się tradycją artystyczną różnych okresów – to pytanie, na które warto próbować odpowiedzieć, spoglądając na interesujące nas dzieła w szerszym kontekście. ... Reasumując, w twórczości rzeźbiarzy ... uchwytna jest stylizacja zmierzająca do nadania ich dziełom cech dawności. Widać w tych pracach jakiś nawrót do średniowiecza. Wciąż nie jest jasne, czy był on zabiegiem świadomym, skoro np. w przypadku kolumny w Mladkovie dotyczy figury Maryi, ale już nie reliefu ze św. Janem Nepomucenem. Można bowiem uznać, że gdy szło o Maryję, rzeźbiarz miał do dyspozycji średniowieczne wzorce, a w przypadku patrona mostów i spowiedzi – nie. Taki wniosek prowadzi do zaakceptowania cytowanej wcześniej opinii Konstantego Kalinowskiego, mówiącej o „prowincjonalnej tradycji rzemieślniczej i czerpaniu inspiracji formalnych za pośrednictwem grafiki”. Przeczy mu jednak dostrzeżenie podobnych cech w rzeźbie okolic Kłodzka[4],która jednak – pod względem poziomu wykonania – prezentuje się znacznie lepiej, niż omawiane zabytki w rejonie Międzylesia i Letohradu oraz doliny Dzikiej Orlicy. Można domniemywać zatem, że mamy do czynienia z rzeźbiarskim odpowiednikiem „barokní gotiki”, tak dobrze rozpoznanej w przypadku architektury tego okresu. Nawrót do historii – tak zresztą w przypadku rzeźby, jak i architektury – cechował przy tym zarówno twórców wybitnych, jak Krzysztof Dientzenhofer czy Jan Błażej Santini, jak i mniej uzdolnionych, jak twórcy wspomnianego kościoła koło Chrastii, czy udającej ruinę kaplicy z XVIII w. w  Radochowie na ziemi kłodzkiej. Do tych mniej uzdolnionych, ale wyraźnie „historyzujących” rzeźbiarzy należał twórca lub twórcy rzeźb tzw. warsztatu lesickiego[3].

Prace warsztatu Lesickiego

Červená Voda

Kolmuna Trójcy Świętej[5]
  • Kolumna morowa z 1715/1735 w Czerwonej Wodzie

    Kolumna morowa z 1715/1735 w Czerwonej Wodzie

  • Tron Łaski, Červená Voda

    Tron Łaski, Červená Voda

  • Kolumna, Červená Voda

    Kolumna, Červená Voda

  • Św. Sebastian i św. Emerencjana; Červená Voda

    Św. Sebastian i św. Emerencjana; Červená Voda

  • Św. Rozalia, Červená Voda

    Św. Rozalia, Červená Voda

  • Św. Roch, Červená Voda

    Św. Roch, Červená Voda

Červená Voda w Czechach, w powiecie Uście nad Orlicą, w kraju pardubickim. Kolumna Trójcy Świętej w formie Tronu Łaski stoi przy głównej drodze na wysokości kościoła św. Mateusza w pobliżu Urzędu Miasta (50°02'24.5"N 16°44'33.3"E). Barokowy piaskowcowy pomnik powstał w 1715 r. (chronostych z przodu) w związku z grasującą w okolicy zarazą, jest więc kolumną morową. W 1735 r. wymagał już poważnej naprawy z powodu znacznego zniszczenia (chronostych z tyłu). To wówczas kolumna została otoczona balustradą z czterema świętymi: św. Sebastian, św. Emerencjana, św. Rozalia i św. Roch. Tron Łaski umieszczony jest na trójczłonowym cokole stojącym na podstawie z profilowanym gzymsem. Dolny człon cokołu po bokach ozdobiony jest spływami wolutowymi. Z kolei na gzymsie kończącym najwyższą część cokołu znajdują się klęczące postacie aniołków oraz figura Matki Bożej. Zwieńczenie to Tron Łaski, czyli wizerunek Najświętszej Trójcy - Boga Ojca z tiarą, trzymającego krzyż z Chrystusem między kolanami. Nad krzyżem Gołębica Ducha Świętego. Na przedniej ścianie widnieje chronostych z datą 1715, a na tylnej z datą 1735. Wokół pomnika znajduje się kamienna balustrada, na której narożnych kolumnach umieszczone są wspomniane wyżej figury świętych.

Bogusław Czechowicz widzi w tym dziele pewne cechy formalne bliskie dziełom z Lesicy i Niemojowa[5].

Długopole Górne

Tron Łaski w Długopolu Górnym[6]
  • Długopole Górne gm. Międzylesie; Tron łaski (1717); możliwe warsztat lesicki (fot. 2016).

    Długopole Górne gm. Międzylesie; Tron łaski (1717); możliwe warsztat lesicki (fot. 2016).

  • Długopole Górne gm. Międzylesie; Tron łaski (1717); możliwe warsztat lesicki (fot. 2016).

    Długopole Górne gm. Międzylesie; Tron łaski (1717); możliwe warsztat lesicki (fot. 2016).

Gorzanów

Kolumna Trójcy Świętej[7][8]
  • Zwieńczenie kolumny w Gorzanowie pow. kłodzki, pocz. XVIII w. (fot. 2014).

    Zwieńczenie kolumny w Gorzanowie pow. kłodzki, pocz. XVIII w. (fot. 2014).

Kolumna Trójcy Świętej przed budynkiem przy ul. Bystrzyckiej 24 w Gorzanowie (50°20'31.1"N 16°38'02.7"E). Nietypowe przedstawienie Trójcy Świętej w formie zmodyfikowanego Tronu Łaski - w miejscu Chrystusa na krzyżu jest Pieta. Początek XVIII w. Podobną formę można zobaczyć w Mielniku. Artykuł o tych figurach: Kolumny Trójcy Świętej w Mielniku i Gorzanowie.

Lesica

Tron Łaski w Lesicy[7]

Najstarszy datowany obiekt zaliczany do prac warsztatu lesickiego. Od niego została urobiona nazwa. Dokładniejszy opis figury w artykule: Tron Łaski z 1677 r. w Lesicy.

Pieta w Lesicy[7]
  • Pieta z pocz. XVIII w. w Lesicy (fot. 2023)[7].

    Pieta z pocz. XVIII w. w Lesicy (fot. 2023)[7].

Letohrad

Św. Anna Samotrzecia[5]
  • Święta Anna Samotrzeć w otoczeniu dwóch świętych (św. Joachim i św. Józef?), 1726; Letohrad, kraj pardubicki.

    Święta Anna Samotrzeć w otoczeniu dwóch świętych (św. Joachim i św. Józef?), 1726; Letohrad, kraj pardubicki.

  • Święta Anna Samotrzeć (fragment grupy), Letohrad, 1726.

    Święta Anna Samotrzeć (fragment grupy), Letohrad, 1726.

Letograd w kraju pardubickim (Czechy). Grupa figur przy kościele św. Wacława, od ulicy Vitanovskeho (50°02'08.3"N 16°29'55.3"E). Święta Anna Samotrzecia z dwoma świętymi (św. Joachimem i św. Józefem?) po bokach, stojąca na cokole o wolutowych bokach. Pochodzi z 1726 r.

Mielnik

Kolumna Trójcy Świętej[7][8]

Kolumna Trójcy Świętej przy szosie z Kłodzka do Międzylesia, za drogą odchodzącą do Mielnika (50°20'35.3"N 16°39'45.1"E). Nietypowe przedstawienie Trójcy Świętej w formie zmodyfikowanego Tronu Łaski - w miejscu Chrystusa na krzyżu jest Pieta. Początek XVIII w. Podobną formę można zobaczyć w Gorzanowie. Artykuł o tych figurach: Kolumny Trójcy Świętej w Mielniku i Gorzanowie.

Międzylesie

Koronacja Maryi[7]
  • Międzylesie; Koronacja Matki Biskiej z 1719 r. (fot. 2014).

    Międzylesie; Koronacja Matki Biskiej z 1719 r. (fot. 2014).

Międzylesie ul. Wojska Polskiego, tuż za skrzyżowaniem z ul. Kolejową (50°08'29.5"N 16°39'23.3"E). Trójca Święta, Koronacja Maryi z 1719 r., zniszczona przez wichurę w 2015 r.

Mladkov

Kolumna maryjna[5]
  • Kolumna maryjna z I tercji XVIII w.; Mladkov, kraj pardubicki (fot. 2023).

    Kolumna maryjna z I tercji XVIII w.; Mladkov, kraj pardubicki (fot. 2023).

  • Matka Boska z Dzieciątkiem (Immaculata) na kolumnie maryjnej w Mladkowie (fot. 2023).

    Matka Boska z Dzieciątkiem (Immaculata) na kolumnie maryjnej w Mladkowie (fot. 2023).

  • Matka Boska z Dzieciątkiem (Immaculata) na kolumnie maryjnej w Mladkowie (fot. 2023).

    Matka Boska z Dzieciątkiem (Immaculata) na kolumnie maryjnej w Mladkowie (fot. 2023).

  • Św. Jan Nepomucen; płaskorzeźba na cokole kolumny maryjnej w Mladkowie (fot. 2023).

    Św. Jan Nepomucen; płaskorzeźba na cokole kolumny maryjnej w Mladkowie (fot. 2023).

Mladkov w kraju pardubickim (Czechy). Kolumna maryjna z I tercji XVIII w. na skwerze w centrum wsi (50°05'49.7"N 16°37'36.8"E).

Wilkanów

Wazony z parku pałacowego w Wilkanowie[7]
  • Barokowe wazony z pocz. XVIII w.; brama na cmentarz parafialny (fot. 2023).
    Barokowe wazony z pocz. XVIII w.; brama na cmentarz parafialny (fot. 2023).
  • Wazon 1, pocz. XVIII w. (fot. 2023).

    Wazon 1, pocz. XVIII w. (fot. 2023).

  • Wazon 2, pocz. XVIII w. (fot. 2023).

    Wazon 2, pocz. XVIII w. (fot. 2023).

  • Wazon w Wilkanowie na zdjęciu z lat 20. lub 30. XX w.[9]

    Wazon w Wilkanowie na zdjęciu z lat 20. lub 30. XX w.[9]

  • Widok Pałacu i jego otoczenia w Wilanowie w 1736 r.; grafika z 1860 r.[10][11] na bazie rysunku Friedricha Bernharda Wernera.

    Widok Pałacu i jego otoczenia w Wilanowie w 1736 r.; grafika z 1860 r.[10][11] na bazie rysunku Friedricha Bernharda Wernera.

Dwa wazony piaskowcowe o wysokości 85 cm umieszczone na cokołach bramy na cmentarz parafialny w Wilkanowie. Pochodzą z niedaleko położnego parku pałacowego w Wilkanowie (pałac w ruinie). Powstały najpewniej w początkach XVIII w.[1]. Już w trakcie wojny trzydziestoletniej, zaraz po bitwie pod Białą Górą (1620), rozpoczęła się w hrabstwie kłodzkim akcja rekatolicyzacji, która w efekcie doprowadziła w II poł. XVIII w. do całkowitej wymiany jego elit. Skonfiskowane dobra protestanckiej szlachty były rozdawane i sprzedawane na atrakcyjnych warunkach wybranym stronnikom Habsburgów. Byli wśród nich głównie urzędnicy i wojskowi [12] Między innymi w 1655 r. dobra rodziny Tschirnhaus w Międzylesiu i Wilkanowie przeszły na własność rodu Althann. Zostały skonfiskowane starym właścicielom, gdyż David Heinrich von Tschirnhaus związał się z królem zimowym Ferdynandem V i został z jego mianowania starostą hrabstwa. Stały się własnością Austriaka Michaela Wenzela von Althann, wiernego zwolennika cesarza, dyplomaty, komendanta twierdzy w Kłodzku i namiestnika hrabstwa z mianowania habsburskiego władcy[12]. Nowy właściciel przebudował XVI-wieczny dwór w Wilkanowie, a właściwie wybudował w latach 1679–1686 imponujący barokowy letni pałac[13][14]. W II etapie 1700-1708 założenie doprowadzono do stanu widocznego na załączonym zdjęciu ryciny opartej na rysunku Friedricha Bernharda Wernera (1736). Powstał wówczas widoczny park przypałacowy[14], a do umieszczenia w nim również dwa opisywane wazony. Pozostaje pytanie, czy były zwieńczeniem cokołów bram widocznych na rycinie, czy też pełniły funkcję, jaką przypisuje im regionalista i proboszcz Domaszkowa w latach 1916-1945, Artur Heinke, opisując swoje zdjęcie (patrz fot.) wazonu zatytułowane Plastyka ogrodowa Wölfensdorf. Zniesmaczony gustem współczesnych mu właścicieli ogrodów pisze: Rzeźby ogrodowe w okresie baroku to nie tylko mitologiczne postacie czy alegoryczne zwierzęta, ale także wodotryski, obeliski oraz kamienne wazony niosące kwiaty i owoce, które były umieszczone wśród żywopłotów. A co dzisiaj? Czy naprawdę karykaturalne krasnale z cementu i gipsowe krowy oraz wazony zniknęły przynajmniej z lepszych ogrodów?[9]. Trzeba zauważyć, że Heinke fotografował wazon w czasie gdy pałac był zaniedbany, a park zapuszczony. Zespół pałacowy został częściowo zniszczony przez pożar w 1787 r. Nieużytkowany po przeniesieniu się właścicieli dóbr, hrabiów von Althann, do Czech. Do 1825 r. częściowo rozebrany. Majątek był oddany w dzierżawę z obowiązkiem przeprowadzania napraw pałacu, ale założenie ogrodowo-parkowe uległo degradacji[14]. Być może wazony nie były już wtedy w pierwotnym miejscu. Ich położenie w latach 80. XX w. opisywane jest tak: Dwa wazony ogrodowe (przy drodze do pałacu). Wykonawca "warsztat lesicki". Pocz. XVIII w. Piaskowiec. Wazony umieszczone na ogrodzeniu dawnego ogrodu pałacowego, zdobione maskami i motywami roślinnymi[1].

Galeria

Inne

  • Nagrobek Karola I Podiebradowicza i Anny żagańskiej w kościele św. Anny w Ząbkowicach Śląskich, 1544.
    Nagrobek Karola I Podiebradowicza i Anny żagańskiej w kościele św. Anny w Ząbkowicach Śląskich, 1544.
  • Szalejów Górny koło Kłodzka; kolumna z Pietą, 1720.

    Szalejów Górny koło Kłodzka; kolumna z Pietą, 1720.

  • Szalejów Górny; Pieta na kolumnie (1720); naśladownictwo gotyckiej rzeźby z okresu stylu pięknego.
    Szalejów Górny; Pieta na kolumnie (1720); naśladownictwo gotyckiej rzeźby z okresu stylu pięknego.
  • Szalejów Górny; Gotycka Pieta (styl piękny) w kościele pw. św. Jerzego.
    Szalejów Górny; Gotycka Pieta (styl piękny) w kościele pw. św. Jerzego.

Przypisy

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Katalog rzeźby barokowej na Śląsku. Tom. I. Hrabstwo kłodzkie. Konstanty Kalinowski red. Poznań: 1987. Obiekty w Katalogu opisane przy ułożonych w kolejności alfabetycznej miejscowościach.
  2. ↑ Kalinowski Konstanty. Rzeźba barokowa w Kotlinie Kłodzkiej. W: Katalog rzeźby barokowej na Śląsku. Tom. I. Hrabstwo kłodzkie. Poznań: 1987.
  3. ↑ 3,0 3,1 Omawiane i cytowane spostrzeżenia profesora Bogusława Czechowicza pochodzą z prac:
    • Czechowicz Bogusław. Morowe fundacje artystyczne we wschodnich Czechach (ze szczególnym uwzględnieniem Hrabstwa Kłodzkiego). W: Ars Lucrum Nostrum: prace z historii sztuki i kultury. Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT, 2008.
    • Czechowicz Bogusław. Zapomniany krajobraz kulturowy Doliny Dzikiej Orlicy w XVIII w.: próba kompleksowej interpretacji zjawisk artystycznych. Orlické hory a Podorlicko: sborník vlastivědných prací: přírodou, dějinami, současností. Rychnov nad Kněžnou: Muzeum a galerie Orlických hor Sv. 18, (2011), s. 257-274.
  4. ↑ Bogusław Czechowicz mówi tu o rzeźbie Piety na kolumnie w Szalejowie Górnym koło Kłodzka (patrz zdjęcia).
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Czechowicz Bogusław. Zapomniany krajobraz kulturowy Doliny Dzikiej Orlicy w XVIII w.: próba kompleksowej interpretacji zjawisk artystycznych. Orlické hory a Podorlicko: sborník vlastivědných prací: přírodou, dějinami, současností. Rychnov nad Kněžnou: Muzeum a galerie Orlických hor Sv. 18, (2011), s. 257-274.
  6. ↑ Forma wskazuje według mnie na warsztat lesicki.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 7,6 Za dzieło warsztatu lesickiego uznaje Katalog rzeźby barokowej na Śląsku. Tom. I. Hrabstwo kłodzkie. Konstanty Kalinowski red. Poznań: 1987; obiekty w Katalogu opisane przy ułożonych w kolejności alfabetycznej miejscowościach.
  8. ↑ 8,0 8,1 Zalewski Michał. Kolumny Trójcy Świętej w Mielniku i Gorzanowie. Almanach wrocławski, 2021. [dostęp 2023-08-20].
  9. ↑ 9,0 9,1 * Heinke Artur. Die Grafschaft Glatz: Bildstöcke und heimatliche Volkskunst. Breslau: 1941, fot. 291 i jej opis na s. 227.
  10. ↑ Pompejus Friedrich August. Album der Grafschaft Glatz oder Abbildungen der Städte, Kirchen,Kloster, Schlösser und Burgen derselben, von mehr als 150 Jahren. Glatz: 1860.
  11. ↑ Pompejus Friedrich August. Kurze geschichtliche Nachrichten zum Album der Graffschaft Glatz. Glatz: 1862.
  12. ↑ 12,0 12,1 Herzig Arno, Ruchniewicz Małgorzata. Dzieje ziemi kłodzkiej. Hamburg-Wrocław: 2008.
  13. ↑ Pilch Józef. Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska. Warszawa: 2005, s. 394
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Patzak Bernhardt. Das Reichsgräflich von Althann'sche Schloss zu Wölfelsdorf, „Guda Obend 1923.” Glatz: 1922.

Literatura

  • Czechowicz Bogusław. Morowe fundacje artystyczne we wschodnich Czechach (ze szczególnym uwzględnieniem Hrabstwa Kłodzkiego). W: Ars Lucrum Nostrum: prace z historii sztuki i kultury. Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT, 2008.
  • Czechowicz Bogusław. Zapomniany krajobraz kulturowy Doliny Dzikiej Orlicy w XVIII w.: próba kompleksowej interpretacji zjawisk artystycznych. Orlické hory a Podorlicko: sborník vlastivědných prací: přírodou, dějinami, současností. Rychnov nad Kněžnou: Muzeum a galerie Orlických hor Sv. 18, (2011), s. 257-274.
  • Gernat Jacek. Od Klahrów do Thammów – modele funkcjonowania rodzinnych przedsiębiorstw rzeźbiarskich w Kotlinie Kłodzkiej i na Śląsku w XVIII-XX w. Tom I. Poznań: 2022.
  • Heinke Artur. Die Grafschaft Glatz: Bildstöcke und heimatliche Volkskunst. Breslau: 1941.
  • Herzig Arno, Ruchniewicz Małgorzata. Dzieje ziemi kłodzkiej. Hamburg-Wrocław: 2008.
  • Katalog rzeźby barokowej na Śląsku. Tom. I. Hrabstwo kłodzkie. Konstanty Kalinowski red. Poznań: 1987.
  • Patzak Bernhardt. Das Reichsgräflich von Althann'sche Schloss zu Wölfelsdorf, „Guda Obend 1923.” Glatz: 1922. (n)
  • Pilch Józef. Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska. Warszawa: 2005.
  • Pompejus Friedrich August. Album der Grafschaft Glatz oder Abbildungen der Städte, Kirchen,Kloster, Schlösser und Burgen derselben, von mehr als 150 Jahren. Glatz: 1860.
  • Pompejus Friedrich August. Kurze geschichtliche Nachrichten zum Album der Graffschaft Glatz. Glatz: 1862.
  • Zalewski Michał. Kolumny Trójcy Świętej w Mielniku i Gorzanowie. [online] Almanach wrocławski, 2021 [dostęp 2023-08-20]. Dostępny w Internecie: [1].
Źródło: „http://silesiacum.pl/w/index.php?title=Warsztat_lesicki&oldid=18126”